Âişe Et-Teymûriyye: Mısır’da Feminist Harekete İlham Veren Türk Bir Şair

Âişe et-Teymûriyye (1256-1320/1840-1902), Mısır’da dünyaya gelen Türk ve Çerkez kökenli bir şair ve nesir yazarıdır. O, aynı zamanda eski Osmanlı çok kültürlülüğünün Mısır’daki son temsilcilerinden biridir. et-Teymûriyye’nin modern Arap edebiyatındaki önemi ise daha ziyade feminizmle olan ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Nitekim Âişe Hanım, Mısırlı kadın şair ve yazarların ilham kaynağı ve feminist hareketin gelişiminde önemli bir öncü olarak değerlendirilmektedir. et-Teymûriyye, gerek Arap edebiyatında gerekse çağdaş Arap dünyasında, feminist hareketin canlanmasına, gelişmesine ve saygınlık kazanmasına önemli katkılar sağlamıştır. Döneminde feminist fikirlerin gündemde yer bulmasına ve olgunlaşmasına öncülük etmesi, şairi adeta soyut bir fikrin somut bir temsilcisi haline getirmiştir. Bu çalışmada, et-Teymûriyye’nin hayatı ve edebî mahsulleri, feminizm bağlamında, bilimsel şekilde tetkik edilmiştir. Onun feminizme bakışında çocukluk yıllarının büyük bir etkisi görüldüğü için, hayatı hakkında bilgilendirme yapılırken yalnızca onun ilk feminist fikirlerine ilham veren hadiselere değinilmesiyle yetinilmiştir. Şairliğinin incelenmesinin ardından, kadın haklarına ilişkin bazı fikirlerini beyan ettiği uzun bir manzumesi Türkçeye tercüme edilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Edebiyatı, Modern Arap Edebiyatı, Mısır Edebiyatı, Âişe İsmet et-Teymûriyye, Feminizm, Kadın Hakları

‘Ā’isha Al-Taymūriyya: A Turkish Poetess Who Inspired The Feminist Movement İn Egypt

‘Ā’isha al-Taymūriyya (1256-1320/1840-1902) was a poetess and prose writer of Turkish and Circassian origin who was born in Egypt. She was also one of the last representatives of the former Ottoman multiculturalism in Egypt. al-Taymūriyya’s importance in modern Arabic literature stems mainly from her relationship with feminism. She was considered a source of inspiration for Egyptian women poets and writers and an important pioneer in the development of the feminist movement. al-Taymūriyya has made important contributions to the emergence, development, and prestige of the feminist movement both in Arabic literature and in the contemporary Arab world. The fact that she pioneered the emergence and development of feminist ideas in her lifetime made the poetess a concrete representative of an abstract idea. In this study, al-Taymūriyya’s life and literary works have been scientifically analyzed in the context of feminism. Since her childhood years had a profound impact on her view of feminism, only the events that inspired her first feminist ideas were mentioned while informing about her life. After the examination of her poetry, a long poem in which she expressed some of her ideas on women’s rights was translated into Turkish and analyzed.

Keywords:

Arabic Language and Literature, Modern Arabic Literature, Egyptian Literature, ‘Ā’isha ‘Iṣmat al-Taymūriyya, Feminism, Women’s Rights,

PDF

___

‘Abbûd, Mârûn. Ruvvâdu’n-nahḍati’l-ḥadîs̱e. Kahire: Hindâvî, 2015.
Âl Cundî, Edhem. A‘lâmu’l-edeb ve’l-fenn. 2 Cilt. Şâri‘u Ḫâlid b. el-Velîd: Maṭba‘atu’l-İttiḥâd, 1957.
Aytaç, Bedrettin. “Muhammed Teymur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/580. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Badran, Margot. Feminists, Islam, and Nation: Gender and the Making of Modern Egypt. Princeton-New Jersey: Princeton University Press, 1995.
Booth, Marilyn. “al-Taymūriyya, ‘Ā’isha ‘Iṣmat (1840-1902)”. Encyclopedia of Arabic Literature. ed. J. S. Meisami - Paul Starkey. 763. Londra-New York: Routledge, 1998.
Booth, Marilyn. “Biography and Feminist Rhetoric in Early Twentieth-Century Egypt: Mayy Ziyada’s Studies of Three Women’s Lives”. Journal of Women’s History 3/1 (1991), 38-64.
Erbaş, Neşe. Aişe Teymur’un Modern Şiirdeki Yeri. Yalova: Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Fevvâz, Zeyneb. ed-Durru’l-mens̱ûr fî ṭabaḳâti rabbâti’l-ḫudûr. Kahire: Hindâvî, 2015.
Goldschmidt Jr., Arthur. Biographical Dictionary of Modern Egypt. Colorado-Londra: Lynne Rienner Publishers, Inc., 2000.
Günel, Fuat. “Âişe İsmet Teymur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/205-206. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Hatem, Mervat. “A’isha Taymur’s Tears and the Critique of the Modernist and the Feminist Discourses on Nineteenth-Century Egypt”. Remaking Women: Feminism and Modernity in the Middle East. ed. Lila Abu- Lughod. 73-87. Princeton-New Jersey: Princeton University Press, 1998.
Hatem, Mervat. Literature, Gender, and Nation-Building: The Life and Works of ‘A’isha Taymur. New York: Palgrave Macmillan, 2011.
Kalyon, Abuzer. Divan Şiirinin Nil’deki Sesi Ayşe Teymûrî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
Kalyon, Abuzer. “Mısırlı Divan Şairi Ayşe Teymûrî’yi Şiirden Uzaklaştıran Ölüm: Kızı Tevhide’nin Hayata Vedası”. Journal of Social and Humanities Sciences Research 5/31 (2018), 4636-4648.
Kalyon, Abuzer. “Üç Dilli Şair Ayşe Teymûrî’den Üç Dilli Gazel”. Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 10/8 (2015), 1425-1436.
Keḥḥâle, Ömer Rıza. A‘lâmu’n-nisâ’ fî ‘âlemeyyi’l-‘Arab ve’l-İslâm. 5 Cilt. Beyrut: Mu’essesetu’r-Risâle, ts.
Musa, Nebeviyye. Târîḫî bi-ḳalemî. Kahire: Multeḳâ’l-Mer’eti ve’ẕ-Ẕâkira, 1999.
Saraç, Mehmet Ali Yekta. “Türk Edebiyatının Mısır’da Unuttuğu Bir Şair: Aişe İsmet Teymur”. İlmi Araştırmalar Dergisi 1 (1995), 131-140.
Savran, Ahmet. 19. YY. Osmanlı Döneminde Yeni Arap Edebiyatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 1991.
al-Taimuriya, Aisha Ismat. “The Results of Circumstances in Words and Deeds”. çev. Marilyn Booth. Opening the Gates: An Anthology of Arab Feminist Writing. ed. Margot Badran - Miriam Cooke. 125-133. Bloomington – Indianapolis: Indiana University Press, 2004.
Teymûr, Ahmed. Târîḫu’l-usrati’t-Teymûriyye. Windsor: Hindâvî, 2019.
Teymûr, Âişe. Mir’âtu’t-te’emmul fî’l-umûr. haz. Mervat Ḥâtim. Kahire: Multeḳâ’l-Mer’eti ve’ẕ-Ẕâkira, 2002.
et-Teymûriyye, ‘Â’işe. Ḥilyetu’ṭ-ṭirâz: Dîvânu ‘Â’işe et-Teymûriyye. haz. Kadriye Huseyn vd. Kahire: Maṭba‘atu Dâri’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1952.
Ṭûḳân, Fedvâ. Riḥle cebeliyye, riḥle ṣa‘be: Sîre ẕâtiyye. Umman: Dâru’ş-Şurûḳ li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1985.
Tuzcu, Kemal. “Mısırlı Neo-Klâsik Şairler”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 2/5 (2002), 107-126.
Ürün, Ahmet Kâzım. Modern Arap Edebiyatı. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2015.
Zeidan, Joseph. Arab Women Novelists: The Formative Years and Beyond. New York: State University of New York Press, 1995.
ez-Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
Ziyâde, Meyy. ‘Â’işe Teymûr: Şâ‘iratu’ṭ-ṭalî‘a. Kahire: Hindâvî, 2011.