AMAN ÜNLEMİ ÜZERİNE DERLEM TEMELLİ BİR ANLAMBİLİM VE EDİMBİLİM ÇALIŞMASI
Bu çalışma, Türkçedeki aman ünleminin anlamlarını ve edimbilimsel işlevlerini Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) üzerinde incelemeyi amaçlamaktadır. TUD’da 2003-2013 yılları arasında aranan aman sözcüğünün 2135 bağımlı dizini incelenmiştir. Öncelikle amanın Türkçe Sözlükte yer alan anlamlarının derlemdeki sıklıkları belirlenmiş ve derlemdeki en sık anlamının Türkçe Sözlükte ilk sırada olup olmadığına bakılmıştır. Daha sonra amanın sözcük profili Genişletilmiş Sözcükbirim Modeline (Stubbs, 2002) göre sözcüksel eşdizimlilik (collocation), dilbilgisel eşdizimlilik (colligation), anlam tercihi (semantic preference) ve söylem ezgisi (discourse prosody) bakımından incelenmiştir. Ayrıca amanın edimbilimsel işlevleri ve sıklıkları Külebi (1990)’ın sınıflandırmasına göre beğenme, şaşma, korku, pişmanlık ve öfke gibi duygu belirtme işlevleri ile özür dileme, uyarma, dikkat çekme gibi çağrı işlevlerine göre bağımlı dizinlerin kodlanmasıyla belirlenmiştir. Bulgulara göre Aman Allah’ım, çok sık kullanılmaktadır. Aman sen genellikle bağlaç olan de ile veya emir kipindeki bir eylemle devam etmektedir. Aman nenin anlam tercihi olumlu anlamdaki niteleme sıfatlarıdır.
Anahtar Kelimeler:
Aman ünlemi, Derlem, Sözcük profili, Eşdizimlilik, Anlam tercihi, Söylem ezgisi
A Corpus-based Semantics and Pragmatics Study on the Interjection Aman
This study aims to examine the meanings and pragmatic functions of the interjection aman in Turkish on the Turkish National Corpus (TNC). 2135 concordance lines of the word aman searched in TNC between 2003 and 2013 were examined. First of all, the frequencies of the meanings of aman in the Turkish dictionary were determined and it was checked whether the most common meaning in the corpus was in the first place in the Turkish dictionary. Then, the lexical profile of aman was examined in terms of lexical collocation, grammatical colligation, semantic preference and discourse prosody, according to the Extended Lexical Model (Stubbs, 2002). In addition, pragmatic functions of aman and frequencies of these functions were determined according to the classification of Külebi (1990) by coding concordance lines according to the functions of expressing emotions such as liking, surprise, fear, regret and anger, and calling functions such as apologizing, warning, and drawing attention. The findings revealed that Aman Allah’ım is used very frequently. Aman sen is usually followed by a conjunction de or an imperative verb. The semantic preference of aman ne is positive qualifying adjectives.
Keywords:
Interjection Aman, Corpus, Lexical profile, Collocation, Semantic preference, Discourse prosody,
___
- Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Calzolari, N., Choukri, K., Declerck, T., Doğan, M. U., Maegaard, B., Miriani, J., Odijk, J. ve Piperidis, S. (Yay. haz.) içinde, Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Türkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html.
- Aman (t.y.) Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
- Böler, T. (2006). Türkçe Sözlük (TDK) ile örnekleriyle Türkçe Sözlük’ü (MEB) Karşılaştırma Denemesi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(1), 101-118.
- Firth, J. R. (1957). Papers in Linguistics 1934-1951.Oxford University Press.
- Halliday, M. A. K. (1966). Lexis as a linguistic level. C. E. Bazell, J. C. Catford, M.
- Halliday, A. K., & R. H. Robins (Yay. Haz.) içinde, In Memory of J.R..Firth. Longman, 148-162.
- Külebi, O. (1990). Türkçe ünlemlerin Kullanımbilim (Pragmatics) yönünden incelenmesi. Dilbilim Araştırmaları, 1, 10-34.
- Lindquist, H. (2009). Corpus Linguistics and the Description of English. Edinburg: Edinburgh University Press.
- McEnery, T. and A. Hardie (2012). Corpus linguistics. CUP.
- Sinclair, J. (1991). Corpus, concordance, collocation. Oxford University Press.
- Sinclair, J. (1998). The lexical item. Weigand E. içinde, Contrastive Lexical Semantics, 1–24. John Benjamins. doi: 10.1075/cilt.171.02sin
- Stewart, D. (2010). Semantic prosody: A critical evaluation. Routledge.
- Stubbs, M. (2001). Texts, Corpora, and Problems of Interpretation: a Response to Widdowson. Applied Linguistics. 22, 149–172.
- Stubbs, M. (2002). Words and phrases. Blackwell.
- Uzun, L. (1999), 1945’ten bu yana Türkçe Sözlükler, Kebikeç 7-8, 53-57.
- ISSN: 1304-6594
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2004
- Yayıncı: Mersin Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
TÜRKÇEDE EYLEMLERİN DERLEM-TEMELLİ DEĞERLİK SÖZLÜĞÜNÜN OLUŞTURULMASI: YÖNTEMBİLİMSEL BİR ÇALIŞMA
Umut Ufuk DEMİRHAN, Mustafa AKSAN
AMAN ÜNLEMİ ÜZERİNE DERLEM TEMELLİ BİR ANLAMBİLİM VE EDİMBİLİM ÇALIŞMASI
Özlem KURTOĞLU ZORLU, Merve TOSUN
ÇIKARIM BECERİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: OKUDUĞUNU ANLAMA DÜZLEMİ İÇİN BİR ÖLÇME ARACI