Tasavvufun Oluşumunda Sünnetin Etkisi

Tasavvufun ilmîleşme ve kurumsallaşma sürecinin temelinde zühdî bir yaşantıya yöneliş ve tasavvuf teşekkülü sürecinde oluşan çeşitli ekoller yer almaktadır. Zühdî hayata yönelişin sebepleri arasında Müslümanların sünnet algısındaki değişim ve dünyevileşmeye doğru kayışın olduğu anlaşılmaktadır. Farklı algı ve yorumlar olmasına rağmen temelinin Kur’an ve Sünnete dayandığını söylemek mümkündür. Kerhî’nin fütüvvet vurgusu, Bistamî’nin marifet anlayışı, Muhâsibî’nin nefs muhasebesi gibi birçok ekol ve onların düşünce sistemini oluşturan kavramların esas dayanağı Sünnet algısının tasavvuf ilminde önemini göstermektedir. Tasavvuf ilminin başlangıç dönemi olarak adlandırılan zühd dönemi temeli Kur’an ve Sünnete dayanan, nebevî yaşantıya özlemin hayat bulduğu, masivadan yüz çevirme şeklinde canlandığı bir dönemdir. Tasavvufun teşekkülü sürecinde oluşan öncüler ve ekoller vasıtasıyla sistematikleşmeye başlayan tasavvuf; ashabın ve sonrasında gelen din büyüklerinin dini anlayış ve yaşayışlarını temel alırken esas manada kaynaklığını Hz. Peygamber’in manevî yaşantısından, kalbî eğitiminden almaktadır. Bâtinî yöne ağırlık veren tasavvuf, tasavvuf mekteplerinin rehberliğinde ilmîleşme ve kurumsallaşma yolunda gelişmelere düçar olmakta ve bunun temelini Hz. Peygamber’in kul peygamber olarak gösterdiği sade ve manevî yaşam tarzı oluşturmaktadır. Tasavvuf ekollerinin sahip olduğu sünnet algısı farklı perspektiflerden ele alınarak konu ve kavramlar üzerinden tasavvuf ilminin anahtarlarını bize verecektir. Bu makalemizde tasavvuf ekollerinin temelindeki sünnet anlayışının kavramsal ve pratik olarak ele alınabilmesi için sünnet ve zühd anlayışının paralelliğine, zühd döneminin oluşmasında ve insanların manevî, içsel yolculuğuna dönmesinde, dünyadan uzaklaşarak dinin ruhî boyutunu öncelemesindeki sünnet algısına yer verirken, tasavvuf öncülerinin temellendirdiği sistemlerini hadis-i şerifler ve sûfîlerin sözleriyle birlikte ele alarak aktarma gayretinde olacağız. Tasavvuf ilminin teşekkül sürecindeki ekollerin içerik ve sistematiğinden bahsederek konuyu açıklayacağız.

Anahtar Kelimeler:

Sünnet, Tasavvuf, Tasavvuf ekolleri, algı, dünyevileşme

The Effects of Sunnah on Formation of Sufism

There are various schools formed in the process of ascetic life and formation of sufism on the basis of the scientific and institutionalization process of Sufism. When we examine the ascetic life, the change of Muslims’ sunnah perception and the shift towards secularization affect the orientation to an ascetic life. The spread of Islam with the conquests, the expansion of the lands to be ruled, the effects of different societies and cultures have pulled the structure of religious thought and practice in this process to different directions. The idea that this secular change on human’s belief, spiritual world and contact with Allah, caused to gain a much different dimension than Islam experienced in the time of Muhammad Prophet (pbuh). Due to this change and development in life, different interpretations and practices have emerged in the perception of sunnah. When we look at the schools of Sufism, it is possible to say that although different concepts and methods are included, it is based on the Qur’an and Sunnah. The main basis of many schools and concepts such as Karhi’s emphasis on futuwwa, Bistami’s understanding of ingenuity, Muhasibi’s self-accounting shows the importance of the Sunnah perception in Sufism. While the basis of the zuhd period, which is called the beginning period of Sufism, is the religious understanding and life of the companions and the religious leaders who came after them, the basis of the Qur’an and Sunnah is the main source of the Prophet. The prophet’s spiritual life, his heartland education, and the importance and care gives to the innate aspect of religion lie ahead of secularization. The lifestyle shown by our Prophet (pbuh) as a servant prophet will clarify the perception of sunnah in the formation of Sufism. The perception of sunnah of Sufi schools will be discussed from different perspectives and will give us the keys to the science of Sufism through topics and concepts. When we consider the period of asceticism and the process of Sufi schools, it is necessary to evaluate the central perception in the formation of Sufism within the framework of the sunnah axis. The differentiation in the perception of circumcision and the formation of experiential differences cause diversity in the concepts of Sufism and create a rich field of application. As the beginning process of Sufism or the period of awareness, the life of Hz. Prophet is taken as a basis, the basis of the formation of institutional structures will be understood more clearly by considering the interpretation and application of Hadith-i Sharifs in the axis of the Qur’an. When the effect of circumcision in the formation of Sufism is evaluated in parallel with the perception of circumcision of Sufi schools, the main source can be seen much more clearly. It is the backbone of the subject is that the mystical thoughts and views of prominent Sufi pioneers and to deal with their scientific processes through the perception of Sunnah. Maruf-i Karhî’s understanding of futuwwa and the importance he gave to work, the concepts of sakr, annihilation and ingenuity in Bayazid-i Bistami’s understanding of sufism, the view and school developed by Haris al- Muhasibi in the direction of self-accounting, Sari as-Sakati’s science and understanding of conversation, the understanding of love, Hamdûn al- Kassâr’s thought of self-blame, the sufî school shaped by Ebu Said al- Harrâz on the axis of annihilation, permanence and knowledge, Ebu’l Huseyin en-Nuri’s understanding of isâr that will set an example for all Muslims, and finally Cunayd-i Bagdadi’s sufistic thought system with the axis of righteousness and prudence is the main people and concepts that will examine the influence of sunnah in the formation of Sufism.

Keywords:

: Sunnah, Sufism, Sûfî sects, perception, secularism,

PDF

___

Ateş, Süleyman. Cüneyd-i Bağdadî: Hayatı, Eserleri, Mektupları. İstanbul: Yeni Ufuklar, 2017.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahîh-i Buhârî 1-631; el- Kütübü’s-Sitte, (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde, Haz. Sâlih b. Abdülazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitapevi, 2009.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Klasikleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010. Çubukçu, Hatice. “İslam Tasavvufunda Hz. Ebû Bekir’in Yeri”. Akademik Bakış Dergisi 66 (2018): 412-429.
Demirli, Ekrem. “Tasavvuf Araştırmalarında Dönemlendirme Sorunu: Din Bilimleri ile Metafizik Arasında Tasavvufun İlim Olma Mücadelesi” Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2, no. 4 (2016): 1-29.
Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî, Sünen-i Ebû Dâvûd, 1223-1608; el-Kütübü’s-Sitte, Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde, Haz. Sâlih b. Abdulazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
Erginli, Zafer. “Muhasibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim: 21 Mayıs 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhasibi
Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Trabzon: Kalem Yayınevi, 2006.
Hanbel, Ahmed ibn. Kitabü’z Zühd. çev. Mehmet Emin İhsanoğlu, İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
Isfahani Ebu Nuaym el-, Hilyetu’l Evliyâ. çev. Hasan Yıldız, Hüseyin Yıldız. İstanbul: Ocak Yayınları, 2015.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî, Sünen-i İbn Mâce; el-Kütübü’s-Sitte. Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde, Haz. Sâlih b. Abdulazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
Kandahlevî, M. Yusuf. Hayatu’s Sahabe. çev. Mehmet Karabulut ve Cengiz Yağcı. İstanbul: Huzur Yayınları, 2021.
Kara, Mustafa. “Ebu’l Hüseyin en Nurî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim: 22 Mayıs 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-huseyin-en-nuri
Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekke ve Zâviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
Köle, Bekir. “Tasavvuf Perspektifinde Fütüvvetin Anlam Boyutu”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2015): 330-361.
Kur’ân Yolu. Erişim: 20 Mayıs 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
Kuşeyri, Abdulkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
Küçük, Hülya. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihine Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Muhâsibî, Ebu Abdullah Haris el. Er-Riâye li Hukûkillak Kalb Hayatı. çev. Abdulhakim Yüce. İstanbul: Işık Yayınları, 2012.
Müslim, Ebu”l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisâbûrî Müslimb. el-Haccâc, Sahîh-i Müslim; el-Kütübü’s-Sitte, Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde. haz. Sâlih b. Abdülazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
Özköse, Kadir. “Zühd ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam Tasavvufta Dünyevileşmeye Tepkisel Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, no. 1 (2002): 175-194.
Sülemî, Ebu Abdurrahman es. İlk Zâhid ve Sûfîler Tabakâtu’s Sûfiyye. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Bursa Akademi, 2018.
Şeker, Necmettin. “Hadislerle Temellendirilen Tasavvufî Haller”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2 (Ekim 2012): 119-147.
Tek, Abdurrezzak. Tarihi Süreçte Tasavvuf ve Tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi, 2020.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. Sünen-i Tirmizî, el-Kütübü’s-Sitte. Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde. haz. Sâlih b. Abdülazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
Uludağ, Süleyman. “Cüneydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansikolopedisi. Erişim: 23 Mayıs 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/cuneydiyye
Uludağ, Süleyman. Bayezid-i Bistâmî. Ankara: TDV Yayınları, 2020. Uludağ, Süleyman. Cüneyd-i Bağdadî. Ankara: TDV Yayınları, 2020. Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
Vassâf, Osmanzade Hüseyin. Sefîne-i Evliya. çev. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2015.
Yıldırım, Ahmet. “Tasavvufun Kaynağı Olarak Hadis”, Hadis ve Siyer Araştırmaları: Hadith and Sira Studies 4, no. 2 (2018): 51-70.
Yılmaz, Hasan Kâmil. “Tasavvufi Açıdan Ashab-ı Suffa”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3, no. 7 (2001): 9-31.
Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvuf Klasikleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar. Ankara: Akçağ Yayınevi, 2019.
Yunus Emre. Yunus Emre Divanı. İstanbul: H Yayınları, 2020.