Mâturîdî'nin Kur’an Kıssalarını Tevilde Müracaat Ettiği Kaynaklar

Kur'an-ı Kerimdeki kıssalar ilahi hedef ve amaç doğrultusunda, Kur'an'a özgü bir üslup ile aktarılmıştır. Kur'an kıssalarında bazı hususlar mübhem bırakılarak açıklanmamıştır. Kıssaların konu edildiği ayetler tefsir edilirken öncelikle Kur'an, sünnet ve sahabenin kavillerine müracaat edilerek ayetlerdeki belirsizlik giderilmeye çalışılmıştır. Müfessirler kıssaların anlatımında boşlukların doldurulması ve mübhem bırakılan hususların aydınlatılması amacıyla zikrettiğimiz temel kaynaklar dışında başka kaynaklara da bakma ihtiyacı hissetmişlerdir. Resulullah'ın (sav) İsrail oğullarından bilgi aktarımına müsaade eden hadislerini temel alan müfessirler Ehl-i kitabın kaynaklarından da alıntılar yapılmışlardır. Bu şekilde alıntılanan bilgilerde İslam’ın değerleri ile çelişmeme prensibi temel şart olarak belirlenmesine rağmen bu uygulama pek çok yanlış malumat ve hurafenin tefsirlere girmesine neden olmuştur. Mâturîdî'nin yaşadığı döneme gelindiğinde ise pek çok müfessirin İsrâîliyyât kavramı ile tanımlanan bu tür bilgileri Kur'an kıssalarının anlaşılmasında yardımcı malzeme olarak kullandıkları görülmektedir. Mâturîdî çok yönlü ilmi kişiliği ile tanınan, tefsirde dirayet yönü öne çıkmakla birlikte rivayeti de sık sık kullanan bir müfessirdir. Tefsirindeki muhakeme gücünü sebebiyle onun Te’vîlâtu’l-Kur’ân'ı dirayet türü tefsirlerin en önemlileri arasında sayılmıştır. Mantık örgüsünün kuvvetine rağmen Mâturîdî de çağdaşı müfessirlerle benzer kaynaklardan istifade ederek Te’vîlât'ı yazmıştır. Onun çağdaşları ile benzer kaynakları kullanması, Te’vîlât'ta söz konusu hurafelere yer verme ihtimalini akla getirmektedir. Bu bağlamda, İsrâîliyyât temelli haberlerin Mâturîdî tarafından kullanılıp kullanılmadığı sorusu cevap beklemektedir. İsrâîlî kaynaklardan faydalanmama durumunda onun kıssaların tevili için ne tür bir yol izlediği de cevaplanması gereken bir diğer sorudur. Mâturîdî, kendinden sonraki müfessirlerin pek çoğunu etkilemiş, dönemindeki birikimi sonraki nesillere aktarmış, yaşadığı dönem ile sonrası arasında köprü olmuş bir alimdir. Bu sebeple onun Kur'an kıssalarını tevilde esas aldığı kaynakların tespiti, sonraki nesillere aktardığı bilginin değerinin belirginleşmesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Maturidi, Kıssa, Mübhem, İsrailiyyat, Te’vîlâtu’l- Kur’ân

The Sources That Maturidi Refers to in The Interpretation of The Parables of The Qur'an

The stories in the Qur’ān are conveyed in a style unique to the Qur’ān, with a divine goal and purpose. Some of the issues in the story of Qur’ān are not explained by leaving them obscure. While interpreting the verses in which the stories are discussed, the ambiguity is eliminated as much as possible with the help of the Qur'an, the Sunnah and the words of the Companions. The commentators needed to use other sources besides the basic ones in order to fill the gaps in the narration of the stories and illuminate the obscure issues. The comentators who select as the baseline the hadīths that allow the Messenger of Allah (pbuh) to transmit information from the sons of Israel also quoted from the sources of Ahl al-Kitāb. Although the principle of non contradiction with the values of Islam is determined as the basic condition in this way of quatation, this practice caused the entrance of commentaries many false information and superstitions. When it comes to the period in which Māturīdī lived, it is seen that many commentators used this kind of information, defined by the concept of Isrāīliyyāt, as auxiliary material in understanding the stories of the Qur’ān. Māturīdī is a commentator who is known with his versatile scientific personality, and who uses narration frequently, although the method of dirayah is seen as prominent in his interpretation. Due to the power of reason in his commentary, his work Ta’wīlāt al-Qur'ān is considered among the most important dirayah interpretations. Despite the strength of his logic, Māturīdī wrote Ta’wīlāt by benefiting from similar sources with his contemporary commentators. It is possible that he also included these superstitions in his Ta’wīlāt because of his use of similar soruces with his contemporaries. In this context, the question of whether the news based on Isrāīliyyāt is used by Māturīdī or not, remains to be answered. If he did not use Israeli sources, what kind of way he followed for the interpretation of the stories is another question that needs to be answered. Māturīdī is a scholar who influenced many commentators after him, transferred the knowledge of his time to the next generations, and became a bridge between his time and later periods. For this reason, it is important to determine the sources on which he uses in interpretation of Quranic anectodes, in terms of clarifying the value of the knowledge he transfers to next generations.

Keywords:

Tafsir, Māturīdī, Story, Vague, Isrāīliyyāt, Ta’wīlāt al-Qur,

PDF

___

Albayrak, Halis. Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri. İstanbul: Şule Yayınları, 2009.
Bilgin, Ömer Faruk. el-Mâturîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’nın Dirâyet Tefsiri Açısından Tahlili. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2012.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu'l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. b.y: Daru tavkı'n-necat, 1422.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
Ebu Nuaym, Ahmed b. Abdillah. Hilyetü’l-evliya ve tabakatu’l-esfiya. Mısır: Matbaatu’s-saade, 1974.
İbn Ebî Hatim, Ebû Muhammed Abdurrahman. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Esad Muhammed Tîb. Suud, Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
İbn Hanbel, Ahmed. Müsnedü'l-imam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnaut. b.y: Müessesetü'r-risale, 1421/2001.
İbn Kesir, İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sami b. Muhammed Selame. by.: Dâru tîbe li’n-neşri ve’t-tevzî’, 1420/1999.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Te’vîlu muhtelefi’l-hadîs. Beyrut: Daru’lkutubi’l- ilmiyye, ty.
İbnü’l-Münzir, Muhammed b. İbrahim. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdurrahman et-Turkî. Medine: Dâru’l-meâsir, 2002.
Kutlu, Sönmez. “Bilinmeyen Yönleri ile Türk Bilgini İmam Matürîdî”. DiniAraştırmalar 5, no.15 (2003): 5-28.
Maturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. et-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf. İskenderiyye: Câmiâtu'l-Mısriyye, ty.
Maturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu ehli's-sünne. thk. Mecdî Basellûm. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1426/2005.
Müslim, Ebu’l-Hasen b. Haccac. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Matbaatu İsa el-Babî el-Halebî, 1374/1955.
Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübra. thk. Hasan Abdülmünim Şelebi. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 2001.
Özden, Şükrü. “Mâturîdî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28:146-151. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Özdeş, Talip. İmam Mâturîdî’nin Te’vilatü Ehli’s-Sünne Adlı Eserinin Tefsir Metodolojisi Açısından Tahlil ve Tanıtımı. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 1997.
Savut, Harun. Rivayet Sorunlarına Çözüm Arayışı İbn Kesir Tefsiri Bağlamında. Ankara: Otto, 2016.
Semerkandi, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-ulûm. b.y.: ts.
Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’an ve Bağlam. İstanbul: Şule Yayınları, 2008.
Şengül, İdris. Kur’an Kıssalarının Tarihi Değeri. Ankara: Otto, 2019.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu'l-beyân an te'vîli âyi'l-Kur'ân. thk. Mahmud Muhammed Şakir. Mekke: Dâru’t-terbiyeti ve’t-türas, ts.
Tirmizi, Muhammed b. İsa. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa el-Bânî el-Halebî, 1975.
Topaloğlu, Bekir. “Mâturîdî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28:151-157. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 41:32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Tuğlu, Nuri. “Mâturîdîliğin Hadis Anlayışı”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7, no. 2 (2010): 95-139.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn. Kahire: Mektebetü vehbe, 2003.
Zeydân, Abdulkerîm. el-Medhal lidirâseti’t-teşrîiyyeti’l-islâmiyye. Bağdat: 1969.