Mustafa FİLİZ, Yalçın KARAGÖZ, Yusuf KARAŞİN

DEPREME MARUZ KALAN BİREYLERİN PSİKOLOJİK ETKİLERİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI

Depremler ciddi can ve mal kayıplarına neden olabilmektedir. 06.02.2023 tarihinde gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli depremler ile son dönemlerde ana konu olan deprem, bilimsel veriler ışığında değerlendirilmesi ve gerekli adımların atılması büyük önem arz etmektedir. Birçok ülkede çeşitli şiddetlerde deprem olmakla beraber, ortaya çıkan sonuçlar ülkeden ülkeye göre farklılık arz etmektedir. Benzer şekilde toplumların deprem algısı ve yaklaşımı da birbirinden farklılaşmaktadır. Deprem öncesi, deprem süreci ve deprem sonrası toplumların tutum ve davranışlarının incelenmesi ve buna göre çeşitli faaliyetlerinin yürütülmesi yararlı olacaktır. Çalışmada depreme maruz kalmış kişilerin psikolojik etkilerine odaklanmıştır. Çalışmanın amacı, depreme maruz kalmış bireylerde depremin psikolojik etkilerini ortaya üzere bir ölçek geliştirmektir. Araştırma, Kasım 2022 Düzce veya Ocak 2020 Elâzığ depremlerinden en az birini yaşamış 18 yaş üstü 501 kişi ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara anket kavramsal yapı ve madde havuzunun oluşturulması, uzman görüşünün alınması, pilot çalışma yapılması, test yeniden test güvenilirliği yapılması aşamalarından sonra uygulanmıştır. Araştırmanın anketi hazırlanırken kavramsal yapı literatüre dayandırılarak oluşturulmuştur. Bu kavramsal yapıya uygun olarak da soru havuzu araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Çalışma kapsamında elde edilen verilerin analizinde IBM SPSS ve AMOS paket programlarından faydalanılmıştır. Açımlayıcı faktör analizi, doğrulayıcı faktör analizi, iç tutarlılık güvenilirliği için madde analizi ve CR/AVE değerlerinin hesaplanması gibi analizler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgulara göre “Boşlama, Sosyal Sağlık, Ruhsal Değişim, Travma Kaygısı, Olgunlaşma, Kaçınma” şeklinde ifade edilen 6 faktör ve 41 ifadeden oluşan bir ölçek geliştirilmiştir. Geliştirilen ölçeğin depreme maruz kalan bireylerin psikolojik etkilerini ölçmede kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ölçeğin, deprem sonrası depremzedelere yönelik sunulacak psiko-sosyal hizmetlere fikir vermesi adına önemli bir rehber olacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Psikoloji, Afet, Deprem Deneyimi, Elazığ, Düzce

SCALE DEVELOPMENT STUDY TO DETERMİNE THE PSYCHOLOGİCAL EFFECTS OF INDİVİDUALS EXPOSED TO EARTHQUAKE

Earthquakes can cause serious loss of life and property. It is of great importance that the earthquakes in Kahramanmaraş, which took place on 06.02.2023, and the earthquake, which has been the main subject recently, are evaluated in the light of scientific data and the necessary steps are taken. Although there are earthquakes of various intensities in many countries, the results differ from country to country. Similarly, the earthquake perception and approach of societies differ from each other. It will be useful to examine the attitudes and behaviors of the societies before the earthquake, during the earthquake process and after the earthquake and to carry out various activities accordingly. The study focused on the psychological effects of earthquake victims. The aim of the study is to develop a scale to reveal the psychological effects of the earthquake in individuals who have been exposed to earthquakes. The research was carried out with 501 people over the age of 18 who experienced at least one of the November 2022 Düzce or January 2020 Elazığ earthquakes. The questionnaire was applied to the participants after the stages of conceptual structure and item pool creation, expert opinion, pilot study, test-retest reliability. While preparing the research questionnaire, the conceptual structure was created based on the literature. In accordance with this conceptual structure, the question pool was created by the researchers. Analyzes such as exploratory factor analysis, confirmatory factor analysis, item analysis for internal consistency reliability and calculation of CR/AVE values were performed. According to the findings obtained, a scale consisting of 6 factors and 41 statements expressed as "Disengagement, Social Health, Spiritual Change, Trauma Anxiety, Maturation, Avoidance" was developed. It has been concluded that the developed scale is a valid and reliable measurement tool that can be used to measure the psychological effects of individuals exposed to earthquakes. It is predicted that the scale will be an important guide in terms of giving an idea to the psycho-social services to be provided for earthquake victims after the earthquake.

Keywords:

Psychology, Disaster, Earthquake Experience, Düzce, Elazığ,

PDF

___

AFAD (2019). Afet yönetimi kapsamında 2019 yılına bakış ve doğa kaynaklı olay istatistikleri. Erişim Adresi: https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_kutuphane/kurumsal-raporlar/afet_istatistikleri_2020_web.pdf. Erişim Tarihi: (11.02.2022).
Akkaya T., Kırımlı Y., & Polat T. (2001). Deprem yardımlarında yararlanan kişilerin değerlendirme raporu. İstanbul Üniversitesi Yayınları, N:4283 İstanbul.
Armenian, H. K., Morikawa, M., Melkonian, A. K., Hovanesian, A. P., Haroutunian, N., Saigh, P. A., Akiskal, K., & Akiskal, H. S. (2000). Loss as a determinant of PTSD in a cohort of adult survivors of the 1988 earthquake in Armenia: implications for policy. Acta Psychiatrica Scandinavica, 102, 58–64.
Armenian, H.K., Morikawa, M., Melkonian, A.K., Hovanesian A., Akiskal, K., Akiskal, H.S. (2002). Risk factors for depression in the survivors of the 1988 Earthquake in Armenia. J Urban Health, 79, 373–382.
Bryman, A., & Cramer, D. (2001). Quantitative data analysis with SPSS release 10 for Windows. Routledge.
Bulut, S. (2009). Depremden sonra çocuklarda görülen travma sonrası stres tepkilerinin yaş ve cinsiyetler açısından karşılaştırılması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(31), 43-51.
De Vellis, R.F. (2014). Ölçek geliştirme: kuram ve uygulamalar (Çev. Ed.Tarık Totan), Ankara: Nobel Yayıncılık.
Erkal, T., & Değerliyurt, M. (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147-164.
Fuhrmann, S., Stone, L.D., Casey, M.C., Curtis, M.D., Doyle, A.L., Earle, B.D., Jones, D.D., Rodriguez, P., & Schermerhorn, S.M. (2008). Teaching disaster preparedness in geographic education. Journal of Geography, 107(3), 112-120.
Gluckman, P. (2012). Psychosocial effects of eartquake. Erişim Tarihi: http://www.stuff.co.nz/the-press/opinion/ perspective/6892800/Psychosocial-effects-of-theearthquakes. Erişim Tarihi: 10.02.2022.
Hair, J. J. F. Black, W. C. Babin, B. C., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate Data Analysis. International Encyclopedia of Statistical Science. Springer, Berlin, Heidelberg.
Hooper, D., Coughlan, J., & Mullen, M. R. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods, 6(1), 53-60.
Johannesson, E., Simrén, M., Strid, H., Bajor, A., & Sadik, R. (2011). Physical activity improves symptoms in irritable bowel syndrome: a randomized controlled trial. Am J Gastroenterol, 106(5), 915-922.
Karakuş, U. (2013). Depremi yaşamış ve yaşamamış öğrencilerin deprem algılarının, metafor analizi ile incelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 18(29), 97-116.
Kardaş, F., & Tanhan, F. (2018). Van depremini yaşayan üniversite öğrencilerinin travma sonrası stres, travma sonrası büyüme ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 1-36.
Kurt, E. (2019). Van depremini yaşayan öğrencilerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile travma sonrası stres bozukluğu ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Munro, B. H. (2005). Statistical methods for health care research. Lippincott Williams & Wilkins.
Nakajima, Ş. (2012). Deprem ve sonrası psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), 150-155.
Palti, C. (2012). Üniversiteye hazırlanan lise son sınıf öğrencilerinde yükseköğretime geçiş sınavı öncesi ve sonrasında benlik saygısı, sınav kaygısı ve durumluk–sürekli kaygı düzeyleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Psailla, G., & Wagner, R. (2007). E-commerce and web technologies. Austria: Linz, Springer.
PTSD (2020). Posttraumatic stress disorder (PTSD) by national ınstitute of mental health. Erişim Adresi: http://www.nimh.nih. gov/health/topics/post-traumatic-stress-disorder-ptsd/ index. shtml. Erişim Tarihi: (08.02.2023).
Richardson J.L., & Vepraskas MJ. (2001). Wetland soils, genesis, hydrology, landscapes and classification. Lewis Publisher, Boca Rotan, Florida, USA, 417.
Schumacher, R. E., & Lomax, R. G. (2010). A beginners guide to structural equation modeling: SEM. NewJersey: Lawrence Erlbaum Associates
Şeker, B.D., & Akman, E. (2014). Van depremi sonrası duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkiler: Polis örneklemi incelemesi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(27), 215-231.