Çağdaş Türk Lehçelerindeki -(A)wXk / -(A)vXk Eki Üzerine

Biçim bilgisi çalışmaları açısından eklerin nasıl teşekkül ettiği, işlevlerinin neler olduğu ve hangi değişimlere uğradığının tespiti önem taşımaktadır. Ekler, dönemlere ve bulunulan coğrafyaya göre farklılık göstermekle birlikte görev ya da yapı değiştirerek karşımıza çıkabilmektedir. Çalışmada tarihi Türk lehçelerinde birkaç örnekte kendini gösteren, günümüz Türk lehçelerinde ise -Türkmen Türkçesi ile Kuzeybatı Kıpçak grubu lehçelerinde- yaygın olarak kullanılan, Türkiye Türkçesinde bulunmazken ağızlarda karşımıza çıkan -(A)wXk/ -(A)vXk eki ele alınmaktadır.Sözlük ve dilbilgisi kaynaklarından yararlanılan bu çalışmayla Çağdaş Türk lehçelerindeki -(A)wXk/ -(A)vXk eki ile türetilen söz varlığı ortaya çıkarılmış; ekin hangi işlevlerde kullanıldığı, hangi yapılarla bir araya geldiği; türettiği kelimelerin hangi anlamları taşıdığı ele alınmış ve kullanım alanları tespit edilmiştir. Ekin, hayvan; bitki; hastalık; araç gereç (alet); yer ve mekân; organ ve vücuda özgü uzuv adları; soyut ve çeşitli somut adlar ile sıfat türettiği görülmektedir.

On The -(A)wXk / -(A)vXk Suffix Used in Contemporary Turkic Dialects

It is essential for linguistic studies to identify how suffixes have been formed, what are their functions and what changes they have gone through. Suffixes vary according to the periods and geographies they appear in, and their meanings and shapes may sometimes change. This study discusses the suffix -(A)wXk/ -(A)vXk which may be found in several examples of historical Turkish dialects, which is commonly used in the written language of current Turkish dialects – Turkmen Turkish and Kipchak group dialects – and which is not present in Turkey’s Turkish written language, but may be found in daily language. Having utilizing dictionaries and grammar resources, this study unearthed the vocabulary formed by the suffix -(A)wXk/ -(A)vXk and discussed which functions this suffix is used for, which structures it comes together with and which meanings the words derived from it bear, and thereby identified its areas of use. It is seen that this suffix formed abstract and various concrete nouns as well as adjectives for animals, plants, diseases, tools, places and locations, organs, and bodily limbs.

PDF

___

AQTAY, Gulayhan; JANSKOWSKI, Henryk (2019). Kırım Karaycası Türkçe Sözlük (Çev. Tülay Çulha). İstanbul: Kesit.
BAMMATOV, B.G. ve N.E. GAJİAGMATOV (2011). Kumukça-Orusça Sözluk. Mahaçkala: Dil, Edebiyat ve Bilim Enstitüsü.
BANGUOĞLU, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK.
BİRAY, Himmet (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim. Ankara: TDK.
COŞKUN, Volkan (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
ÇENELİ, İlhan (1997). Kırım Tatarcasında Yapım Ekleri (Çev. Mustafa Argunşah). Ankara: TDK.
DAVLETOV, Madenbay; ABDİNAZİMOV, Shamshetdin; DAWLETOVA, Aruxan (2017). Karakalpak Tilinin İmla Sözligi. Nökis: Bilim.
DENY, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi. (Çev. Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Kabalcı.
DLT (2019). Dîvânu Lugâti’t Türk. (Çev. Kaçalin, Mustafa S.) İstanbul: Kabalcı.
ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
ERGİN, Muharrem (2019). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi.
ERGÖNENÇ, Dilek (2019). Nogay Türkçesi Grameri. Ankara: TDK. GABAIN, ANNEMARIE von (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev.Akalın, Mehmet). Ankara: TDK.
GANİYEV, Fuat; Ahmetyanov, Rifkat (1997). Tatarca Törekçe Süzlek. Kazan: İnsan.
GÜNER, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
GÜZEL, Ferdi (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yapım Ekleri. Ankara: TDK.
JANUZAKOV, Telgoja (1999). Kazak Tilinin Sözdigi. Almatı:Dayk-Press.
KALİYEV, Bayınkol (2012). Ösimdik Atawlarının Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Sardar.
KARA, Mehmet (2015). Türkmen Türkçesi Grameri. İstanbul: Etkileşim.
KARAKAŞ, Dilek (2013). Kazak Türkçesinde Yansıma Yoluyla Ortaya Çıkan Söz Varlığı. Erciyes Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.
KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2020). Kırgız Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: TDK.
KESKİN, Esra Gül (2020). Türkçede Birleşik Ekler. İstanbul: Kesit.
KIVASOWA, G.; GELDİMMYRADOW, H.; DURDYYEW (2015). Türkmen Dilinin Düşündirilişli Sözligi. Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü. 2 cilt. Aşkabat: İlim.
KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (1999). Saha Yakut Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
KOÇ, Kenan ve Oğuz DOĞAN. Kazak Türkçesi Grameri. 2004. Ankara: Gazi.
KOÇ, Kenan; BAYNİYAZOV, Ayabek; BAŞKAPAN, Vehbi (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
KORKMAZ, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.
MUZAFAROV, Refik; MUZAFAROV, Nüzhet (2018). Kırım Tatar Türkçesi Türkiye Türkçesi Rusça Sözlük (Çev. Neriman Seyityahya). Ankara: TDK.
NİŞANYAN, Sevan (2020). Türkiye Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Liberus.
ÖNER, Mustafa (1998) Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK.
ÖNER, Mustafa (2015). Kazan Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
ÖZKAN, Abdurrahman (2007). “Anadolu Ağızlarında -vIk/-vUk ve -yIk/-yUk Ekleriyle Oluşturulan Kelimeler”. Arayışlar. İnsan Bilimleri Araştırmaları. 9/17: 39-57.
ÖZKAN, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
ÖZŞAHİN, Murat (2017). Başkurt Türkçesinin Sözlüğü. Ankara: TDK.
ÖZTÜRK, Abdulkadir (2019). Karay Türkçesinde İsim. Ankara: Fenomen.
ÖZTÜRK, Rıdvan (2010). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
PAÇACIOĞLU, Burhan (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar arasında Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit.
PEKACAR, Çetin (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
TAŞ, İbrahim (2020). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: TDK.
TAVKUL, Ufuk (2000). Karaçay Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
TİETZE, Andreas (2016). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Cilt: 2. Ankara: TÜBA.
TOPARLI, Recep (2018). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fîl-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: TDK.
UYĞUR, Ceyhun Vedat (2018). Karakalpak Türkçesi. Ankara: TDK.
UYĞUR, Ceyhun Vedat (2019). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
YALÇIN, Süleyman Kaan (2018). Azerbaycan Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit.
ZÜLFİKAR, Hamza (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK.
ZÜLFİKAR, Hamza (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara: TDK.