YUNUS EMRE'NİN FİİLLERİNDE METAFOR
Yunus Emre, Anadolu'da yazı dilinin oluşmasında etkili olmuş, Türk kültürünün yapı taşlarından birisidir. Yunus Emre'nin kullanmış olduğu dil, Türkçenin söz varlığının tarihi ve tespiti açısından oldukça önem arz etmektedir. Yunus Emre'yi anlamak ve anlamlandırmak için çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada da Yunus Emre Divanı'ndaki illerin metaforlarla kazandığı mecaz anlamlar incelenmiştir. Çalışmada tarama modellerinden genel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeliyle Yunus Emre'nin Divanı'nda geçen basit ve türemiş Türkçe illerden yeni mecaz anlam kazanan iller bu çalışmaya dâhil edilmiştir. Anlam genişlemesi yoluyla çok anlamlı durumda olan iller, çeşitli aktarmalarla yeni metaforik anlamlar kazanmıştır. Fiillerin kazandığı yeni metaforik anlamlar makalede tanıklarıyla birlikte verilmiştir. Araştırma bu yönüyle Divan'daki illerin metaforik sözlüğü durumundadır. Yunus Emre'nin yüzyıllar önce kullandığı söz varlığı, geniş anlam dünyası, metaforik kullanımlar ile Yunus Emre'nin birikimi, hayal gücünü eserlerine yansıtması, kullandığı dilin işlerliği bir kez daha ortaya çıkmıştır. Araştırmada 83 ilde metaforik anlam tespit edilmiştir. Bu illerin kimisinde birden farklı metaforik anlam söz konusudur. Dolayısıyla çalışmada 100'den fazla metaforik anlam kaydedilmiştir. Tanıklarıyla verilen bu metaforik anlamların çoğunun dizinlerde ve tarihî sözlüklerde kayıtlı olmadığı görülmüştür. Çalışmada yer alan söz konusu genişlemiş yeni anlamların sözlüklere geçirilme çıktısı çalışmanın amaçlarındandır. Bununla birlikte çalışmada yer alan illerin metinde bağlam içinde kazandığı yeni anlamların, sözcük ve sözlük bilimi çalışmalarına da katkı sağlayacağı beklenmektedir.
METAPHOR in YUNUS EMRE'S VERBS
Yunus Emre has been inuential in the formation of the written language in Anatolia and is one of the building blocks of Turkish culture. The language that Yunus Emre used is very important in terms of the history and determination of the vocabulary of Turkish. Various studies are carried out to understand and interpret to Yunus Emre. In this study, the metaphorical meanings of the verbs in Yunus Emre's Divan were examined. In the study, the general scanning model, one of the scanning models, was used. With the scanning model, verbs, which are in a polysemous state through semantic expansion, have gained new metaphorical meanings with various transfers. The new metaphorical meanings of the verbs are given in the article with concordance. With this aspect, the research has become the metaphorical dictionary of the verbs in the Divan. The vocabulary that Yunus Emre used centuries ago, the semantic extension, the metaphorical uses demonstrate that Yunus Emre's accumulation, the reection of his imagination on his works, and the operability of the language he used were once again revealed. Metaphoric meanings were determined in 83 verbs. Some of these verbs have more than one metaphorical meaning. Therefore, more than 100 metaphorical meanings were recorded. It has been observed that most of these metaphorical concordance meanings given are not recorded in indexes and historical dictionaries. The output of passing the enlarged new meanings in the study into dictionaries is one of the aims of the study. In addition, it is expected that the new meanings of the verbs in the study will contribute to the studies of lexicology and lexicography.
___
- Ahanov, K. (2008). Dil Biliminin Esasları. M. Ceritoğlu (Akt.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Aksan, D. (2005). Yûnus Emre Şiirinin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Banarlı, N. S. (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Demir, G. Y. (2015). Sosyal Bir Fenomen Olarak Dilin Belirsizliği. İstanbul: İthaki Yayınları.
- Eco, U. (2008). Yorum ve Aşırı Yorum. K. Atakay (Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
- El-Cürcânî, E. B. A. (2015). Delâilü’l-İʻcâz Sözdizimi ve Anlambilim. O. Güman (Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Erkınay, H. K. (2017). Eski Anadolu Türkçesi ile Kâmûs-ı Türkî’deki Fiiller Üzerine Karşılaştırmalı Anlam İncelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Guiraud, P. (1975). Anlambilim La Sémantique. B. Vardar (Çev.). İstanbul: Gelişim Yayınları.
- Guiraud, P. (1994). Göstergebilim La Sémiologie. M. Yalçın (Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
- Guttenplan, S. (2009). Objects of Metaphor. UK: Oxford University Press.
- Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
- Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
- İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
- Jameson, F. (2013). Dil Hapishanesi, Yapısalcılığın ve Rus Biçimciliğinin Eleştirel
- Öyküsü. M. H. Doğan (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Karaağaç, G. (2013). Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
- Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar-İlkeler-Teknikler. 23. baskı. Ankara: Nobel Yayıncılık.
- Lakoff, G., Johnson, M. (2010). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil. (G. Y. Demir, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
- “Metafor”. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 20. 10. 2021.
- Ricoeur, P. (2003). The Rule of Metaphor The Creation of Meaning in Language. London: Routledge Classics.
- Ricoeur, P. (2011). Zaman ve Anlatı 1. Zaman-Olayörgüsü-Üçlü Mimesis. (M. Rifat-S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tatçı, M. (2008). Yûnus Emre Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye. İstanbul: H Yayınları.
- Tatçı, M. (2009). Yine Geldi Aşk Elçisi, Yûnus Emre Seçmeler. İstanbul: H Yayınları.
- Tatçı, M. (2014). Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10662,girispdf.pdf?0 Erişim tarihi: 20. 10. 2021.
- Traugott, E. C., Dasher, B. R. (2004). Regularity In Semantic Change. UK: Cambridge University Press.
- Uğur, N. (2007). Anlambilim Sözcüğün Anlam Açılımı. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
- ISSN: 0378-2905
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1942
- Yayıncı: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi