BABA, OĞUL VE KADIN: ŞECERE-İ TERÂKİME’DEKİ KOZI TEKİN ANLATISI HAKKINDA BİR OKUMA DENEMESİ

Çalışmada Şecere-i Terakime’deki Kozı Tegin anlatısı, kurgusu, anlatıcı katmanları, unsurlarıyla ele alınmakta, metin iktidar söylemi açısından incelenmektedir. Kozı Tegin anlatısı için elimizde Şecere-i Terakime metni ile bu metnin önemli kısmının tekrar edildiği Kazan Oğuznamesi birincil kaynaktır. Anlatının farklı ayrıntılar içeren bir versiyonu olarak Reşideddin Oğuznamesi’ndeki metin önemli bir karşılaştırma unsurudur. Paralel anlatılardaki farklılık, metin – yazar – okuyucu ilişkisi açısından önem taşır. Anlatının “babanın eşinin oğula aşık olup ona iftira atması” şeklinde birçok kadim anlatıda tekrar eden kurgusu, bu çalışmada devletin güç gösterme ve rasyonelleştirme mekanizmaları açısından irdelenmektedir. İktidar söylemi anlatıdaki kişi, yer, zaman gibi unsurlarla, seçilen kelimelerle ve anlatıcının açısı ile iç içedir. Çalışmada ilk olarak “anlatıcı katman” üzerinde durulacak, daha sonra anlatının ögeleri devlet erki açısından ele alınacaktır. Anlatıda bir “fitne” unsuru olarak beliren Avşar kızı bireyin iktidar karşısındaki konumlanışında başat bir rol üstlenir. Zaʿife, kedḫudā, almak, olcalamak gibi kelimeler iktidarın eril anlamını yansıtmaktadır. Meydan ve ceza olgusu, iktidarın en temel göstergeleri olarak hikâyede yer etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Şecere-i Terâkime, Oğuzname, Anlatı, İktidar Söylemi, Anarşi, Yönetim, Yusuf ile Züleyha

FATHER, SON AND WOMAN: AN ESSAY ON THE KOZI TEGIN NARRATION IN SECERE TERAKIME

In the study, the narration of Kozi Tegin in Secere Terakime is discussed within its fiction and narrative layers, and the text is analyzed in terms of its discourse of power. Secere Terakime text and Kazan Oguzname, in which a significant part of this text is repeated, are the primary sources. The text in Reshideddin Oguzname is a very important resource for comparison since it is a different version of the narration highlighting unique details. The difference between the parallel narration plays an important role in terms of the text-author-reader relationship. The narrative of the father falling in love with his son’s wife has been the subject of many ancient tellings. In this study, this fictional phenomenon is examined in light of the government's display of power and rationalization mechanics. Firstly this study will focus on the narrator’s voice, and then it will discuss the narration elements in the basis of state power. The Avshar girl, who appears as an element of rebellion in the narrative, plays a dominant role as an individual against the power of the state. Words such as “za’ife (weak women) kedḫudā (lord of the house) and “to take” reflect the masculine aspect of power. Square and the phenomenon of punishment take place in the story as the fundamental displays of power.

Keywords:

Secere Terakime, Oguzname, Narrative, Discourse of Power, Anarchy, Direction, Joseph and Zuleika,

PDF

___

Acaloğlu, A. (2020). Şecere-i Terâkime - Türklerin soy ağacı. İstanbul: Selenge Yayınları.
Aça, M. (2007). Reşideddin Oğuznâmesi”nde kadın. Millî Folklor, 19(76), 76-92.
Aktulum, K. (2013). Folklor ve metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi.
Althusser, L. (2014). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Tümertekin A., Çev.). İstanbul: İthaki.
Aydoğan, E. (2006). Anadolu sahası Türk halk hikâyelerinde mitolojik unsurlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması: soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen Sahra nüshası. İstanbul: Kutlu Yayınları.
Beydilli, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
Caferoğlu, A. (2010). Türk onomastiğinde at kültü. Türkiyat Mecmuası , 10, 201-212.
Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim “Meryem suresi”. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/meryem-suresi-19/ayet-28/kuran-yolu-meali-5 Son Erişim: 2 Mayıs 2022.
Eco, U. (2017). Anlatı ormanlarında gezinti. İstanbul: Can Yayınları.
Ercilasun, A. B. (2019). Nehir destan Oğuzname (Oğuz bitig). İstanbul: Dergah Yayınları.
Ergun, M. ve Aça, M. (2005) Tıva kahramanlık destanları II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Etimoloji Türkçe “siyâset” maddesi. https://www.etimolojiturkce.com/kelime/siyaset Son Erişim: 25 Kasım 2021.
Foucault, M. (2012). Kelimeler ve şeyler (Kılıçbay, M. A., Çev.). İstanbul: İmge Kitabevi.
Foucault, M. (2020). Özne ve iktidar (Ergüden, I. ve Akınbay, O., Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Foucault, M. (2021). Söylem ve hakikat: parhessia (Eksen, K. ve Erşen, M., Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözlüklerin köken bilgisi sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Kitap.
Karabaş, S. (1996). Dede Korkut’ta renkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kemaloğlu, İ. (2018). Çengiz-nâme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kononov, A. N. (1958). Rodoslovnaya Turkmen. Moskva-Leningrad.
Kubbealtı sözlük “kethüdâ” maddesi. http://lugatim.com/s/KETH%C3%9CD%C3%82 Son Erişim: 25 Kasım 2021.
Lakoff, G. (1987). Women, fire and dengerous things: what categories reveal about the mind. London: The Universty Chicago Press.
Layder, D. (2006). Sosyal teoriye giriş. İstanbul: Küre Yayınları.
Marshall, G. (2020). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Onur, N. (1991). Hamdî, Yusuf u Züleyhâ. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ölmez, Z. (2020). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Terākime. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Öztürk, Z. (2013). Züleyha. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 44, s. 552- 553). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Roux, J. (2002). Türklerin ve Moğolların eski dini. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Rzasoy, S. (2013). Əbülqazi «Oğuznamə»sində mif və ritual. Bakü: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu.
Rzasoy, S. (2014). Ebülgazi Bahadır Oğuz töresinin koruyucusu ve yaşatıcısı gibi. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 26-28 Mayıs 2014 içinde (s.329-340), Eskişehir.
Schüssler, K. (2004). Firavun Keops ve büyücü. İzmir: İlya İzmir Yayınevi.
Scott, G. R. (2001). İşkencenin tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
Sözen, E. (2014). Söylem: belirsizlik, mübadele, bilgi / güç ve refleksivite. Ankara: Birleşik Yayınları.
Şeref Han (1971). Şerefname Kürt tarihi. İstanbul: Ant Yayınları.
Togan, Z. V. (1982). Oğuz destanı Reşideddin Oğuznâmesi tercime ve tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları.
Türkmen, F. (1998). Kazan’da bulunan yeni bir Oğuzname nüshası üzerine. Milli Folklor Dergisi, 4-7.
Uçan, H. (2016). Yazınsal eleştiri ve gösteregebilim. İstanbul: İz Yayıncılık.
Ümütlü, S. (2019). Kadim anlatılardan romana tevarüs eden bir kadın kahraman: Züleyha. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(2) , 145-165.
Yıldırım, D. (2022). Dede Korkut’un yeni kolaj tarzı yazması Hocali Molla’nın mıdır. Journal of Old Turkic Studies, 6(1), 158-208.