Türkçede edilgenliğin Bbelirtililik kayması açısından bazı görünümleri
İşlevsel Dilbilgisi çerçevesinde, Türkçedeki edilgenlik, Orhon Türkçesinden Çağdaş Türkçeye kadar olan dönemi kapsayan bir bütünceden yola çıkılarak incelendiğinde, temel edilgende Kılıcıyı gizleme, örtükleştirme gibi işlevlerin temel bir işlev olarak yer almadığı görülmektedir. Türkçede temel edilgen katılımcıların örtükleştirilmesine dayanan bir edilgenleştirmeden çok, olayın ön plana çıkartılıp Kılıcının önvarsayıldığı bir işlevi yansıtmaktadır. Yani, Türkçede edilgenleştirmenin katılımcı odaklı değil, olay odaklı olduğu söylenebilir; bu yüzden Kılıcının geri-itilmesi ve Kılıcı-olmayanın öne-çekilmesi edilgenleştirmeyi tetikleyen temel işlevler olarak yer almamaktadır. Olay odaklı edilgenleştirmenin temel işlev olmasına koşut olarak Türkçede tarafından öbekli edilgen ancak Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde görülmeye başlanmış, Çağdaş Türkçede bile temel bir yapı olacak kadar kullanım sıklığına ulaşmamıştır. Ayrıca, olay odaklı edilgenleştirme, edilgenleştirme sürecinde Kılıcının anlambilimsel özelliğini belirleyen etkenlerden biri olmuştur. Türkçedeki edilgenliğin ve edilgenleştirme sürecinde yer alan Kılıcıların tarihsel süreçte belirtililik kayması açısından bazı değişimler içerdiği de gözlenmiştir.
When the period from Orkhon Turkish to Modern Turkish is studied within the framework of Functional Grammar, it has been observed that functions as omission or suppression of the Agent are not the basic functions of canonical passive. The canonical passive in Turkish, instead of resting on suppression of the participants, reflects a function that foregrounds the event itself and presupposes agentivity; that is, passivisation in Turkish seems not to be participant-oriented but event-oriented; therefore, the demotion of the agent and the promotion of non-agentive participant are not among the functions that trigger passivisation. In parallel with event-oriented passivisation being the canonical form, the tarafından phrase (by-phrase) passives had started to be seen since the Classical Ottoman Turkish era. The tarafından-phrase passive, does not have the frequency to be the canonical structure even in Modern Turkish. Again the event-oriented passivisation became one of the factors that influence the semantic features of the agent in the passivisation process. It has been observed that, in Turkish, the passivisation and the agents that take place in the passivisation process had been subject to certain alterations in terms of markedness shift.
___
Biber, D. (1989), “A Typology of English Texts”, Linguistics 27, s. 3-43.Crystal, D. (1992), An Encyclopedic Dictionary of Language & Languages, Oxford: Blackwell.
Deirdre, W. ve D. Sperber, (2006), “Relevance Theory”, The Handbook of Pragmatics içinde, Laurence R. Horn ve Gregory Ward (yay. haz.), Oxford: Blackwell, s. 607-632.
de Saussure, F. (1916), Genel Dilbilim Dersleri (çev. Berke Vardar 1998), İstanbul: Multilingual.
Devellioğlu, F. (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Dilçin, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Dik, S. C. (1989), The Theory of Functional Gramar (Part I: The Structure of the Clause), Dotrech: Foris.
Erdem, M. (2000), “Historical Development of Reflexive, Reciprocal, Causative and Passive in Turkish”, Yayınlanmamış doktora tezi, Manchester University.
Ergin, M. (1991), Dede Korkut Kitabı II (İndeks-Gramer), Ankara: TDK.
Ergin, M. (1993), Türkçe Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
Estival, D. ve J. Myhill (1988), “Formal and Functional Aspect of the Development from Passive to Ergative Systems”, Passive and Voice içinde, M. Shibatani (yay. haz.), Amsterdam: John Benjamins, s. 441-91.
Gabain, A. V. (1995), Eski Türkçenin Grameri (çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK.
Gencan, T. N. (2001), Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınevi.
Givón, T. (1983), Topic Continuity in Discourse: A Quantitative Cross-Language Study, Amsterdam: Benjamins.
Givón, T. (1990), Syntax: A Functional-Typological Introduction vol. II., Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, s. 563-626.
Givón, T. (1979), On Understanding Grammar, New York: Academic Press.
Givón, T. ve L. Yang (1994), “The Rise of the English Get-Passivve”, Voice: Form and Function içinde, Fox, B. ve Hopper, P. J. (1994), Amsterdam: Benjamins, s. 119-149.
Gjedde, L. (1999), “Narrative, Genre and Context in Popular Science”. Makale, “Public Fact and Private Fiction – Borderlines of Genre” başlıklı, 5-6 Şubat 1999 tarihinde düzenlenen seminerde sunulmuştur. University of Tampere, Department of Journalism and Mass Communication.
Haspelmath, M. (1990), “The Grammaticization of Passive Morphology”, Studies in Language 14(1), s. 25-72.
Lyons, J. (1968), Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press.
Myhill, J. (1992), Typological Discourse Analysis: Quantitative Approaches to Study of Linguistic Function, Oxford: Blackwell.
Özsoy, B. S. (2006), Dede Korkut Kitabı (Transkripsiyon-İnceleme-Sözlük), Ankara: Akçağ Yayınları.
Tekin, T. (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
Tekin, T. ve M. Ölmez, (1999), Türk Dilleri (Giriş), İstanbul: Simurg Yayınevi.
Timurtaş, F. K. (1994), Eski Türkiye Türkçesi (XV. Yüzyıl: Gramer-Metin-Sözlük), İstanbul: Enderun Kitabevi.
Aroonmanakon, W. (2006). Corpus Linguistics. http://www.tcllab.org/events/uploads/Corpus%20Linguistics.pdf (30 Temmuz 2007)
Givón, T. (2006). Grammatical Relations in Passive Clauses: A Diachronic Perspective. http://209.85.135.104/search?q=cache:aSrglMhbK0wJ:www.uta.fi/laitokset/kielet/ suomi/opiskelu/kurssit/langnet_pragmatiikka/abrahampass05.pdf+grammatical+relati ons+in+passive+clauses:a&hl=tr&gl=tr&ct=clnk&cd=1 (15 Ekim 2006)
Klotz, M. (2002). Corpus Linguistics. http://www.schuderer.net/cl_full07.pdf (30 Temmuz 2007)
Moirón, B. V. (2007). Corpus Linguistics. http://www.let.rug.nl/~begona/CL/l1_cl.pdf (30 Temmuz 2007)
Roberts, G. F. (2007). The Home Page as Genre: A Narrative Approach. Erişim tarihi: 30.07.2007 Erişim adresi: http://csdl2.computer.org/comp/proceedings/ hicss/1998/8236/02/82360078.pdf
Santini, M. (2007). Web Pages, Text Types, and Linguistic Features: Some İssues. Erişim tarihi: 30.07.2007 Erişim adresi: http://www.nltg.brighton.ac.uk/home/Marina. Santini/06_04_a_MSantini_ICAME_2006.pdf
Arat, R. R. (1999), Kutadgu Bilig I (metin), Ankara: Türk Dil Kurumu.
Arat, R. R. (1998), Kutadgu Bilig II (çeviri), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Der, A. (2007), Büyük Tuzak, İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
Ekrem, R. M. (2001), Araba Sevdası (yay. haz. Hüseyin Alacatlı). Ankara: Akçağ Yayınları.
Ergin, M. (2004), Dede Korkut Kitabı I (Giriş-Metin-Faksimile), Ankara: TDK.
Evliya Çelebi (2004), Seyahatname (seçen ve uyarlayan: Mustafa Nihat Özön ve Nijat Özön), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Güralp, Ş. (2007), Kuruluş Savaşı’nın İçyüzü, İstanbul: Güncel Yayıncılık.
Hamilton, J. R. (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü (çev. Vedat Köken), Ankara: TDK.
Tekin, T. (1998), Orhon Yazıtları (Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk), İstanbul: Simurg Yayınevi.
Şeyyad Hamza (1946), Yusuf ve Zeliha (nakleden: Dehri Dilçin), İstanbul: TDK.
- ISSN: 1300-8552
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1990
- Yayıncı: Dilbilim Derneği