Ebru KABAKÇI

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE BİR EDATLAŞMA ÖRNEĞİ OLARAK "adına"

Türk dilinin gramerini konu edinen kitaplarda ve edat üzerine yazılan pek çok müstakil eserde edatın tanımı, çeşitleri, kapsamı ve sınırları konusunda farklı düşünceler ileri sürülmüştür. Başlangıçta anlamlı olup kalıplaştıktan sonra işlevleriyle öne çıkan ve çok geniş bir kullanım sahasına sahip olan edatların oluşma süreci, yazılı ilk Türkçe belgelerden bugüne kadar açıkça izlenebilmektedir. Bu çalışmada bir süredir dikkatimizi çeken ve esasen iyelikli bir isim kökünün yönelme hâlindeki şekli olan ve genellikle zarf olarak kullanılan "adına" sözünün edat olma yolunda nasıl ilerlediği, taranan metinlerden örneklerle incelenecektir.

A New Postposition in Modern Turkish: "adına" (on behalf of)

The postposition issue has been considered by its different aspects until today like its definition, variety, content and limits on Turkish grammar books and independent works. Formerly meaningful but standing out henceforth with their functions, postpositions have a wide area of use which complicates to determine their limits. Even so, the formation process of a postposition can be clearly followed since the very first Turkish inscriptions. The aim of this paper is to draw attention on how the word "adına" (on behalf of) used generally as an adverb, is evolving into a postposition in modern Turkish.

PDF

___

ADALI, Oya (1979). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
AHMET CEVDET PAŞA; Fuat Paşa (2000). Kava'id-i Osmaniyye, (Haz. Doç. Dr. N. Özkan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÂLİ, Sabahattin (2000). İçimizdeki Şeytan, İstanbul: YKY.
ANAR, İhsan Oktay (2015). Puslu Kıtalar Atlası, İstanbul: İletişim Yayınları.
ATAY, Oğuz (2004). Tehlikeli Oyunlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
ATAY, Oğuz (2012). Tutunamayanlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
ATILGAN, Yusuf (2016). Aylak Adam, İstanbul: YKY.
AYVERDİ, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lugati, 1 A-G, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
BANGUOĞLU, Tahsin (2011). Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BERKİL, Özgür Semih (2003). Türkmen Türkçesindeki Edatlarla Türkiye Türkçesindeki Edatların Karşılaştırmalı İncelemesi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
DEMİRAY, Kemal (1968). "Edatlar Üzerine", Türk Dili Aylık Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt XVIII, Sayı:199, Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
DEMİRAY, Kemal; ALAYLIOĞLU, Ruşen (1964). Ansiklopedik Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
DEMİRAY, Kemal (1988). Temel Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
DENY, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi, (Çev. Ahmet BENZER), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
DEVELLİOĞLU, Ferit; KILIÇKINI, Neval (1975), En Yeni Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Rafet Zaimler Kitabevi.
DOĞAN, Mehmet D., (2008). Büyük Türkçe Sözlük, 4. Basım, İstanbul: Pınar Yayınları.
ERDAL, Marcel (2000). "Clitics in Turkish", Studies on Turkish and Turkic Languages, Proceedings of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics, Lincoln College, Oxford, August 12-14 1998, (Edited by Aslı Göksel and Celia Kershlake), Wiesbaden, Harrasowitz Verlag.
EFENDİOĞLU, Süleyman (2007). "Edatların Sınıflandırılması", Erciyes Dergisi, Yıl: 30, Sayı: 353, Kayseri, s.27-29.
EKER, Süer (2010). Çağdaş Türk Dili, 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
ERGİN, Muharrem (2003). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
GENCAN, Tahir Nejat (1967). "Edat Tümleçleri", Türk Dili Aylık Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt XVI, Sayı:192, Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
GENCAN, Tahir Nejat (1971). Dilbilgisi, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÖKÇE, Faruk (2013). Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri, Oğuz Türkçesine Dayalı Tarihsel-Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
GRØNBECH, Kaare (2011). Türkçenin Yapısı, (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Güncel Türkçe Sözlük, (Erişim: 05.05.2016 19.34)
GÜNDAY, Hakan (2016a). Kinyas ve Kayra, İstanbul: Doğan Kitap.
GÜNDAY, Hakan (2016b). Az, İstanbul: Doğan Kitap.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992). Türk Dilinde Edatlar, İstanbul: MEB Yayınları.
HİKMET, Nazım (1991). Sanat, Edebiyat, Kültür, Dil, - Yazılar 1, İstanbul: Adam Yayınları
İNALCIK, Halil (2013). Osmanlı ve Modern Türkiye, İstanbul: Timaş Yayınları.
KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
KARAHAN, Leyla (2011). "Sonra, Önce Kelimelerinin Edat Kategorisi İçindeki Durumu", Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 271-282.
KARASU, Bilge (2014). Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı, İstanbul: Metis Yayınları.
KEMAL, Orhan (2007). Murtaza, İstanbul: Everest Yayınları.
KORKMAZ, Zeynep (2007). "Türkiye Türkçesi Üzerindeki Gramer Çalışmaları ve Bu Çalışmaların Günümüzdeki Durumu", Türk Dili Üzerine Araştırmalar III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 287-305.
KORKMAZ, Zeynep (2007). "Gramer Konularımızla İlgili Bazı Sorunlar", Türk Dili Üzerine Araştırmalar III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 173-187.
KORKMAZ, Zeynep (2011). Türkiye Türkçesi Grameri - Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KULİN, Ayşe (2011). Türkan - Tek ve Tek Başına, İstanbul: Everest Yayınları.
MUNGAN, Murathan (2013). Üç Aynalı Kırk Oda, İstanbul: Metis Yayınları.
ORUÇ, Birsel (1994). Oğuz Grubunda Edatlar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
ÖNER, Mustafa (1999). "-matı / -meti Gerundiyumu Hakkında", 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu, 833-840.
ÖNER, Mustafa (2011). "Türkçede -lIG > -lI Ekli Niteleme Sözlerinin Edatlaşması", Türkçe Yazıları, İstanbul: Kesit Yayınları, s. 49-59. Örnekleriyle Türkçe Sözlük (1995). 1-4, Ankara: MEB Yayınları.
ÖZTEKTEN, Özkan (2016). "Türkiye Türkçesinde Bir Zarf-Fiilleşme Örneği: -AcAk+İyelik Eki+Yönelme Hâl Eki", XI. Uluslararası Büyük Türk Dil Kurultayı Bildirileri Kitabı, Ankara: Bilkent Üniversitesi Yayınları, 268-272.
PALA, İskender (2016). İki Dirhem Bir Çekirdek, İstanbul: Kapı Yayınları.
PAMUK, Orhan (2016). Masumiyet Müzesi, İstanbul: YKY.
PUL, Mehmet (2002). Türkiye Türkçesinde Edat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1971). Öz Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1974). Öz Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 3. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1994). Öz Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 11. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1995). Türkçe Sözlük, 11. Baskı, İstanbul: YKY.
RADO, Şevket (tarihsiz), Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Hayat Yayınları. Resimli Türkçe Sözlük (1977). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
SARAÇ, Deniz (1995). Türkiye Türkçesinde Çekim Edatları ve Çekim Edatı Olarak Kullanılan İsimler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
SİNANOĞLU, Oktay (2015). Hedef Türkiye, İstanbul: Bilim+Gönül Yayınevi.
ŞAFAK, Elif (2006). Baba ve Piç, İstanbul: Metis Yayınları.
ŞAFAK, Elif (2009). Bit Palas, İstanbul: Doğan Kitap Yayınları.
TİKEN, Kamil (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler I-II (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1944). 1. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1959). 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1966). 4. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1969). 5. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1974). 6. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1981). Gözden Geçirilmiş 6. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1983). 7. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1998). 9. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (1988). Yeni Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (2005). 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 413
Türkçe Sözlük (2009). 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 413
Türkçe Sözlük (2011). 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 413
ÜMİT, Ahmet (2016). Patasana, İstanbul: Everest Yayınları.
VASSAF, Gündüz (2016). Ne Yapabilirim? Geleceğe Kartpostallar, İstanbul: İletişim Yayınları.