Kürşad DEMİRCİ, Burcu FALAY

Ana Hatlarıyla Hitit Dini

M.Ö. 2000 yıllarında Anadolu’ya gelen Hint-Avrupa kökenli Hititler M.Ö. 1650’de Kızılırmak Havzası’nda yer alan Hattuşa (Boğazköy) merkezli bir devlet kurmuşlardır. Orta Anadolu’da kurulan bu devlet ilerleyen süreçte büyük bir imparatorluk haline gelmiştir. Farklı etnik kökenlere sahip toplulukları bünyesinde barındıran Hititler kendilerini “Bin Tanrılı Halk” olarak adlandırmışlardır. Fethettikleri bölgelerin tanrılarını kendi tanrılarının arasına dâhil eden Hititler geniş bir tanrılar topluluğuna sahip olmuştur. Bu tanrıların arasında Hatti, Luvi, Pala, Sümer, Hurri, Asur, Babil ve Eski Hint kökenli tanrılar yer almaktadır. Boğazköy’de gerçekleştirilen kazılarda pek çok tapınak yapısının ortaya çıkarılması Hititlerin tanrılarına verdikleri önemi göstermektedir. Bu makalede kendisine kaynaklık eden arkeolojik ve filolojik verilerden yola çıkılarak bir devlet dini olan Hitit dini, Hitit dininin genel özellikleri, Hitit panteonunda yer alan tanrılar, bu tanrılar için yapılmış olan tapınaklar, tanrılar adına yapılan bayram törenleri, tanrıların ve insanların konumu, büyü ritüelleri, fal ve kehanet uygulamaları, dualar ve mitolojik hikâyeler çerçevesinde ele alınmıştır.

Outlines of The Hittite Religion

ABSTRACT: The Hittites who were origin of Indo-European and came to Anatolia occupied the region of Halys in central Anatolian around 1650 BC building Hattusa as a capital city. Expanding their territories into an empire they founded one of the most powerful states in their times and world. Including different ethnic groups Hittites called themselves by the expression of “1000 Gods of Hatti”. Incorporating several local gods existed in the lands they conquered they have had a lot of gods or divines. Among these gods are gods of Hatti, Luwi, Pala, Sumer, Hurri, Assyro- Babilonian and ancient Indian. Many temples discovered in the Hattusa excavations are an important clue for their paying great respect to the gods. In this article benefiting from the evidences of archaeological and philological sources Hittite beliefs as a state religion and general aspects of this religion, gods in the pantheon, temples built for these gods, festivals devoted to these gods, the place of gods and humans, magic rituals, oracles, omens, prayers and mythological stories will be evaluated.SUMMARY: Hittites, who are from origin of Indo-European, came to Anatolia around 2000 BC and established a powerful state choosing Hattusa as their capital city in central Anatolia. It lasted until approximately 1200 BC. Several reasons such as destructions of the sea peoples, famines and some revolts struck the Hittite Empire. After the fall of the empire some small city states called Neo-Hittite occurred in Southern Anatolia. They were powerful states extending from Northern Syria to Mesopotamia. They were comprised of different ethnic identities. This aspect of it can be seen in every field of the Hittite culture. Specifically the religion of the Hittites bears a lot of marks of it. They called themselves “people with 1000 gods of Hatti”. They added the gods they met into their pantheon. Pantheon of Hittites composed of gods of Hatti, Hurri, Luwi, Pala, Sumer, Babilonia, Assyria, Ancient Indian. Religious attitudes of Hittites affected by different cultures show a polytheistic structure.Sources of Hittite religion include many evidences of archaeology and philology such as temples, descriptions on palaces and cultic buildings, rock monuments, steles, sculptures, rythons and seals. There are festival texts, mythological texts, oracles and omens in the group of philological source. Our main informations about religion of Hittites come from these sources. We see representations of gods of Hittites on descriptions in archaeological evidences. Our knowledge about some other cultic activities also comes from same source. Festival texts in the group of philological sources give us information especially about cultic activities. Another main source about gods of Hittites is the mythological texts. We are able to learn their views of the universe and the celestial realm by these mythological sources. It appears that the texts had been used in religious rituals too.As understood from these sources, at the top of polytheistic religion of Hittites stand Sun Goddess of Arinna and Thunder God. Their pantheon also include a lot of gods from Hatti, Hurri, Luwi, Pala, Sumer, Babilonia, Assyria, Ancient Indian. Temples which are believed to be homes of gods were very important in daily life of Hittites. The excavations carried out in Hattusa testify to existence of many temples. Among these, Yazılıkaya Temple is of primary importance. The temple located two kilometers northeast of Hattusa includes descriptions of gods in Hittite pantheon. Besides Hattusa, archaeologists discovered many temples in Hittite sites such as Alacahöyük, İnandıktepe, Kuşaklı. Including a social structure as well as religious one, temples contained a lot of staff. A lot of documents were discovered which mention the businesses and responsibilities of these persons.Relation between humans and gods necessitates some burdens on human side. If man couldn’t do their duties for gods perfectly, they punish the human beings. One of the most important of these duties is festival rituals. Hittites have many rituals dealing with festivals. They were celebrating these festivals in temples or sacred spaces in appointed times. Besides regular rituals, people were doing other activities such as dance, music, playing etc.The magic concept in Hittite society can be divided into two types, white and black. Black magic was forbidden. Magical rituals had been done by persons who have mastered it. The rituals carried on generally outside settlements, far away from cities. Besides magical activities, oracles and omens were also spread. Fortune telling was also one of the important divine methods to solve problems in the Hittite society. Prayer texts which include a binding language between human and gods were also a prominent part of cultic life of the Hittites.There is no detailed information about afterlife in this religion. After death ordinary people were belived to go under earth and royal personalities to be god to sky, divine realm. Evidence from burial sites has suggested that both interment and cremation were practiced. After burying, remaining relatives should pray for the departed lest they return into this world , otherwise they would harm to the living.Another source that sheds light on the Hittite religion is mythological texts. From these kind of texts can be learnt about relations between gods and humans, etiological explanations dealing with nature and cosmogony. Myths had been used in the cultic rituals. Mythological texts belonging to Hittite religion come generally from Hatti, Hurri and Mesopotamia. One of the most important of those samples is the myth, called “The Missing God Telipinu”. Telipinu got angry to something and disappeared suddenly. With his departure some troubles occur in the world. A lot of rituals had been practised in order to turn the god back from the place where he went and to revive the nature. These texts were also containing the names of gods.It seems that the Hittites, coming from outside of Anatolia, included a lot of gods into their pantheon and composed them in their understanding of religion. So they built a syncretic system of beliefs. Most important part of cuneiform texts discovered in excavations shows the importance of religion in the Hittite society. Regular and appointed times for rituals were also important for Hittites. Otherwise gods would punish the people and send calamity upon them.

Keywords:

History of Religions; Temple, God, Festival Hittite, Hattusa,

PDF

___

Akdoğan, Rukiye. "Hitit Devlet Antlaşmaları, Devletin Dili". Aktüel Arkeoloji Dergisi, sy. 13 (Ocak 2010): 94-103.
Akyurt, İ. Metin. M.Ö. 2. Binde Anadolu'da Ölü Gömme Adetleri. Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Basımevi, 1998.
Alp, Sedat. Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans, Hitit Çağında Anadolu'da Üzüm ve Şarap. An- kara: Kavaklıdere Kültür Yayınları, 1999.
Alparslan Doğan, Meltem. "Bin Tanrılı Halk". National Geographic Türkiye Dergisi, sy. 57 (Ocak 2006): 78-79.
Alparslan Doğan, Meltem. "Hitit Dini ve Tanrıları", Hititolojiye Giriş içinde, haz. Metin Alparslan. 119-127. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, 2009.
Alparslan Doğan, Meltem. "Hitit Mitolojisinin Anahatları", Hititolojiye Giriş içinde, haz. Metin Alparslan. 128-132. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, 2009.
Alparslan Doğan, Meltem. "Hitit İnanç Sistemi". Arkeo Atlas, Tarihöncesinden Demir Çağı'na Anadolu'nun Arkeoloji Atlası, sy. 1 (2011): 270-271.
Arıkan, Yasemin. "Hitit Dualarında Geçen Bazı Tanrı Adları". III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, 16-22 Eylül 1996. Ankara: Uyum Ajans, 1998.
Arıkan, Yasemin. "Hitit Dini Üzerine Bir İnceleme". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 38, sy. 1-2 (1998): 271-285.
Arıkan, Yasemin. "Hitit Kültünde Bir Görevli: LÚtazzelli-". V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, 02-08 Eylül 2002, Ankara: Nokta Ofset, 2005.
Bryce, Trevor. Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. trc. Müfit Günay. Ankara: Dost Kita- bevi, 2003.
Bilgi, Önder. Anadolu'da İnsan Görüntüleri, Klasik Çağ Öncesi. İstanbul: Aygaz, 2012.
Bittel, Kurt. Hattusha, Capital of the Hittites. New York: Oxford University Press, 1970.
Buluç, Sevim. "Anadolu'da Kremasyon-Ölü Yakma-Geleneği". 1992 Yılı Anadolu Me- deniyetleri Müzesi Konferansları. Ankara: 1993.
Darga, Muhibbe. "Hitit Çivi Yazısı Belgelerinde Geçen LÚ.MES hilammatti- Kelimesinin Anlamı". Tarih Enstitüsü Dergisi, sy. 1 (1970), 121-130.
Darga, Muhibbe. Karahna Şehri Kült Envanteri XXXVIII 12. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
Darga, Muhibbe. Hitit Sanatı. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları, 1992.
De Martino, Stefano. Hititler. trc. Erendiz Özbayoğlu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
De Martino, Stefano. "Hitit İmparatorluğu'nda Kült ve Bayram Kutlamaları, Din-Dev- let Bağımlılığının Aleni İfadesi", Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Ja- cob. 445-447. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutsch- land, 2002.
Dinçol, Ali M. Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I. İstanbul: Görsel Yayınlar, 1982.
Dinçol, Belkıs. "Hititler'de Fal ve Kehanet", Arkeoloji ve Sanat Dergisi 1-2 (1979): 6-10.
Dinçol, Belkıs. "Eski Doğu'da İnsanın Yaradılışı, Yaşam ve Ölüm". Türk Eskiçağ Bilim- leri Enstitüsü Haberler 24 (Mayıs 2007): 1-3.
Elmalı, Ali Osman. "Hititler'de Mitoloji". Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 1991.
Ertem, Hayri. "Hattiler ve Hititler Dönemi'nden Eski Türklere, Osmanlılara ve Günü- müz Anadolusuna Kadar Uzanan Bazı Benzer Unsurlar-I". Archivum Anatoli- cum (Anadolu Arşivleri), c. 6, sy. 2 (2003): 39-72.
Gavaz Sir, Özlem. "Hititlerin Bin Tanrılı Yolculuğu Hac". Aktüel Arkeoloji Dergisi, sy. 41 (Eylül-Ekim 2014): 50-63.
Gurney, Oliver Robert. Hititler. trc. Pınar Arpaçay. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2001.
Güterbock, H. G. "Eti Tanrı Tasvirleri İle Tanrı Adları". Belleten 7, sy. 26 (1943): 273- 293.
Güterbock, Hans Gustav. "Some Aspects Of Hittite Festivals", Perspectives on Hittite Civilization: Selected Writings of Hans Gustav Güterbock içinde, eds. Harry A. Hoffner-I. L. Diamond. 87-90. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago, 1997.
Haas, Volkert. Magie und Mythen im Reich der Hethiter. Hamburg: Merlin Verlag, 1977.
Haas, Volkert. Hethitische Berggötter Und Hurritische Steindämonen, Riten, Kulte und Mythen, Eine Einführung in die altkleinasiatischen religiösen Vorstellungen. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern, 1982.
Haas, Volkert. "Hitit Dini", Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk Der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 438-442. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, 2002.
Imparati, Fiorella. Hitit Yasaları. trc. Erendiz Özbayoğlu. Ankara: İtalyan Kültür He- yeti, 1992.
Klinger, Jörg. "Arınma Ritüelleri ve Kötülükleri Defetme Büyüleri, Büyü Ritüellerinin Hititler'deki İşlevi ve Önemi", Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 456- 458. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, 2002.
Macqueen, J.G. Hititler ve Hitit Çağında Anadolu. trc. Esra Davutoğlu. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2013.
Naumann, Rudolf. Eski Anadolu Mimarlığı. trc. Beral Madra. Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Basımevi, 1998.
Ökse, A. Tuba. "Eski Önasya'dan Günümüze Bahar Bayramları ve Bereket Törenleri". Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, sy. 6 (2006): 67-72.
Reyhan, Esma. "Hitit Büyü Ritüellerinin Uygulama Şekilleri Üzerine Bir İnceleme". Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri), c. 6, sy. 2 (2003): 111-142.
Reyhan, Esma. "Eski Anadolu Kültüründe Büyü ve Büyücülük". Gazi Akademik Bakış Dergisi, c. 2, sy. 3 (Kış 2008): 227-242.
Seeher, Jürgen. "Kutsal Alanlar-Kült Yerleri ve Çok İşlevli Kuruluşlar, Hitit Başkenti Hattuşa'da Büyük Tapınak ve Tapınak Mahallesi", Hititler ve Hitit İmparator- luğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk Der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 450-452. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesre- publik Deutschland, 2002.
Sevinç, Fatma. "Hititlerde Yeraltı Dünyası". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bi- limler Dergisi, c. 9, sy. 1 (Haziran 2008): 231-247.
Siegelova, Jana. Appu-Märchen und Hedammu-Mythus. Wiesbaden: O. Harrassowitz, 1971.
Singer, Itamar. Hittite Prayers. Atlanta, Ga.: Society of Biblical Literature, 2002.
Singer, Itamar. "Tanrılara Yakarmak", Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu/Hittites An Anatolian Empire içinde, haz. Meltem Doğan Alparslan, Metin Alparslan. 494- 500. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
Süel, Aygül. Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri İle İlgili Bir Direktif Metni, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi, 1985.
Süel, Aygül. "Belgelere Göre Hitit Tapınakları Nasıl Korunuyordu?", X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler, c. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
Taracha, Piotr. Religions of Second Millennium Anatolia, Wiesbaden: Harrassowitz, 2009.
Ünal, Ahmet. Hitit Sarayındaki Entrikalar Hakkında Bir Fal Metni (KUB XXII 70=Bo 2011). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu 2. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2003.
Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu 3. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2005.