Muhammed b. Îsâ b. İsmail el-Aksarâyî’nin Nihâyetüs-sûl ve’l-emniyye fî Teallümi’l-Fürûsiyye Adlı Eserinin Eman ve Müste’men Bölümlerinin Değerlendirilmesi

Muhammed b. Îsâ b. İsmail el-Aksarâyî’nin hayatı hakkında kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Nihâyeti’s-sûl ve’l-emniyye fî teallümi a‘mâli’l-fürûsiyye adındaki eserinden anlaşıldığına göre o, önemli bir Hanefî fakihdir. Müellif adı geçen kitabı genel olarak cihadın önemini anlatmak, savaş aletlerini kullanma, ata binme, savaşta ve savaş sonrası uyulması gereken hukukî kuralları öğretmek üzere telif etmiştir. Ele aldığı konular arasında ganimet, esirler, eman, müste’men, mürted, bâğî, zimmet akdi gibi hukukî konular da yer almaktadır. Eman, Müslümanlar’ın yönetiminde bulunan bir ülkeye girmek veya Müslümanlar’dan oluşan orduya teslim olmak isteyen gayrimüslime can ve mal dokunulmazlığı garantisi sağlayan bir akiddir. Eman sözleşmesi Müslümanlar’ın maslahatı dikkate alınarak verildiğinden Hanefîler’e göre bağlayıcı değildir. İster Müslüman ister başka bir dine mensup olsun kendi ülkesinden başka bir ülkeye eman ve izin alarak geçici bir süre kalmak üzere giren kişiye müste’men denir. İslâm ülkesinde bulunan müste’menler kendileriyle yapılan eman akdinin bir gereği olarak devletin koruma ve himayesi altındadırlar. Devletin koruma ve himayesi onlara can ve mal güvenliği sağlar. Bu nedenle bir Müslüman ülkesinde bulunan müste’menlerin sahip oldukları hakları ihlal edemez. Biz bu çalışmada, İsmail el-Aksarâyî’nin Nihâyetü’s-sûl ve’l-emniyye adlı eserinin eman ve müste’men bölümlerini müellifin kitabında zikrettiği meseleler çerçevesinde ele alacağız. Bu sebeple yeterli görülen hususlarda başka kaynaklardan istifade etme yoluna gidilmeyecek eserde verilen bilgilerle iktifa edilecektir

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Eman, Müste’men, Ganimet, Harbî, Zimmî.

An Evaluation of the Aman and Musta'man Sections of Muhammad b. Îsâ b. İsmail al-Aksarâyî's Work Nihâyat al-Su’l wa al-Amniyyah fî Taallumi A‘mâl al-Furusiyya

There is not enough information in the sources about the life of Muhammad b. Ismail al-Aksarâyi. As it is understood from his work called Nihâyat al-su’l wa al-amniyyah fî taallumi a‘mal al-furusiyya, he is an important Hanafi jurist. The author has written the aforementioned book in order to explain the importance of jihad in general, to teach the use of war tools, horse riding, and the legal rules to be followed in war and after war. Among the subjects he dealt with, there are also legal issues such as booty (ganimat), captives, safety (aman), musta'man, renegade (murtad), highwayman (baghi), and dhimmat contract. Aman is a treaty that gives safety of life and property to non-Muslims who want to enter a country under Muslim rule or surrender to the Islamic army. By reason of the fact that the treaty of aman is given by considering an interest (maslahat), it is not considered binding according to Hanafis. If the head of state decides that this contract is not in the interest of the Muslims, he can break this contract. Whether he is a Muslim or a member of another religion, a person who enters another country from his own country for a temporary stay after obtaining security and permission is called musta'man. The musta'man in the Islamic country are under the protection and patronage of the state as a requirement of the security agreement made with them. The protection and patronage of the state provides them with the security of life and property. Therefore, it cannot violate the rights of musta'man in a Muslim country.In this study, we will consider the eman and musta'man parts of Ismail al-Aksarâyî's Nihâyat al-su’l wa al-amniyyah within the framework of the issues mentioned in the author’s book. For this reason, we will not make use of other sources in matters deemed sufficient, and we will be satisfied with the information given in the work.

Keywords:

Islamic law, Safety (Aman), Musta, Booty (Ganimat), Dhimmi,

PDF

___

Aksarâyî, Muhammed b. Îsâ b. İsmail el-Hanefî. Nihâyetü’s-sû’l ve’l-emniyye fî teallümi a‘mâli’l- fürûsiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ayasofya, 004197, 1b-220a.
Atcı, İsa. “İslâm ve Diğer İlâhî Dinlerde Varlık Kategorisinde İnsan Onuru”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2022), 210-236.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut:Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
Bilmen, Ömer Nasuhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
Bozkurt, Nebi. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/75-77. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
Cevherî, Ebû Nâsır İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1399/1979.
Cengiz, Mehmet. “Mülteci Hukuku Açısından İslâm Hukuku ile Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (BMMYK/UNHCR) Koruyuculuğunu Yaptığı 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü Arasında Metodolojik Bir Mukayese”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5/2 (2022), 733-744.
Fetâvâyi Hindiyye. tsh. Abdüllatif Hasan Abdurrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
Firûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 8. Basım, 1426/2005.
Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdâresi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2007.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları 1984.
İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü'l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdi’lvâhid, Fethü’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, ts. Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-senâi‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn. nşr. Şerafettin Yaltkaya-Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, ts.
Mergınânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el- İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
Özdemir, Ahmet. “Uluslararası İlişkiler Alanında İslâm Hukukunun Temel İlkeleri-Emân Akdi Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme-”. The Journal of Academic Social Science Studies, 6/6 (2013), 893-904.
Özel, Ahmet. İslâm Hukukunda Ülke Kavramı. İstanbul: İklim Yayınları, 3. Basım, 1988.
Özel, Ahmet. “Harbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/112-113. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Özel, Ahmet. “Müste’men”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/140-143. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1409/1989.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Şerhu’s-Siyeri’l’kebîr. thk. Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
Yaman, Ahmet. İslam Hukukunda Uluslararası İlişkiler. Ankara: Fecir Yayınevi, 1998.
Yaman, Ahmet. “Zimmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/434-438. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
Yaman, Ahmet - Çalış, Halit. İslam Hukuku, Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
Zeydan, Abdülkerim. Ahkamü ‘z-zimmiyyîn ve’l-müste’menîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1402/1982.
Zeylaî, Cemâlüddîn Abdullah b. Yusuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. tsh. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418/1997.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh. 8 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1405/1985.
Zuhaylî, Vehbe. Âsâru’l-harb fî fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 3. Basım, 1419/1998.
Zuhaylî., Vehbe. “Eman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/79-81. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
https://dlmenetwork.org/ar/library/catalog/81055%2Fvdc_100000000044.0x0003ca_dlme(erişim15.06.2023).
https://www.qdl.qa/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9/archive/81055/vdc_100000000044.0x0003ca (Erişim 15.06.2023)
https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100030347166.0x000052 (erişim 15.06.2023).
https://safinatulnajat.com/shop/نهاية-السؤل-والامنية-في-تعلم-أعمال-الف/(erişim15.06.2023).