Ahmed b. Mahmud el-Asamm el-Karamânî ve Tefsîru’l- Karamânî Adlı Eseri

Öz Bu makalede Osmanlı müfessirlerinden Ahmed b. Mahmud el-Asamm el-Karamânî el-Lârendî’nin (ö. 971/1564) hayatı, eserleri, Tefsîru’l- Karamânî adlı eserin yazma nüshaları, mahiyeti, yöntemi, hâşiye mi tefsir mi olduğuna dair konular ele alınacaktır. Tefsîru’l- Karamânî’nin Türkiye Yazma Eserler Kütüphanelerinde müellif ve müstensihlere ait çok sayıda nüshaları mevcuttur. Eser müellif tarafından önce, müsvedde olarak kaleme alınmış daha sonra temize çekilmiştir. Temize çekilen nüshada geniş eklemeler söz konusudur. Tabakât kitaplarında ve kütüphanelerin kayıtlarında hem müellif hemde eser ile ilgili verilen bilgilerde bir takım karışıklıklar söz konusudur. Oniki ciltten oluşan bu devasa eserin genel bir taraması yapılarak eser ve müellif hakkındaki yanlış bilgilerin ve karışıklıkların giderilmesine yönelik çaba sarfedilmiştir. Bu kadar genişlikteki bu eserin ve müellifinin meşhur olmama sebebleri içerisinde müellife sağırlık arız olması, II. Selim (974-982/1566-1574) ile arasındaki anlaşmazlık neticesi Payitahtı terkedip Karamân ilinin Lârende kasabasına yerleşmesi, eserinin nakil yönünün ağır basması gibi nedenleri sayabiliriz. Netice olarak eserin tamamının tahkikine yönelik çalışmalarda sona yaklaşılmıştır. Tamamlanıp ilim ehlinin istifadesine sunulması önem arz etmektedir. Anahtar kelimeler: Tefsîr, hâşiye, Ahmed el- Karamânî, Zemahşerî, el-Keşşâf, Tahkîk. Ahmad b. Mahmud al-Asamm al-Karamânî and His Work Tafsîru’l-Karamânî Abstract In this article, the life and works of Ahmed bin Mahmud al-Asamm el-Karamânî al-Lârendî (d. 971/1564), one of the Ottoman commentators, the manuscripts of the work named Tefsîru'l- Karamânî, its nature, method, issues about whether it is a summary or a tafsir will be discussed. There are many copies of Tafsîru'l-Karamani in the Turkish Manuscripts Libraries belonging to the author and the copyists. The work was first written as a draft by the author and then it was finalized. There are some confusions in the records of the books and libraries in the information given about both the author and the work. An effort has been made to eliminate the misinformation and confusion about the work and the author by making a general scan of this huge work, which consists of twelve volumes. There are reasons why such a large work and its author are not famous. We can count the reasons such as the author's deafness, leaving Payitaht as a result of the disagreement between him and Selim the second (974-982/1566-1574) and settling in the town of Lârende in Karaman province, and the predominance of the transport aspect of his work. As a result, the work on the arbitration of the entire work has come to an end. It is important that the work is completed and presented to the benefit of scholars. KeyWords: Tafsir, Ahmad al-Karamânî, Çalabi, Al-Asamm, Zamakhseri, al-Kaşşâf, Investigation

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Ahmad al-Karamânî, Haşiye, Ahmed el-Karamani, Zemahşeri, el-Keşşaf, Tahkik

Ahmed b. Mahmud al-Esam al-Karamani and his Annotation named Keşşaf of "Tefsîru'l- Karamani"

In this article, the life and works of Ahmed bin Mahmud al-Esam el-Karamânî al-Lârendî (d. 971/1564), one of the Ottoman commentators, the manuscripts of the work named Tefsîru'l- Karamânî, its nature, method, issues about whether it is a summary or a tafsir will be discussed. There are many copies of Tafsîru'l-Karamani in the Turkish Manuscripts Libraries belonging to the author and the copyists. The work was first written as a draft by the author and then it was finalized. There are some confusions in the records of the books and libraries in the information given about both the author and the work. An effort has been made to eliminate the misinformation and confusion about the work and the author by making a general scan of this huge work, which consists of twelve volumes. There are reasons why such a large work and its author are not famous. We can count the reasons such as the author's deafness, leaving Payitaht as a result of the disagreement between him and Selim the second (974-982/1566-1574) and settling in the town of Lârende in Karaman province, and the predominance of the transport aspect of his work. As a result, the work on the arbitration of the entire work has come to an end. It is important that the work is completed and presented to the benefit of scholars.

Keywords:

Tafsir, Ahmad al-Karamânî, Çalabi, Al-Esam, Zamakhseri, al-Kaşşâf, Investigation,

PDF

___

Abay, Muhammed, “Osmanlı Dönemi Dirâyet Tefsîrleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9/18 (2011), 67-137.
Altunel, İbrahim, “Latife”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/109. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Ataî, Nev’îzâde Atâullâh, Hadâiku’l-Hadâik fî Tekmileti’ş Şakâik, İstanbul: 1989.
Ateş, Süleyman, İşârî Tefsîr Okulu, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
Bağdatlı, İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn, nşr. Kilisli Muallim Rıfat–İbnü’l-Emin Mahmûd Kemal, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1951.
Baltacı, Cahid, XV- XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Tefsîr Tarihi, Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yay., 1960.
Bursalı Mehmed Tahir b. Rıf’at, Osmanlı Müellifleri, 3 Cilt, İstanbul: 1333-1342.
Demir, Ziya, Osmanlı Müfessirleri ve Tefsîr Çalışmaları, İstanbul: Ensar Yay., 2006.
Edirnevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’l-Müfessirîn, thk. Süleyman b. Salih el-Hızy, Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1997.
Habeşî, Abdullah Muhammed, Câmiʿu’ş-şürûḥ ve’l-ḥavâşî, 3 Cilt, Ebûzabî: el-Mecmü’s- sekâfi, 1425/2004.
Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esam, Tefsîru’l-Karamânî, Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Haraççıoğlu, 132, 1a-217b.
Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esam, Tefsîru’l-Karamânî, Diyarbakır: Ziya Gökalp Yazma Eserler Kütüphanesi, 338, 1a-217b.
Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esam, Tefsîru’l-Karamânî, İstanbul: Süleymaniye Ktp. Cârullah Koleksiyonu, 109, 1b-207a; 110, 1a-518b; 111, 2a-585b; 112, 10b-279b; 113, 1a-570b; 114, 1b-504b; 115, 1b-647b; 116, 1b-496b; 117, 1a-449b.
Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esam, Tefsîru’l-Karamânî, İstanbul: Beyazıt Yazma Eserler Kütüphanesi, Beyazıt, 477-492.
Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esam, Tefsîru’l-Karamânî, İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 53, 1a-332b; 54, 1a-220b; 55; 1a-226b; 56, 21a-358b; 57, 1a-280b, 151, 1a-223b.
Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esam, Tefsîru’l-Karamânî, İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Damad İbrahim Paşa, 154, 1b-286a.
Karamânî, Cemâleddin İshak, Tekmile li Tefsîri’s-Semerkandi. İstanbul: Nuruosmaniye Ktp., 275, 1a-217b.
Kâtib, Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife –Kalfa, İrşâdü’l-hayârâ, nşr. Bilal Yurtoğlu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2012.
Kâtib, Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife -Kalfa, Keşfü’z-zünûn ‘an esâmî el-kutub ve-l-fünûn, hzr. M. Şerefettin Yaltkaya- Kilisli Rifat Bilge, İstanbul: M.E.B.Y., 1362/1942.
Kâtib, Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife Kalfa, Süllemü'l-vusûl ilâ tabakati'l-fûhûl, thk. Mahmud Abdulkadir el-Arnavut, İstanbul: Mektebetü IRCICA, 2010.
Kaya, Mesut, “Osmanlı İlim Geleneğinde Şerh ve Hâşiye Yazıcılığı -Ahmed el-Karamânî’nin Tefsîri/Zemahşerî Şerhi Örneği”, Marife, 15/1 (Aralık 2015).
Konyalı, İbrahim Hakkı, Karaman Tarihi Abideleri ve Kitabeleri İle Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Abideleri, İstanbul: 1967.
Maden, Şükrü, “Tefsîrde Şerh Hâşiye ve Ta’lîka Literatürü”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 3/1 (2014), 183-220.
Maden, Şükrü, Tefsîrde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envarü’t-Tenzil Hâşiyesi, İstanbul: İSAM, 2015.
Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şakaik. Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri, hzl. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yay. 1989.
Mehmed Süreyya Bey, Sicill-i Osmânî yahud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniye. İstanbul: 1308-1715.
Mollaibrahimoğlu, Süleyman, Süleymaniye Kütüphanesinde Bulunan Yazma Tefsîrler. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yay., 2002.
Mollaibrahimoğlu, Süleyman, Yazma Tefsîr Literatürü. İstanbul, Damla Yay., 2007.
Nev’îzâde Atâullah b. Yahya, Hadâiku’l- Hakâik fi Tekmileti’ş-şakâik, haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yay, 1989.
Nüveyhid, Adil; Mu’cemu’l-Müfessirîn, 2 Cilt. Beyrut: 1403/1983.
Semerkandî, Alâeddin Ali, Bahru’l-Ulûm, İstanbul: Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, 67, 1b-482a.
Semerkandî, Alâeddin Ali, Bahru’l-Ulûm, Tekmile li Tefsîri’s-Semerkandi, İstanbul: Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, 110, 1b-312b.
Semerkandî, Alâeddin Ali, Bahru’l-Ulûm, Tekmile li Tefsîri’s-Semerkandi, İstanbul: Süleymaniye Ktp., Nuruosmaniye, 275, 1b-295b.
Semerkandî, Alâeddin Ali, Bahru’l-Ulûm, Tekmile li Tefsîri’s-Semerkandi, İstanbul: Konya Bölge Yazma Eserler Ktp. Burdur, 2154. 339b-461a.
Semerkandî, Alâeddin Ali, Bahru’l-Ulûm, Tekmile li Tefsîri’s-Semerkandi, İstanbul: Süleymaniye Ktp., Nuruosmaniye, 563.
Smaalı Haifa, Furkan Sûresi Çerçevesinde Karamânî Tefsirinin Tahkik Ve Değerlendirmesi, Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
Tala, Murat, Kur’ân Yorumunda Dil ve Üslup Merkezli Yaklaşım: Bakara sûresi Bağlamında Karamânî Tefsîri’ne Bir Bakış. İstanbul:, Ensar Yay., 2018.
Taşköprülüzade, Ebu'l-hayr İsamü'd-din Ahmed, Eş-Şakâ'iku'n-Nu'mâniyye Fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye, hzl. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: TYEKBY, 2019.
Topçu, Mustafa, “Hamza el-Karamânî’nin Takşîru’t-tefsîr Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl fi’z-zehrâveyn” Sırat, 2/1, (2021), 152 -180.
Topçu, Mustafa, Ahmed el-Karamânî Tefsîrinin Tahkik Ve Değerlendirilmesi Tevbe, Yûnus, Hûd sûreleri. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı tarihi, ts.