BUHARA HANLIĞI'NDA ŞİBANÎ HANEDANI DEVRİNDEKİ SAVAŞ SANATI: SİLAH VE TEÇHİZAT

1500 yılında Türkistan'da Şibanî Han önderliğinde kurulan Buhara Özbek Hanlığı, selefleri Cengizliler ve Altınorda'dan miras kalan, konar-göçer yaşama adapte edilmiş haldeki hafif süvari yapılarını, bu coğrafyada, yerleşik hayatın kalıcı bir unsuru olarak boy göstermelerinden itibaren, yerleşik nizama hitap eden bir hüviyete dönüştürmeye başladılar. Bu noktada bölgenin eski sahipleri Timurlular bütün müesseselerde olduğu gibi askeri açıdan da feodal aristokratik özelliklerini muhafaza eden Özbekler için örnek teşkil etmişlerdir. Böylelikle hafif süvari esasına dayanan bozkır savaşçı tipi, zamanla ağır silahlar, muhasara araçları ve en nihayetinde XVI. yüzyıl ortalarından itibaren ateşli silahlarla teçhiz edilmiş; kısmen yaya askerlerin de yer aldığı kara ordu modeline dönüşmeye başlamıştır. Bu çalışmada XVI. yüzyıl itibariyle Türkistan'da yegâne muharip güç haline gelen Şibanî Hanedanı'nda, seleflerinden intikal eden geleneksel silah ve teçhizatların kullanımı ve bunun yanında çağın gereksinimlerine paralel olarak gelişen ateşli ve ağır harp teknolojilerinin hanlık askeri teşkilatındaki uygulama alanları, tarihi kaynaklar ışığında değerlendirilecektir.

Warfare in Shaybanid Dynasty Period in Bukhara Khanate: Weapons and Equipments

Bukhara Uzbek Khanate, founded in 1500 under the leadership of Shaybani Khan in Turkestan, started to transform their light cavalry structure, which was the heritage of its predecessors Genghizid sand Golden Horde and was adapted to nomadic life, into a structure that addressed the sedentary order as they started to come forward as a permanent element of sedentary life in this geography. At this point, Timurids, the old masters of this region, set an example for Uzbeks, who preserved their feudal aristocracy regarding military as well as in all other institutions. In this way, over time stepe warrior type based on light cavalry was equipped with heavy weapons, siege equipments and finally from the second half of XVIth century with fire arms it started to transform into land army model with the partial involvement of footsoldiers. In this work, the use of traditional arms and equipment in herited from predecessorsby Shaybanid Dynasty, which became the sole combat and force in Turkestan by XVIth century and application areas in khanates military organization of firearms and heavy warfare technologies developed in paralel to the requirements of the period are evaluated in the light of historical sources.

PDF

___

AKA, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara: TTK, 2014
ALAN, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506, İstanbul: Ötüken, 2007
ALPARGU, Mehmet, "Türkistan Hanlıkları", Türkler, C. 8, Ankara: Yeni Türkiye, 2002, 557-605
Anonim, Zafer-Name-i Hüsrevî: Şerh-i Hükümrevâ-yi Seyyid Emir Nasrullah Bahadır Sultan bin Haydar (H. 1242-1277) Der Buhara ve Semerkand, ed: MenuçehrSetudeh, Tahran: 1377 h.ş.
AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, "Şah Abbas (1587-1629) Zamanında Safevi Devlet Teşkilatı'nda Yapılan Düzenlemeler" Türk Dünyası Araştırmaları, 2013/204, İstanbul: 2013, 83-104
AYDÜZ, Salim, Tophane-i Amire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara: TTK, 2006
BABÜR, Gazi Zahirüddin Muhammed, Vekayi: Babur'un Hatıratı, C. I. II., Doğu Türkçesinden çeviren izahlı indeksi ve notları hazırlayan Reşit Rahmeti Arat, Önsözü ve tarihî özeti yazan: Y. Hikmet Bayur, Ankara: TTK, 1987
BAKIR, Abdulhalik, "Ortaçağ İslam Dünyasında Maden ve Maden Sanayi", Belleten, 61/232, Ankara: 1997, 519-595
BELENİTSKİY, A. M., "O Poyavlenii i Pasprostranenii Ognestrel'hogo Orujiya v Credney Azii i v İrane v XIV-XVI Vekah", İzvestiya Tacikskogo Filiala A H CCCP. Ns 15., Stalinabad: İstoriya i Etnografiya, 1949, 21-35
BENEVENİ, Florio, Poslannik Petra I na Vostoke Posol'stvo Florio Beneveni v Persiyu i Buharu v 1718-1725 godah, Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoi Literatrurı İzdatel'stva "Nayka", Moskva, 1986
BURNES, Alexander, Travels into Bokhara; being the Account of A Journey from İndiato Cabool, Tartary and Persia, C.III., London: John Murray, Albemarle Street, 1834
BOBROV L. A., HUDYAKOV Yu. S., "Zaşitnoe Voorujenie Sredneaziatskogo Voina Epohi Pozdnego Srednevekov'ya (Rabota Vıpolnena Po Grantu RGNF 01-01-00289a)" Original: Sbornik Nauçnıh Statey "Voennoe Delo Homadov Severnoy i Tsentral'noy Azii", Novosibirsk: 2002, 106-157
BUDAGOV, A. Z., Sravnitel'nıy Slovar Turetsko-Tatarskih Nareçiy, Tom I., , Sanktpeterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, 1869
BUHARİ, Hafız Taniş, Abdullah-name, "Şerefnamayi Şahi", Fars dilinden Sadık Mirzayev tercümesi; ilmi muharrir, neşrgetayërlovçi, söz başı ve izahlar müellifi, Boriboy Ahmedov, C: I-II.,, Taşkent: Şark, 1999
BUHARİ, Hafız-ı Taniş, Şeref-Nama-yi-Şahi (Kniga Şahskoy Slavı), Faksimile Rukopisi D 88, Perevod C Persidskogo, Vedenie, Primeçaniya i Ukazateli M. A. Salahetdinovoy, C. I-II.,Moskova: Nauka, 1983-1989
BUHARİ, Mir Muhammed Emini, Ubeydulla-Name, Perevod s Tadjikskogo s primeçaniyamiçlena-korrespondenta Akademii Nauk Uzbekskoy SSR Professora A. A. Semenova, Taşkent: 1957
ÇETİN, Altan, Memlük Devletinde Askeri Teşkilat, (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Ankara: 2002
DUĞLAT Mirza Haydar, Tarih-i Reşidî, İngilizce Çev, E. Denison Ross, Türkçe çev. Osman Karatay, İstanbul: Selenge, 2006
ERALP, Nejat, Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar, Ankara: AKM, 1993
Feridun Bey, Münşeatü's-selâtin, C. II, İstanbul: 1275
GÖKSU, Erkan, Türk Kültüründe Silah, İstanbul: Ötüken, 2008
GÜNDOĞDU, Abdullah, "Türkistan'da Osmanlı-İran Rekabeti", Osmanlı, C. I, Ankara: Yeni Türkiye, 1999, 581-587
HUNCİ, Fazlullah b. Ruzbehan, Mihmanname-yi Buhara (Tarih-i Padişah-ı Muhammed Şibanî), ed: Menuçehr Setudeh, Tahran: Bengah, 1341 h.ş,
İbni Arabşah, Acaibu'l-Makdur (Bozkırdan Gelen Bela), Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge, 2012
İNALCIK, Halil, "The Socio-Political Effects of the Diffusion of Fire-arms in the Middle East", War Technologyand Society in the Middle East, Editedby V.J. Parry and M. E. Yapp, London: Oxford University, 1975, 195-217
İNALCIK, Halil, "Murad II", MEBİA, C. 8, İstanbul: 1979, 598-615
KHANIKOFF, N. V., Bokhara: Its Amir and Its People, translated from the Russian of Khanikoff by Baron Clement A. De Bode, J. Madden, London: 8, Leadenhall-Street, 1845
KHWANDAMIR, Habibu's-siyar, Translated and edited by W. M. Thackston, C. II., Harvard University, 1994
Materialı Po İstorii Kazahskih Hanstv XV-XVIII Vekov (İzvleçeniya iz Persidskih i Tyurskih Soçineniy), Sost. S. K. Ibragimov, N. N. Mingulov, K. A. Pişçulina, V. P. Yudin, Alma-Ata: Nauka, 1969
Materialı Po İstorii Turkmen i Turkmeni, c: II, ed: S. L. Volina, A. A. Romaskeviça i A. Yu. Yakubovskogo, Moskova, Leningrad: 1938
MEYENDORF, Baron Von, A Journey from Orenburg to Bokhara in the year 1820, translated by, Captain E. F. Chapman R. H. A., Caltutta: Foreign Department, 1870
Muhammed Salih, Şibanî-Name: Çağataykiy Tekst, Posmertnoe İzdanie Prof. P. M. Melioranskogo, S. Petersburg: 1908
Muhammed İbn Arab Katagan, Musahhir Al-Bilod (Mamlakatlarnıng Egallanışı), Fars tiliden terjime, izahlar ve körsetgiçler müellifleri: İsmail Bekjanov, Dilaram Sengirova, Taşkent: Yangi Asr Avlodi, 2009
Muhammed Yar bin Arab Katagan, Musahhiru'l-Bilâd, ed. Nadire Celalî, Tahran: Miras-ı Mektub, 2006
MUİN, Muhammed, Ferheng-i Farsî, C. II.,Tahran: Emîr Kebîr, 1375
MUKMİNOVA, R. G., Oçerki Po İstorii Remesla v Samarkande i Buhare v XVI Veke, Taşkent: İzdatel'stvo "fan" Uzbekskoy SSR, 1976
MUMİNOV, İ. M., İstoriya Semerkanda v Dvuh Tomah, C. I.,y.y.: 1969
MÜNŞİ, İskender Beg, Tarih-i Âlem Ara-yı Abbas, Çev. Ali Genceli, C. II, (Basılmamış Tercüme) TTK, y. Y.,b.t.y.
OLUFSEN, W. Olufsen, The Emir of Bokharaand his Country, Journeys and Studies in Bokhara, London: 1911
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı Tarihine Aid Belgeler, Telhisler (1507-1607), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1970
PURGSTALL, Baron Joseph Von Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi (Osmanlı Devleti'nin Kuruluşundan Kaynarca Muahedesine Kadar), C. VI., , İstanbul: Üçdal, 1984
SAMİ, Şemseddin, Kâmus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı, 2001
SARAY, Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), Ankara: TTK, 1994
Seydi Ali Reis, Mir'at-ül Memalik (Ülkelerin Aynası), Haz. Necdet Akyıldız, Tercuman 1001 Temel Eser, y.y.,b.t.y
SCHUYLER, Eugene, Turkistan Notes of Journey in Russian, Khokand, Bukhara and Kuldja, Vol. II, New York: Scribner Armstrong &Co., 1877
ŞAMİ, Nizamüddin, Zafername, Çev. Necati Lugal, Ankara: TTK, 1987
TALİ, Abdurrahman, Istoriya Abulfeyz-Hana, Perevod s Tadjikskogo, Predislovie, Primeçaniya i Ukazatel" Professora A. A. Semenova, Taşkent: 1959
TANERİ, Aydın, Osmanlı Kara ve Deniz Kuvvetleri (Kuruluş Devri), Ankara: Kültür Bakanlığı, 1981
TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, C. I, İstanbul: Arkadaş, İbrahim Horaz ve Güven: 1942-1947
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Ötüken, 2005
UYAR, Mustafa, İlhanlı Devleti'nin Askeri Teşkilatı, (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: 2007
UZUNÇARŞILI, İ. H.,Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara: TTK, 1988
VAMBERY, Hermann, Buhara yahut Maveraünnehir Tarihi, Çev. Tahir Şakir Çağatay, (basılmamış tercüme) TTK, y. y.,b.t.y.
YEFREMOV F., Stranctvovanie Filippa Yefremova v Kirgizskoy Stepi, Buharii, Hive, Persii, Tibete i İndii i Vozvraşenie Yego Ottuda Çrez Angliyu v Rossiyu, Kazan: 1811
YEZDİ, Şerefüddin Ali, Emir Timur (Zafername), Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge, 2013