Tatar Terminolojisinin Gelişimi
Bu çalışmanın amacı, Tatar edebi dilinde terminolojinin gelişim sürecini göstermektedir. Terim, herhangi bir bilim alanında tek anlama sahip olan (monosemantik) ve bu bilim alanının diğer terimlerine uygun olan, kavramı net ve kısa bir şekilde adlandıran sözcük veya söz öbeğidir. Tatarcada terimleri yaratama çabalarını ve ilk bilimsel terimlerin ortaya çıkışını, 12-13. yüzyıllara ait bilimsel risaleler, edebi eserler, emirler, diplomatik mektuplar gibi kaynaklarda görmek mümkündür. Genel olarak, 19. yüzyıla kadar yeni terimler, yeni keşiflerle ortaya çıkmış, bilim dallarının biçimlenmesiyle gelişmiştir. Tatarcada, Arapçadan ve az miktarda Farsçadan alıntılanan terimlerin mevcut olduğu görülmektedir. 19. yüzyılın sonunda dilde Latince ve Grekçe kökenli söz varlığının oluşması ile terminolojiye de Batı kökenli terimler girmeye başlamıştır. Ekim Devrimi’nden sonra modern Tataristan Cumhuriyeti toprakları SSCB bünyesine girerek Sovyetler Birliği’nde yürütülen terim standartlaştırma çalışmalarına dahil edilmiştir. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra Tataristan’da Tatarcanın Rusça ile birlikte devlet dili olarak kabul edilmesiyle Tatarcanın sosyal, kültürel ve bilimsel fonksiyonu genişletilmiştir. Bu durum, ilgili alanlarda terminolojik söz varlığının geliştirilmesini, yeni
Anahtar Kelimeler:
Terminoloji, Terim, Tatarca, Tatar Terminolojisi
Development of Tatar Terminology
This research aims to show the development of terminology in the Tatar literary language. The term term can be defined as a word or a word combination that has a single meaning in a particular field of science and names the concept clearly and concisely. The emergence of the first terms in the Tatar language can be observed in the 12–13th century. These new term are seen in sources such as scientific treatises, literary works, orders, and diplomatic letters of that period. The main driving force of this process was the adoption of Islam in 922 by the Tatars. Switching to the Arabic writing system also enabled this process to gather steam. This process included the Tatars in the Muslim civilization. From this time onward, Arabic has had a great influence, as it was the language of religion, science, and law. As a result, Arabic (and to a lesser extent Persian) became the source language for terms and abstract concepts in the Tatar language.
Keywords:
Terminology, Term, Tatar Language, Tatar Terminology,
___
- BASKAKOV, N. A. (1959), Sovremennoye sostoyaniye terminologii v yazıkah narodov SSSR, Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
- FASEEV, F. S. (1961), Sposobı obrazovaniya terminov v tatarskom literaturnom yazıke (avtoreferat dis. na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata filologiçeskih nauk), Moskva: Akademiya Nauk SSSR İnstitut yazıkoznaniya.
- HATİPOĞLU, V. (1982), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
- İMER, K., KOCAMAN, A., ÖZSOY, A. S. (2011), Dilbilimi Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
- KORKMAZ, Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
- MİNSAFİNA, A. (2020), Çağdaş Türk Dillerinde Ortak Terminoloji Geliştirme İmkân ve Yöntemleri, (yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- NÂSIRÎ, K. (1904), Polnıy russko-tatarskiy slovar s dopolneniyem iz inostrannıh slov, upotreblyaemıh v russkom yazıke kak nauçnıye terminı, Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskogo Universiteta.
- RAMAZANOVA, D. (t.y.), Tatar terminologiyesenen kayber meselelere, 19 Ekim 2021 tarihinde Refdb sitesi: https://refdb.ru/look/1923424-p3.html adresinden alındı.
- RAMAZANOVA, D. B. (Ed.), (2006), Problemı soverşenstvovaniya terminologii tatarskogo yazıka: materialı nauçno-praktiçeskoy konferentsii “Problemı soverşenstvovaniya terminologii tatarskogo yazıka” (22 aprelya 2005 goda), Kazan: İYaLİ im. G. İbragimova.
- SAFİNA, E. İ. (2019), Türkskoye yazıkoznaniye XXI veka: leksikologiya i leksikografiya: materialı mejdunarodnoy nauçnoy konferentsii, posvyaşçennoy 80-letiyu sozdaniya İnstituta yazıka, literaturı i iskusstva im. G. İbragimova Akademii Nauk Respubliki Tatarstan. 10-11 sentyabrya 2019 goda içinde, XIX gasırnın 20-30 yıllarında latin grafikasında basılgan süzlekler hem alarnın tatar leksikografiyese üseşe öçen ehemiyate (s. 225-228), Kazan: İYaLİ.
- TOPALOĞLU, A. (1989), Dilbilgisi Terimler Sözlüğü, İstanbul: Ötüken. VİNOKUR, G. O. (1939), Trudı Moskovskogo instituta istorii, filosofii i literaturı, T.5 içinde, O nekotorıh yavleniyah slovoobrazovaniya v russkoy tehniçeskoy terminologii (s. 3-54), Moskova: Mosk.gos.in-t istorii, filosofii i lit-rı.
- ZAKIEV, M. Z., NIZAMOV, İ. M. (Ed.), (1995), Pravila obrazovaniya, soverşenstvovaniya i primeneniya tatarskih terminov. Komitet pri Kabinete Ministrov RT po realizatsii Zakona RT “O yazıkah narodov RT”, Kazan.
- ZAKIEV, M. Z., NIZAMOV, İ. M. (1994), Problemı leksikologii i terminologii tatarskogo yazıka, Vıpusk 2 içinde, Terminologiya komissiyese: kiçe hem bügen (s. 30-37), Kazan: Akademiya Nauk Tatarstana. Zakon RT ot 08. 07. 1992 N 1560-XII “O yazıkah narodov Respubliki Tatarstan”, 19 Ekim 2021 tarihinde Base.garant sitesi: https://base.garant.ru/8119056/ adresinden alındı. Zakon RT “Ob ispolzovanii tatarskogo yazıka kak gosudarstvennogo yazıka Respubliki Tatarstan” ot 12 yanvarya 2013 goda N 1-3RT, 19 Ekim 2021 tarihinde Rossiyskaya Gazeta sitesi: https://cdnimg.rg.ru/ pril/73/99/43/pril.pdf adresinden alındı.
- ISSN: 0255-674X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1976
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Down Sendromunun Kavramsal Metaforların Zihinde İşlemlenme Sürecine Etkisi
Bertuğ SAKIN, Sümeyra ÖZKAN, Volkan YONARKOL
Erişilebilirlik için Yalın Türkçe
Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenen Afgan Öğrencilerin Sözcük Öğrenme Stratejileri
Dilbilim Tarihinde Unutulmuş Bir Kaynak: Husserl’in Mantıksal Araştırmaları
Simone AURORA, Çevirmen: Tuba YILMAZ
Tatar Terminolojisinin Gelişimi
Bir Dilsel Çevre İncelemesi: Van’ın Merkez İpekyolu İlçesine Bağlı Cumhuriyet Caddesi