Filiz Meltem ERDEM UÇAR

ÇAĞATAY TÜRKÇESİNDE BOL- "OLMAK" FİİLİNİN ÇOK ANLAMLI YAPISI

Kelimelerin, çeşitli aktarmalar ve anlam genişlemeleri sonucu temel anlamlarıyla ilişkili yeni anlamlar kazanıp birden çok kavramı yansıtmasına çok anlamlılık adı verilir. Türkçenin her döneminde yaygın olarak görülen çok anlamlılık, özellikle kullanım sıklığı yüksek olan fiillerde daha çok göze çarpmaktadır. Metinlerin doğru yorumlanmasında kelimelerin, özellikle de fiillerin kazandığı yan anlamların tespit edilmesi büyük önem taşır. Bu durum, dilin işlenmişliği ve söz varlığı açısından ulaştığı seviyeyi yansıtması bakımından da ayrıca önemlidir. Bu doğrultuda çalışmamızda, Türkçede kullanım sıklığı oldukça yüksek olan bol- "olmak" fiilinin Çağatay Türkçesindeki çok anlamlı yapısı incelenmeye çalışılmıştır.

The Polysemic Structure of the Verb Bol- "to be" in Chagatai Turkish

It is defined as polysemy when words acquire new meanings in line with their original meaning through various metonymies and semantic expansions. Polysemy common in every period of Turkish is evident especially for frequently used verbs. It is of utmost importance that connotations, especially for verbs, are identified to interpret texts correctly. It is also significant as it shows how refined and elevated a language is in terms of vocabulary. In this respect, our study deals with the polysemic structure of the verb bol- "to be" in Chagatai Turkish, which is a frequently used verb.

PDF

___

ACARLAR, Kevser (1969). "Olmak Fiilinin Özellikleri". Türk Dili Dergisi, XX/216, s. 714-718.
AĞCA, Ferruh (2007). "Maniheist ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil+-mAk+İyEk bol- Yapısı Üzerine", Türkbilig, 14, s. 3-21.
AKSAN, Doğan (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle). Ankara: Erol Ofset Matbaacılık.
AKSAN, Doğan (1998). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yayınları.
AKSAN, Doğan (2004a). Türkçenin Sözvarlığı Türk Dilinin Sözcükbilimiyle İlgili Gözlemler, Saptamalar, Ankara: Engin Yayınevi.
AKSAN, Doğan (2004b). Dilbilim ve Türkçe Yazıları, İstanbul: Multilingual. AKSAN, Doğan (2009). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınevi.
ARAT, Reşit Rahmeti (2000). Baburnâme Babur'un Hâtıratı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ASLAN, Sema (2012). "Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri", Bilig, 63, s. 11-30.
AY, Özgür (2011). "Ol- Fiili ile Yapılan Birleşik Çekimler ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı Üzerine", Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/1, s. 659-671.
BULUT, Gülşah (2014). Tarihî Türkiye Türkçesinde Perifrastik Fiil Yapıları (olmak Yardımcı Fiili ile Kurulan Birleşik Çekim Yapıları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
CERİTOĞLU, Murat (2013). "Er- ve Bol- Ana Yardımcı Fiilleriyle Oluşturulan Birleşik Eylemlerin Kılınışı Üzerine", Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 10/4, s. 153-164.
ECKMANN, Janos (1959). "Çağataycada Yardımcı Cümleler", TDAY-Belleten 1959, s. 27-58.
ERASLAN, Kemal (2001b). Alî Şîr Nevayî Mecâlisü'n-Nefâyis II (Çeviri ve Notlar), Ankara: TDK Yayınları.
ERGÖNENÇ, Dilek (2005). "Nogay Türkçesinde Sıfat-Fiillerle Kullanılan Bol- Fiilinin İşlevleri", Karadeniz Araştırmaları, 10, s. 148-156.
ERKMAN AKERSON, Fatma (1997). Anlam Çeviri Karşılaştırma, Bizim Dilimizden Öteki Dile- Öteki Dilden Bizim Dilimize, İstanbul: ABC Kitabevi.
KARAAĞAÇ, Günay (2013). Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim), İstanbul: Kesit Yayınevi.
KARABACAK, Esra (2004). "Olmak Fiili Üzerine". Zeynep Korkmaz Armağanı, Ankara: TDK Yayınları, s. 235-248.
KARABEYOĞLU, Adnan R. (2007). "Orhun Yazıtları'nda Bol- ve Er- Fiilleri Üzerine", TÜBAR XXII, s. 87-100.
KAŞGARLI, Raile Abdülvahit (2014). "Bol- Fiilinin Yeni Uygurcadaki İşlevi Üzerine". İstanbul Üniversites i Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 51/51, s. 95-135.
KORKMAZ, Zeynep (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. MAYEMEROVA, Aynur (2004). "Kazak Türkçesinde Fiil+Sıfat-fiil Ekleri+Bol- Yardımcı Fiili Kuruluşundaki Tasvir Fiilleri", V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 20-26 Eylül 2004, II, s. 2055-2064.
ÖZMEN, Mehmet (2000). "Olmak Fiili ile Kurulan Birleşik Fiil Çekimleri Üzerine", IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 2, s. 1417-1426.
SAUSSURE, Ferdinand de (1976). Genel Dilbilim Dersleri 1, (çev. Berke Vardar), Ankara: TDK Yayınları.
TANÇ, Mustafa (2005). "Çağdaş Kıpçak Grubu Türk Lehçelerinde Bol- Yardımcı Fiilinin İktidar veİmkan Bildirmesi Üzerine", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 2009, 19, s. 81-101.
TEKİN, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9. TURAN, Zikri (1996). "Eski Anadolu Türkçesinde Ol- Cevherî Fiili", TDAY-Belleten 1999, s. 265- 289.
TURGUNBAYER, Caştegin (2008). "Kırgız Türkçesinde Bol- Fiilinin İşlevleri ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları". Türkbilig 15, s. 126-135.
ULLMANN, Stephen (1959). The Principles of Semantics, Oxford: Basil Blackwell.
ULUHAN, Özalan (2014). "Türk Dilinin Çağdaş Diyalektlerinde Cevherî Ek Fiil Olarak (B)o(l)- Fiili", TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3, s. 6-31.