Med Miktarlarının Takdirinde Kullanılan Ölçü Birimleri ve Bunlara Dair Farklı Yaklaşımların İncelenmesi

Bu makalede, med süreleri için takdir edilen ölçü birimleri hakkında kıraat literatüründe ortaya çıkan farklı yaklaşımlar tetkik edilmiştir. Muteber med ekollerinden “üç elif ekolü” ile “beş elif ekolü”nün uygulamaları zahiren farklı sonuçlar vermesine rağmen bunlar keyfiyet itibarıyla ayniyet arz etmektedir. Fakat bu konudaki farklı uygulamalar, kıraat ilmiyle iştigal edenler de dâhil olmak üzere, zihinleri bulandıran bir meseledir. Bundan hareketle mezkûr konunun aydınlatılması ve hakkındaki muğlaklıkların giderilmesi çalışmanın hedeflerindendir. Nitekim bu çalışmada med ölçü birimleri hakkındaki farklılıkların ve bunların mahiyetleri bakımından durumlarının izah edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda konunun kıraat literatüründeki panoraması resmedilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışma neticesinde üç farklı med ekolü belirlenmiş ve ulema nezdinde bu üç ekolden “üç elif ekolü” ile “beş elif ekolü”nün muteber olduğu tespit edilmiştir. Her ne kadar bu ekollerin kullanımlarında maddi farklılıklar olsa da bunların mahiyet itibarıyla ayniyet arz ettikleri saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kıraat, Med, Müşâfehe, Üç Elif Ekolü, Beş Elif Ekolü

Units of Measure Used in the Evaluation of Madd Quantities and examining of different approaches to them

In this article, different approaches that emerged in the qirāʾāt literature about the units of measure related to the durations of the madd are examined. Although the practices of “the school of three alif” and “the school of five alif” which are among the respected schools of madd, seem to give different results, they are the same in terms of quality. However, the different practices on this subject, including those who deal with the science of qirāʾāt, is a matter that confuses the minds. From this point of view, one of the objectives of the study is to illuminate the aforementioned subject and eliminate any ambiguities about it. As a matter of fact, in this study, it is aimed to explain the differences about madd measurement units and their status in terms of their essence. For these purposes, the panorama of the subject in the qirāʾāt literature has been tried to be depicted. As a result of the study, three different schools of madd were determined and it was determined that among these three schools, “the school of three alif” and “the school of five alif” were reliable. Although there are apparent differences in the usage of these schools, it has been determined that they are the same in essence.

Keywords:

Qirāʾāt, Madd, Mushāfaha, The school of three alif, The school of five alif,

PDF

___

Amâsî, Muhammed b. Kâsım b. Ya‘kûb İbnü’l-Hâtib. Ravdu’l-ahyâri’l-müntehab min rabîı’l-ebrâr fî ‘ilmi’l-muhâdarât ve envâi’l-muhâverât mine’l-‘ulûmi’l-Arabiyye ve’l-fünûni’l-edebiyye. tsh. Mahmûd Fâhûrî. Halep: Dâru’l-Kalemi’l-Arabî, ts.
Akdemir, Mustafa Atilla. “Kıraat İlmi Eğitim-Öğretiminde Med Mertebeleri ve Ölçüleri Bağlamında Oluşan Ekoller”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/45 (Haziran 2018), 15-50.
Akdemir, Mustafa Atilla. “el-Mesâilü’l-mütenâvele el-müteallika bi-mekâdîri’l-meddi fî ‘usûli ‘ilmi’l-kırâât”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2018), 175-196.
Bennâ’, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî ed-Dimyâtî. İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbaate ‘aşer. thk. Şa‘bân Muhammed İsmâîl. 2 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1407/1987.
Cüreysî, Muhammed Mekkî Nasr. Nihâyetü’l-kavli’l-müfîd fî ‘ilmi tecvîdi’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şeref. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 1430/2009.
Çakan, İsmail Lütfi. “Cem‘ ve Te‘lîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Şubat 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/cem-ve-telif
Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd b. Osman el-Endelüsî. Câmi‘u’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb‘i’l-meşhûra. thk. Abdülmüheymin Abdüsselâm et-Tahhân vd. 4 Cilt. Şarika: Birleşik Arap Emirlikleri, Câmiatü’ş-Şârika, 1428/2007.
Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd b. Osman el-Endelüsî. et-Tahdîd fi’l-itkâni ve’t-tecvîd. thk. Ğânim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 1421/2000.
Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd b. Osman el-Endelüsî. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Şarika: Mektebetü’s-Sahâbe, Ayn Şems: Mektebetü’t-Tâbiîn, 1429/2008.
Enîs, İbrâhîm. el-Esvâtü’l-lügaviyye. Mısır: Mektebetü’l-Anglo, 5. Basım, 1975.
Ezherî, Abdüddâim. et-Tırâzâtu’l-mualleme fî şerhi’l-Mukaddime. thk. Abdurrahman Bedr. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1426/2005.
Gamrînî, Alî ‘Atıyye Ebû Muslih. es-Sağru’l-bâsim fî kırâeti ‘Âsım. haz. Ebû ‘Âsım el-Hasen b. Abbâs b. Kutb. Kahire: Müessesetü Kurtuba, Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 1425/2004.
Hamed, Gânim Kaddûrî. ed-Dirâsâtü’s-savtiyye ‘inde ‘ulemâi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2. Basım, 1428/2007.
Huzâî, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Ca‘fer. el-Müntehâ ve fîhi hamse ‘aşrate kırâeten. thk. Muhammed Şefâat Rabbânî. 2 Cilt. Medine: Mücemme‘u’l-Melik Fehd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, h. 1434.
Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Yûsuf b. Alî b. Cübâre. el-Kâmil fi’l-kırâât. thk. Ebû İbrâhîm ‘Amr b. Abdillâh. 2 Cilt. Kahire: Dâru Semâ li’l-Kitâb, 1435/2014.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. Sirru sınâati’l-i‘râb. thk. Hasen Hindâvî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1405/1985.
İbn Galbûn, Ebü’l-Hasen Tâhir b. Abdilmün‘im b. ‘Ubeydillâh b. Galbûn el-Halebî el-Mısrî. et-Tezkira fi’l-kırââti’s-semân. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. 2 Cilt. Cidde: el-Cemâatü’l-Hayriyye li-Tahfîzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1412/1991.
İbn Mihrân en-Nîsâbûrî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn el-Asbahânî. Risâletü’l-meddât. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. İstanbul: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, Lübnan: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1439/2018.
İbnü’l-Bâziş, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Alî b. Ahmed b. Halef el-Ensârî. el-İknâ‘ fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Abdülmecîd Katâmiş. 2 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, h. 1403.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsûf. Neşru’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. 5 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, Lübnan: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1439/2018.
İbnü’l-Fehhâm, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Atîk b. Halef el-Kureşî es-Sıkıllî. et-Tecrîd li-buğyeti’l-mürîd fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Dârî İbrâhîm ed-Dûrî. Amman: Dâru Ammâr, 1422/2002.
İbnü’n-Nâzım, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. Muhammed b. el-Cezerî. el-Havâşi’l-müfhime: Şerhu’l-Mukaddime. haz. Ebû ‘Âsım Hasen b. ‘Abbâs b. Kutb. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1427/2006.
Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Sultân Muhammed Ali. el-Minehu’l-fikriyye. thk. Usâme Atâyâ. haz. Ahmed Şükrî. Dımaşk: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2. Basım, 1433/2012.
Mâlikî, Ebû Muhammed Abdülvâhid b. Muhammed. Şerhu kitâbi’t-Teysîr fi’l-kırâât: ed-Dürrü’n-nesîr ve’l-‘azbü’n-nemîr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l‘İlmiyye, 1424/2003.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Keşf ‘an vücûhi’l-kırââti’s-seb‘i ve ‘ilelihâ ve hucecihâ. thk. Abdurrahîm et-Tarhûnî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1428/2007.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. et-Tebsıra fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Muhammed Gavs en-Nedvî. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 2. Basım, 1402/1982.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. Temkînü’l-medd fî âtâ ve âmene ve âdeme ve şibhihî. thk. Ahmed Hasen Ferhât. Kuveyt: Dâru’l-Erkam, 1404/1984.
Süveyd, Eymen Rüşdî. “Kıraat Vecihlerinin Tatbikinde Görülen Farklılıklar (el-İhtilâfât fî tatbîki evcühi’l-kırâât)”. Uluslararası II. Kıraat Sempozyumu. 333-346. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Yayınları, 2021).
Şen, Mustafa. “Keyfiyet, Ölçü ve Problem Açısından Tecvid İlminde Medde Yeni Bir Bakış Denemesi”. Ekev Akademi Dergisi 19/63 (Ağustos 2015), 213-230.
Tâşköprîzâde, ‘İsâmüddîn Ebü’l-Hayr Ahmed b. Mustafa b. Halîl. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. thk. Muhammed Sîdî Muhammed Muhammed el-Emîn. Medine: Mücemme‘u’l-Melik Fehd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1421/2001.
Yezîdî, Ahmed. el-Ca‘berî ve menhecühû fî Kenzi’l-meânî fî şerhi Hırzi’l-emânî ve vechi’tehânî maa tahkîki nümûzec mine’l-Kenz. 2 Cilt. Rabat:Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1419/1998.
Zekeriyyâ el-Ensârî, Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Suneykî el-Hazrecî. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye fî ‘ilmi’t-tecvîd: ed-Dekâiku’l-muhkeme. thk. Ebü’l-Hasen Muhyiddîn el-Kürdî. Dımaşk: Mektebetu’l-Gazzâlî, 4. Basım, 1412/1992.