Kavramlaştırma Üzerine Veritabanlı Bir Araştırma
Bu araştırmanın amacı, kavramlaştırma kuram ve yaklaşımlarını, 10 ve 13 yaşlarındaki çocuklardan elde edilen dilsel veri zemininde tartışmaktır. Buradan hareketle önce bilişsel dilbilim ve bilişsel psikoloji açısından kavramlar ele alınmış; ardından klasik, öntip temelli, kuram temelli ve atomistik yaklaşımlar tanıtılmıştır. Nitel araştırma yaklaşımlarına dayanan çalışmada, seçilen kavramların öntiplerini, özelliklerini ve sözcüksel görünümlerini belirlemek üzere katılımcılardan veri toplanmıştır. Veri sağlanan araştırma grubunu, dört farklı ilde bulunan beş ilköğretim okulunun dördüncü ve yedinci sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Veri toplama aşamasında temsili seçilen beş kavrama ilişkin açık uçlu-kısa yanıtlı üç tarama formu kullanılmış ve toplanan verilerle 28.183 sözcüklük bir veritabanı oluşturulmuştur. Verilerin çözümlenmesinde ise içerik çözümlemesi ve betimsel çözümleme kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları, kavramlaştırmada tipikliğin ve aile benzerliği ilişkilerinin önemli bir rol oynadığını; ancak kavramlara özgü özelliklerin ifade edilmesinde ve kavramların dilsel kullanımı sırasında örneklerin, tutumun, eşdizimliliğe ve sahneleştirmeye dayalı ilişkilendirmelerin öne çıktığını göstermektedir. Bu durum, katılımcı çocukların ilişkilendirmelerle örüntülenen bir kavramlaştırma yapısının olduğuna işaret etmektedir. Elde edilen sonuçlarla öntipsel etkilerin olduğu; belki bazı tanımların da olması gerektiği, ayrıca özel durumlar ve kültürel bilginin her türünün de kavramlara eklemlendiği varsayılabilir. Betimleyici tüm bilgi türleri kavramlarla birleştirilmektedir. Dolayısıyla tüm bu bilgilerin kavramın tamamlayıcısı olduğu düşünülebilir; çünkü bunların kavramın oluşturucuları/bileşenleri olduğunu söylemek olanaklı görünmemektedir.
Anahtar Kelimeler:
Kavram, kavramlaştırma (kavramsallaştırma), öntip, özellik, kavramsal sözvarlığı
A Data-Based Research on Conceptualization
The purpose of this research is to discuss the conceptualization theory and approaches on the basis of linguistic data which were obtained from children at the age of 10 and 13. From this point of view, in the study, first, the concepts were handled in terms of cognitive linguistics and cognitive psychology and then, classical, prototype-based, theory-based and atomistic approaches were discussed. In the study which is qualitative, data were collected from the participants in order to determine the prototypes, features and lexical varieties of the concepts. The research group, from whom data were collected, was composed of 4th and 7th grade students of five elementary schools in four different cities in Turkey. In the data collection stage, three open ended-short answered survey forms related to the five representatively chosen concepts were used and a database of 28.183 words was formed with the collected data. In the analysis of the data, content analysis and descriptive analysis were used. The findings of the research demonstrated that typicality and family resemblance relation plays a significant role in conceptualization; however examples, attitude, collocation and scripting based associations come to the forefront while expressing the features of the concepts and using the concepts linguistically. This case indicates that the participant children have a conceptualization structure patterned with associations. With the obtained data, it can be regarded that there are prototypical effects; maybe some definitions need to be added; moreover, all kinds of personal and cultural knowledge is added to the concepts. This implies that all descriptive knowledge types are united with concepts. Accordingly, all these knowledge are considered as collateral, but it is hard to say that they are the constituents of the concept.
Keywords:
Concept, conceptualization, prototype, feature, conceptual lexicon,
___
- Aitchison, J. (2003). Words in the mind: An introduction to the mental lexicon. Oxford, UK: Blackwell Publishing.
- Altınkaynak-Coşkun, Ö. (2006). İlköğretim 2. ve 3. sınıf türkçe ders kitaplarında kavramlar ve kavram alanları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Balcı, A. (2004). Sosyal bilimlerde araştırma: Yöntem, teknik ve ilkeler (4. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Carey, S. (1991). Knowledge acquisition: Enrichment or conceptual change? Reprinted in E. Margolis, & S. Laurence (Eds.) (1999), Concept: Core readings. (pp. 459-487). Cambridge, MA: MIT Press.
- Coşkun, M. K. (2011). Kavram öğretimi. Adana: Karahan Kitabevi.
- Croft, W. & Cruse, A. D. (2004). Cognitive linguistics, Cambridge, UK. New York: Cambridge University Press.
- Fodor, J. A. (1998). Concepts: Where cognitive science went wrong. New York: Oxford University Press.
- Gökmen, S. (2010). Anlamsal ve algısal ulamların Türkçedeki prototipleri. 24. Ulusal Dilbilim Kurultayı. ODTU, Ankara.
- Göz, İ. (2003). Yazılı Türkçenin kelime sıklığı sözlüğü. Ankara: TDK.
- Klausmeier, H. J. (1992). Concept learning and concept teaching. Educational Psychologist, 27 (3), 267-286.
- Laurence, S. & Margolis, E. (1999). Concept and cognitive science, In E. Margolis, & S. Laurence (Eds.), Concepts: Core readings. (pp. 3-81). Cambridge, MA: MIT Press.
- Löbner, S. (2002). Understanding semantics, New York: Arnold Pub.
- Martorella, P.H. (1986). Teaching concepts. In M.C. James (Ed.), Classroom teaching skills. (pp. 181-223). USA: Healty and Company.
- Merrill, M. D. & Tennyson, R. D. (1977). Concept teaching: An instructional design guide. NJ: Educational Technology.
- Murphy, G. L. & Medin, D. L. (1985). The role of theories in conceptual coherence. Psychological Review, 92 (3), 289-316.
- Murphy, G. L. (2004). The big book of concepts. Cambridge: MIT Press.
- Önal, Ö. (2011). Öntür kuramı çerçevesinde Türkçede anlamsal ulamların incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Pesonen, J. P. (2002). Concepts and object-oriented knowledge representation (MA Thesis). University of Helsinki, Department of Cognitive Science.
- Pinker, S. & Prince, A. (1999). The nature of human concepts: Evidence from an unusual source. In P. V. Loocke (Ed.), The Nature of concepts: Evolution, structure and representation. (pp. 8-51.). London: Routledge.
- Rosch, E. (1973). On the internal structure of perceptual and semantic categories. In T. E. Moore (Ed.), Cognitive development and the Acquisition of Language. (pp. 111-140). New York, Academic Press
- Rosch, E. (1978). Principles of Categorization. Reprinted in E. Margolis, & S. Laurence (Eds.) (1999), Concept: Core readings. (pp. 189-206). Cambridge, MA: MIT Press.
- Saeed, J. I. (2005). Semantics. Oxford, UK: Blackwell Publishing.
- Seferoğlu, G. (1999). Prototip kuramı çerçevesinde bir araştırma. Dilbilim Araştırmaları, 79–88.
- Tavşancıl, E. & Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
- Tennyson, R.D. & Cocchiarella, M.J. (1986). An empirically based instructional design theory for teaching concepts. Review of Educational Research, 56 (1), 40-71.
- Wittgenstein, L. (1953). Philosophical investigations (sections 65-78). Reprinted in E. Margolis, & S. Laurence (Eds.) (1999), Concept: Core readings. (pp. 171-174). Cambridge, MA: MIT Press.
- Zeyrek, D. (1998). Bilişsel dilbilim, dil ulamları ve Türkçe eylemlerin kavramsal yapısı ile ilgili gözlemler, K. İmer & L. Uzun (Eds.), Doğan Aksan armağanı. (ss 207-221). Ankara Üniversitesi.
- ISSN: 1304-6594
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2004
- Yayıncı: Mersin Üniversitesi