OLAY YAPISI METAFORLARININ BİR GÖRÜNÜMÜ: ZORLUKLAR HAREKETİN ENGELLERİDİR

Bilişsel dilbilime bağlı olarak gelişen Kavramsal Metafor Kuramı içerisinde değerlendirilen olay yapısı metaforları, olayları ve durum değişikliklerini içeren ilişkileri betimler. Olay yapısı metaforları, olayların fiziksel kavramlar açısından anlaşılmasını sağlar. Bu metaforlarda olayların durumlar, değişimler, süreçler, eylemler, nedenler, amaçlar, araçlar, zorluklar gibi çeşitli görünümleri metafor aracılığı ile mekân, hareket, güç, engeller gibi günlük bilgi ve deneyimlere dayalı somut kavramlar açısından anlaşılır. Olay yapısı metaforlarının görünümlerinden birini oluşturan ZORLUKLAR HAREKETİN ENGELLERİDİR metaforunda amaçlar varılacak yerler açısından anlaşılır. Varış yerine doğru hareketi engelleyen metaforik zorluklar vardır. Fiziksel engeller, yükler, karşıt güçler, arazi ve hava koşulları ile enerji kaynağının yetersizliği olmak üzere beş tür metaforik zorluktan söz edilir. Fiziksel engeller barikatlar, kapalı kapılar, mahkûmiyet gibi etkenler olabilir. Yüklenmek, çekmek, taşımak gibi ifadeler yüklere göndermede bulunur. Savaş vermek, yıkılmak, zapt etmek gibi ifadeler karşıt güçlerin varlığını gösterir. Enerji kaynağının yetersizliği yaya kalmak, tükenmek gibi sözlerle ifade edilir. Çıkmaza girmek, fırtına, girdap gibi sözcükler ise arazi ve hava koşullarından kaynaklanan zorlukları anlatır. Bu çalışmada ZORLUKLAR HAREKETİN ENGELLERİDİR metaforunun Türkiye Türkçesindeki görünümleri üzerinde durulmuştur. 1934 ve 2001 yılları arasında yazılmış yedi romandan seçilen bir örneklem üzerinden yürütülen bu çalışma, zorlukların engeller açısından anlaşıldığı kavramlaştırma biçiminin metaforik dil kullanımına nasıl yansıdığını göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Metafor, Kavramsal Metafor Kuramı, Olay Yapısı Metaforları, Zorluklar Hareketin Engelleridir

AN ASPECT OF EVENT STRUCTURE METAPHORS: DIFFICULTIES ARE IMPEDIMENTS TO MOTION

The event structure metaphors evaluated within the Conceptual Metaphor Theory, which developed depending on cognitive linguistics, describe the relationships involving events and change of states. Event structure metaphors allow events to be understood in terms of physical concepts. In these metaphors, various aspects of events such as states, changes, processes, actions, causes, purposes, means, difficulties are understood in terms of concrete concepts based on daily knowledge and experiences such as space, motion, force, impediment. In the metaphor of DIFFICULTIES ARE IMPEDIMENTS TO MOTION, which is one of the aspects of event structure metaphors, purposes are understood in terms of destinations. There are metaphorical difficulties that impede motion towards the destination. Five types of metaphorical difficulties are mentioned: blockages, burdens, counterforces, features of terrain and weather, and lack of an energy source. Blockages can be factors such as barikatlar, kapalı kapılar, mahkûmiyet. Expressions such yüklenmek, çekmek, taşımak refer to burdens. Expressions such as savaş vermek, yıkılmak, zapt etmek show the existence of counterforces. The lack of an energy source is expressed in words such as yaya kalmak, tükenmek. Words such as çıkmaza girmek, fırtına, girdap describe difficulties arising from features of terrain and weather. In this study, the metaphor of DIFFICULTIES ARE IMPEDIMENTS TO MOTION in Turkish, are emphasized. This study, which is carried out on a sample selected from seven novels written between 1934 and 2001, it is aimed to show how the conceptualization, in which difficulties are understood in terms of impediments, is reflected in the use of metaphorical language.

Keywords:

Metaphor, Conceptual Metaphor Theory, Event Structure Metaphors, Difficulties Are Impediments to Motion,

PDF

___

Ağaoğlu, A. (2010). Fikrimin ince gülü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Aksan D. (2009). Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
Aksoy, Ö.A. (1984). Atasözleri ve deyimler sözlüğü II deyimler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Buğra, T. (2004). Yağmur beklerken. İstanbul: İletişim Yayınları.
Celal, P. (1991). Üç yirmidört saat. İstanbul: Can Yayınları.
Çetinkaya, B. (2017). Kutadgu Bilig’de kavramsal metaforlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/2, 377-399.
Çetinkaya, B. (2018). Orhun Abidelerinde metaforlar. Uluslararası Bilim ve Eğitim Kongresi 2018 Tam Metin Bildiri Kitabı 23-25 Mart 2018 içinde (s. 382-387), Afyonkarahisar: Nobel Akademik Yayıncılık.
Dinçer, A. (2015). Metaforların izinde: Hayat yolculuktur. Türklük Bilgisi Araştırmaları “Çekirge budu. Festschrift in honor of Robert Dankoff”, 44, 201-214.
Eker, Ö. (2021). Kutadgu Bilig metaforları. Yayımlanmamış doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Erdem, M. (2003). Türkmen Türkçesinde metaforlar. Ankara: KÖKSAV.
Esendal, M.Ş. (2010). Ayaşlı ile kiracıları. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Evans, V. (2007). A glossary of cognitive linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Evans, V. and Green, M. (2006). Cognitive linguistics an introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Evans, V., Bergen, B.K. and Zinken, J. (2007). The cognitive linguistics enterprise: An overview. In V. Evans, B. Bergen and J. Zinken (Eds.), The cognitive linguistics reader (pp. 2-36). London and Oakville: Equinox.
Gen, S. (2015). Özbekçede metaforlar. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
İleri, S. (2001). Bu yaz ayrılığın ilk yazı olacak. İstanbul: Doğan Kitap.
Johnson, M. (1987). The body in the mind. The University of Chicago Press: Chicago and London.
Kemal Yunusoğlu, M. (2016). Budist Türk çevresi eserlerinde metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kök, A. (2016). Pîr-i Türkistan’ın metafor dünyası. İstanbul: Kesit Yayınları.
Kövecses, Z. (2005). Metaphor in culture. New York: Cambridge University Press.
Kövecses, Z. (2010). Metaphor. New York: Oxford University Press.
Kövecses, Z. and Radden, G. (1998). Metonymy: Developing a cognitive linguistic view [Electronic version]. Cognitive Linguistics, 9(1), 37-77.
Lakoff, G. (1987). Women, fire and dangereous things. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In A. Ortony (Ed.), Metaphor and thought (2nd ed.) (pp. 202- 251). Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G. and Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Lakoff, G. and Johnson, M. (1999). Philosophy in the flesh. New York: Basic Books.
Lakoff, G. and Turner, M. (1989). More than cool reason: A fieldguide to poetic metaphor. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Oakley, T. (2007). Image schemas. In D. Geeraerts and H. Cuyckens (Eds.), The Oxford handbook of cognitive linguistics (pp. 214-235). Oxford-New York: Oxford University Press.
Otyzbayeva, Z. (2006). Kazak yazar Dükenbay Dosjanov’un İpek Yolu romanında metaforlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Özçalışkan, Ş. (2003). Metaphorical motion in crosslinguistic perspective: A comparison of English and Turkish [Electronic version]. Metaphor and Symbol, 18:3, 189-228.
Özçalışkan, Ş. (2004). Time can’t fly, but a bird can: Learning to think and talk about time as spatial motion in English and Turkish [Electronic version]. European Journal of English Studies, 8:3, 309-336.
Peña Cervel, M.S. (2004). The image-schematic basis of EVENT STRUCTURE metaphor. Annual Review of Cognitive Linguistics, 2/2004, 127-158.
Pragglejaz Group (2007). MIP: A method for identifying metaphorically used words in discourse [Electronic version]. Metaphor and Symbol, 22:1, 1-39. Saraçbaşı, M. Ertuğrul (2010). Örnekleriyle büyük deyimler sözlüğü (I. Cilt). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Steen, G.J. (2007). Finding metaphor in grammar and usage. Amsterdam and Philadephia: John Benjamin Publishing Company.
Talmy, L. (2000). Toward a cognitive semantics volume I: Concept structuring systems. Massachusetts: The MIT Press.
Talmy, L. (2006). Cognitive linguistics. In K. Brown (Editor-in Chief) Encyclopedia of language and linguistics (Vol. 2, pp. 542-546). Oxford: Elsevier.
Tanpınar, A.H. (2000). Huzur. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Topuz, Ü. (2019). Seyf-i Sarâyî’nin Gülistan Tercümesi’nde metaforlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Ankara.
Yu, N. (1998). The Contemporary theory of metaphor a perspective from Chinese. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Yücel, T. (2007). Bıyık söylencesi. İstanbul: Can Yayınları.