KÖL TİGİN KİŞİ ADI VE MANAS'IN AYKÖL EPİTETİ

Türk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı, bilim adamlarının çoğunluğuna göre VI-XI. yüzyıllar arasındaki Eski Türk devrinde oluşmaya başlamış, bundan dolayı o devrin bazı özelliklerini yansıtmaktadır. Bunu sadece söz konusu destanda bulunan bark, türk gibi kelimeler ve bu kelimelerin yansıttığı kültürel-etnografik bilgiler kanıtlamaktadır. Bilindiği gibi II. Türk Kağanlığı'nın kurucusu İlteriş Kagan'ın oğlu Köl Tigin bu devletin gelişmesinde, büyümesinde büyük katkı sağlayan kahramandır. Onun ismi çalışmalarda Kül Tegin, Köl Tigin şeklinde okunmakta, köl kelimesinin anlamı hakkında değişik görüşler ileri sürülmektedir. Örneğin, kül şeklinde okuyanlar bu kelimenin yanan şeylerden artakalan toz maddeyi, külü bildirdiğini ve ateş kültü ile ilişkili olduğunu düşünmektedirler. Köl varyantını tercih edenler de söz konusu kelimenin 'göl' anlamına gelerek bir insanın göl gibi geniş bilgisini, entelektüel ya da ruhanî gücünü temsilen "göl" sembolüne işaret ettiğini ileri sürmektedirler. Bunun yanı sıra Manas'ın en önemli epiteti olan ayköl kelimesi gölü bildiren köl kelimesinden oluşmakta ve onun yüce, geniş gönlünü, aff edici, merhametli, hoşgörülü kişiliğini yansıtmaktadır. Bu ve bunun gibi diğer bilgiler Köl Tigin kişi adındaki köl kelimesinin gölle ilgili olabileceğini desteklemektdir.

Köl Tigin Person Name and Epithet of Manas Ayköl

The Manas epic, which contains the thousand-year-old epic tradition, history, culture and worldview of the Turkish world, is based on the majority of scholars, it began to take place in the Old Turkish era between VI-XI centuries. Therefore, it reflects some of its characteristics. This is evidenced by bark, türk words which passing only in this epic and cultural-ethnographic information reflected by these words. As is known Köl Tigin, the son of Ilteris Kagan, the founder of the II Turkish Khanate, is the hero who contributed greatly to the growth of this state. His name in studies, is read in the form of Köl Tigin or Kül Tegin, and various opinions are being put forward about the meaning of the word köl. For example, those who read in the form of köl thinks that this balm is related to dust, ash, and fire ashes that remain behind the burning things and it is associated with the cult of fire. Those who prefer the köl variant also claim that the word means 'lake', indicating that a person points to the lake as a symbol of the lake, representing the wider knowledge of the lake and the intellectual or spiritual power. In addition, the most important epithelium of Manas, ayköl, is composed of the word köl which declares the lake and reflects his supreme, wide heart, forgiving, compassionate, tolerant personality. Other information, such as this, supports that the Köl Tigin name may be related to the lake.

PDF

___

ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara.
BAKİROV, A. (1997). İstorizm Eposa "Manas", Bişkek.
BARUTÇU, F. S. (1983). 'Kül Tigin mi? Köl Tigin mi?', Türk Dünyası Araştırmaları. Sayı 22, s. 101-104.
BAŞGÖZ, İ. (1998). 'Dede Korkut Destanında Epitetler', Millî Folklor, Sayı 37, Çev. Nebi Özdemir, s. 23-35.
BAZİN, L. (1981). 'Kül Tegin ou Köl Tegin?', in Sholia. Festschrift A. von Gabain, Wiesbaden, s. 1-6.
BAZİN, L. (2011). Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri. Çev. Vedat Köken. Ankara: TDK Yay.
BAZİN, L. (2016). 'Kül Tegin Mi, Köl Tegin Mi?', Dil Araştırmaları, Sayı 19, çev. Ebru Kabakçı, s. 209-214.
BEKKİ, S. (2012). 'Türkiye'de Epitetler Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Köroğlu'nun Bir Şiirinin Tahlili', Millî Folklor, Sayı 95, s. 202-214.
CAYNAKOVA A. ve BORONOV A. (1995). 'Külçoro'. Manas Enstiklopediyası I, Bişkek, s. 576- 579.
ERCİLASUN, A.B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul.
ERKOÇ, H.İ. (2006). 'Askerî Tarih Açısından Köl Tigin', Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1, s. 203-226.
GEYİKOĞLU, H. (2001). 'Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği'ndeki Türklerin Milli Duygularına Etkisi', Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı 6. ss. 201-207.
GÖMEÇ, S. (2004). 'Türk Tarihinin Kahramanları: 20- Köl Tigin', Orkun, Sayı 73, s. 29.
JİRMUNSKİY, V.M. (1974). Tyurkskiy Geroiçeskiy Epos, Leningrad.
KARALAEV, S. (2010). Manas: Baatırdık Epos, Yayına haz. Caynakova, Aynek ve Akmataliev, Abdıldacan, Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi yayınları.
KLYAŞTORNIY, S. G. (1964). Drevnotyurkskiye Runiçeskiye Pamyatniki Kak İstoçnik Po İstorii Sredney Azii, Moskova.
MAHPİROV, V. U. (1997). İmena Dalekih Predkov, Almatı.
MAMAY, C. (2004). Manas, Cilt I: Manas. Semetey. Seytek, Ürümçü: Şinja? El Basması.
MARGULAN, A. H. (1964). Şokan jane Manas, Alma-Ata.
OROZBAKOV, S. (2006). Manas: Baatırdık Epos, VIII. ve IX. kitaplar, Yayına haz. Musaev, Samar ve diğer., Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
OROZBAKOV, S. (2014). Manas: Baatırdık Epos, VII. kitap, Yayına haz. Musaev, Samar ve diğer. Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları, 2014.
OROZBAKOV, S. (2014). Manas: Baatırdık Epos, VIII. ve IX. kitaplar. Yayına haz. Musaev, Samar ve diğer., Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
ÖLMEZ, M. (2011). "Eski Uygur ve Çin Kaynakları Işığında Orhon Yazıtlarında Geçen Yer ve Kişi Adları", Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Bildiriler Kitabı, ed. Ülkü Ç. Şavk, 2. cilt, Ankara, s. 629-640.
SADIKOV, T. ve ABDRAKUNOV, T. (2007). 'Ayköl Sözünün Çıgış Tegi cana Koldonuluşu', Alatoo Academic Studies. Vol 2, No2, pp. 50-65.
SERTKAYA, O. F. (1974). 'Göktürk Tarihinin Meseleleri: Kül Tigin mi-Köl Tigin mi?', Türk Edebiyatı, Sayı 35, s. 23-25.
SÜMER, F. (1999). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları-I, İstanbul.
ŞERİYEV, C. ve MURATOV, A. (1994). Kırgız Adabıyatı, Terminderdin Tüşündürmö Sözdügü, Bişkek.
TAŞAĞIL, A. (2016). Ergenekon'dan Kağanlığa Türk Model Devleti Gök Türkler, İstanbul.
TEKİN, T. (2008). Orhon Yazıtları, 3.baskı, Ankara: TDK Yay.
TEMİR, A. (1981). 'Türkçe Kül Tegin ve Moğolca Otçigin Adları Üzerine', in Sholia. Festschrift A. von Gabain. Wiesbaden, s. 194-200.
THOMSEN, V. (2011). Orhon Yazıtları Araştırmaları, Çeviren ve yayına haz. Vedat Köken, 2. Baskı, Ankara: TDK Yay.
TÖLÖEV, C. (1995). 'Ayköl', Manas Entsiklopediyası I. Bişkek, s. 44.
USEEV, N. (2011). Yenisey Cazma Estelikteri I: Leksikası cana Tekstter (Yenisey Yazıtları I: Söz Varlığı ve Metinler), Bişkek: Kırgız Millî Bilimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü Yayınları.
USEEV, N. (2016a). 'Manas Destanı'nda Bark Kelimesi ve Eski Türk Mezar Geleneği', Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 42, s. 173-191.
USEEV, N. (2016b). ''Manas' Eposu menen Orhon Cazma Estelikterindegi Okşoş Kaarmandar: Almambet-Tunyukuk / Külçoro-Küli Çor', 'Aytmatov Okuuları -2016' El Aralık İlimiyPraktikalık Konferentsiyanın (12-13 Dekabr, 2016) Materialdarı, Bişkek, s. 368-373.
YILDIZ, N. A. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar, Ankara: Akçağ.
YUDAHİN, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar' I, Frunze: Kırgız Ansiklopedisi Yayınları.
YULDIBAEVA, G. V. (2011). 'Epitetı v Başkirskom Narodnom Epose 'Ural Batır'', Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Filologiya, İskusstvovedeniya, Sayı 54, s. 150- 153.