BİR SÛFÎ OTOBİYOGRAFİSİ: ŞÂH VELÎ AYINTÂBÎ’NİN (v.1013/1605[?]) er-RIHLETÜ’S-SENİYYE’Sİ

16. asrın Halvetî şair ve yazarlarından Şâh Velî Ayıntâbî’nin seyr ü sülûk hikâyesini ve vasiyetini konu edinen er-Rıhletü’s-seniyye adlı bir eseri bulunmaktadır. er-Rıhletü’s-seniyye, müellifin altmış üç yaşında iken yazdığı, manevi olgunlaşmasında emekleri bulunan ailesi ve tarikat büyükleri ile olan münasebetlerini anlattığı bir eserdir. Çalışmamızda müellifin aile ve dergâh çevresindeki önemli şahıslara dair verdiği bilgilerden hareketle aslında kendi manevi serencamını anlattığı eserin otobiyografik özelliğinin öne çıkarılması hedeflenmiştir. Makalede, öncelikle asil bir aile geçmişi olan Şâh Velî ve eserleri hakkında bilgiler verilmiş; biyografik kaynaklarda müellife dair yer alan bilgilerin kritiği yapılmıştır. Makalenin birinci bölümünde er-Rıhletü’s-seniyye genel itibarıyla tanıtılmış ve eserin muhtevası özet olarak verilmiştir. İkinci bölümde ise eserin otobiyografik olarak incelemesi yapılmıştır. Bu bölümde müellifin seyr ü sülûk hikâyesi bağlamında anlattığı yedi kişi ayrı başlıklar hâlinde incelenmiştir. Müellifin tesirinde kaldığı yedi kişi dedesi, babası, annesi, kardeşi, hocası ve birbiri ardınca irşad görevine gelen iki mürşididir. Müellifin eserinde verdiği bilgiler ışığında irşad makamına kadar yükselmesinde kendisine destek olmuş bu kişilerin kimlikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Birinci ağızdan verilen bilgiler yanında tarihî ve biyografik kaynaklarda yer alan bilgilere başvurulmak suretiyle de müellifin tesirinde kaldığı söz konusu kişilere dair parçalı bilgiler bir araya getirilmiştir. er-Rıhletü’s-seniyye’nin son kısmında mürşit olacak kimsenin vasıfları ve kendisinden sonra yerine geçecek kimsenin seçimini ihtiva eden vasiyet yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Şâh Velî, Halvetî, seyrüsülûk, Vasiyetenâme, otobiyografi

AN AUTOBIOGRAPHY OF A SUFI: SHAH VELI ‘AYINTÂBÎ’S (D. 1013/1605[?]) AL-RIHLAT AL-SANIYYA

Shah Velî ‘Ayintâbî, a 16th century poet and writer, is the author of al-Rihlat al-Saniyya, the story of his sayr al-sulûk. al-Rihlat al-Saniyya, written by the author when he was 63 years old, portrays his family members who had an influence on his spiritual maturation, and his relations with the seniors of his Sufi order. Our study aims to underline the autobiographical character of the work based on the information given by the author about his family members and significant people at the dervish convent (dergâh). First of all, the biography of Shah Veli with a noble lineage and a list of his works are provided. Information about the author in the biographical sources is critically evaluated. In the first part of the article, al-Rihlat al-Saniyya is introduced in general and a content analysis of the work is presented. In the second part, an autobiographical examination of the work is made. In this section, seven people, told by the author in the context of his sayr al-sulûk story, are examined under different sections. These seven people who left a deep impression on the author are his grandfather, his father, his mother, his brother, his teacher, and two sheikhs who undertook the irshad work successively. In the light of the information given by the author, the identities of the people who supported him to reach the position of irshad are revealed. In addition to the firsthand data given by the author, fragmented information about these seven people who influenced him has been brought together with reference to historical and biographical sources. The last part of the al-Rihlat al-Saniyya includes his testament which details the qualifications of the person who will become a murshîd, and explains the appointment procedure of the person who is set to replace him.

Keywords:

Shah Velî, Khalwati, Sayr al-sulûk, Testament, Autobiography,

PDF

___

Aydemir, Semra. Dede Ömer Ruşenî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. Bikru’l-Vakt fî-Ma’rifeti Sülûki İbni’l-Vakt ve Ebi’l-Vakt. Tokyo: Tokyo Üniversitesi Kütüphanesi Dr. Daiber İslam Elyazmaları, Ms. 29, 1110, 63a-67b. Erişim 17 Eylül 2020. http://ricasdb.ioc.u-tokyo.ac.jp/daiber/db_ShowImg_I.php?ms=29&page=132
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. er-Rıhletü’s-seniyye ve’l-vasiyyetü’l-behiyye li’l-fukarâi’l-Halvetiyye mine’l-hulefâi ve’l-mürîdîn. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 3188/1, 1b-17a.
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. Etvâr-ı Seb’a. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi, 827/7, 56b-68a.
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. Kevâkübü’l-muzî’e. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2022/1, 1b-13a.
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. Risâletü’l-bedriyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2022/2, 14a-77a.
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. Risâletün li’ş-Şâh Velî. Berlin: Staatsbibliothek, We. 1778, 43b-45b. Erişim 17 Eylül 2020. https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht/?PPN=PPN814169635&PHYSID=PHYS_0031
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Muhammed. Risâletü’n-nedâmeti ve’l-huşû‘. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, 1050/21, 139b-158a.
Ayıntâbî, Şâh Velî b. Üveys. Gunyetü’s-sâlikîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, 515, 1b-67b.
Çakır, İbrahim Etem. 16. Yüzyılda Ayntâb Şehri. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
Çam, Nusret. Türk Kültür Varlıkları Envanteri Gaziantep 27. Ankara: TTK Yayınları, 2006.
Çavuşoğlu, Raşit. “Şâh Velî Ayıntabî ve ‘Işk Elinden’ Redifli Kasîdesi”. Journal of Intercultural and Religious Studies 6 (2014), 61-84.
Çavuşoğlu, Raşit. Gaziantepli Bir Halvetî Şeyhi Şâh Velî Ayıntâbî ve Risâletü’l-bedriyye’si. İstanbul: Okur Akademi, 2016.
Çavuşoğlu, Raşit. Şâh Velî Ayıntâbî’nin el-Kevâkibü’l-Muzî’e fi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye Adlı Risâlesi ve Tahlili: Üç Hadis Üç Hakikat”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21 (2017), 355-392.
Çelebioğlu, Âmil Muhammediye. 2 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
Çelik, İsa – Yıldırım, Birol. “Halvetiyye Geleneğinde Etvâr-ı Seba/Nefsin Mertebeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 86 (Yaz 2018), 21-24.
Dağlıoğlu, Hikmet Turhan. Gaziantep Meşahiri. Gaziantep: Halkevi Yayını, 1939.
Ergun, Sadettin Nüzhet. Türk Şairleri. 4 cilt. İstanbul: y.y., 1946.
Gündüz, Tufan. “Şah İsmail”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/253-255. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Güzel, Cemil Cahit. “Ziyaretler ve Meşhur Şeyhler: Şah Velî”. Başpınar 23 (İkincikanun [Ocak] 1941), 5-6.
Güzel, Cemil Cahit. “Ziyaretler ve Meşhur Şeyhler: Şah Velî”. Başpınar 24 (Şubat 1941), 12-13.
Güzelbey, Cemil Cahit. “Şahveli Hangi Tarihte Yaşadı?”. Gaziantep Kültür Sanat ve Fikir Dergisi, 118 (Ekim 1967), 237-238.
Güzelbey, Cemil Cahit. Gaziantep Camileri Tarihi. Gaziantep: Oya Matbaası, 1984.
Güzelbey, Cemil Cahit. Gaziantep Evliyaları. Gaziantep: Güneş Matbaası, 1964.
Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddîn. Tibyânü Vesâili’l-hakâik. 1-2. Cilt. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 430, 1b-390b; 431, 1b-319a.
Hüseyin Vassaf, Osmanzâde. Sefine-i Evliya, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. 5 cilt. İstanbul: Kitabevi, 2006.
İbn Akīle el-Mekkî, Cemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Saîd. ‘Ikdü’l-cevâhir fi silsileti’l-ekâbir. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, 1129, 1b-30b.
İdem, Boray. “Türkmenlerde Altmış Üç Yaş Töreni: Ak Koyun Toyu”. Millî Folklor 27/106 (2015), 112-120.
İSAM Dokümantasyon veri tabanı. Erişim 17 Eylül 2020. http://ktp.isam.org.tr/?url=dokuman/findrecords.php
İsmail Paşa, Bağdatlı. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. haz. M. Kemal İnal-A. Aktunç. 2 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1955.
İzgi, Cevat. “Türk Tasavvuf Bilimcisi Kabanâyiboğlu Şahveli”. VII. Milli Türkoloji Kongresi. İstanbul: [yayımlanmamış] 15-21 Eylül 1986).
Kaplan, Hayri. “Şah Velî Torunu Şah Velî el-Halvetî ve Gunyetü’s-Sâlikîn Adlı Eseri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2017), 43-59.
Kayaokay, İlyas. “Bîr Edebî Tür Olarak Atvâr-ı Seb’a ve Manzum İki Örneği”. İslâmî İlimler Dergisi, 14/2 (Güz 2019), 115-140.
Keleş, Reyhan. “Ahmed Yesevî’nin Hikmetlerinde Sayı Sembolizmi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 23/106 (2019), 561-586.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Zülhuleyfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/561-563. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Mehmet Tahir, Bursalı. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333/1915.
Muhibbî, Muhammed Emin. Hülâsatü’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdî Aşar. 4 cilt. Kahire: Matbaatü’l-Vehbiyye, 1284/1867-1868.
Muslu, Ramazan. “Halvetiyye’de ‘Atvâr-ı Seb‘a’ Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Atvâr-ı Seb‘a Risalesi ”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/17 (2007), 43-63.
Özçelik, Mustafa. Bizim Yunus. Ankara: T.C. Eskişehir Valiliği, Sistem Ofset, 2010.
Öztürk, Ali. XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
Sağır, Cemile. Şah Velî Ayıntâbî’nin Atvâr-ı Seb‘a Risalesi (Metin-Tahlil). Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Sami, Şemseddin. “Kazan”. Kāmûsu’l-A‘lâm. 5/3655. İstanbul: Mehran Matbaası, 1314.
Sühreverdî, Şihâbüddîn. Gerçek Tasavvuf [Avârifü’l-meârif]. çev. Dilâver Selvi. İstanbul: Semerkand, 7. Basım, 2010.
Sümer, Faruk. “Karakoyunlular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/434-438. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Sümer, Faruk. “Türkmenler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/ 607-611. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Şengün, Necdet. Kuloğlu Şeyh İlyas Etvâr-ı Seb'a (Nefsin Yedi Mertebesi). Ankara: İlahiyat Yayınları, 2013.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-. el-Mu‘cemu'l-kebîr. 25 cilt. thk. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, t.y.
Tabîbzâde, Mehmed Şükrî. Silsilenâme-i Aliyye-i Meşâyîh-i Sûfiyye. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdâyî, 1098, 1a-39b.
Tefazzüli, Ahmed-Albayrak, Nureddin. “Enûşirvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/255-256. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Tuncel, Metin. “Nusaybin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/269-270. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Turan, Fikret. “Eski Türkçeden Orta Türkçeye Askeri Rütbe ve Unvanlar”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 58/1 (2018), 155-173.
Uludağ, Süleyman-Eraydın, Selçuk. “Erbaîn” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/270-271. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Ulupınar, Hamide. “Şâh Velî Ayıntâbî’nin ‘Bikru’l-Vakt Fî Ma’rifeti Sülûki İbni’l-Vakt Ve Ebi’l-Vakt’ Adlı Risalesi ve Kalbin Makamları”. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal) 4/16 (2018), 1304-1315.
Vicdânî, M. Sâdık. Tomar-ı Turuk-ı Aliyye’den Halvetiyye. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1338/1341(1922).
Yakar, Halil İbrahim. Gaziantep Kitabeleri Bir Şehrin Hüviyeti. Ankara: Sonsöz Gazetesi Matbaacılık, 2014.
Yener, Sabri Şakir. Gaziantep Kitabeleri. Gaziantep: Kardeşler Matbaası, 1958.
Yıldız, Fatih. Halvetî Azizlerinin Etvâr-ı Seb‘a Risaleleri. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2019.
Yinanç, Refet. Dulkadir Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
Yinanç, Refet. “Eshab-ı Kehf Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 20 (1988), 311-319.