Tarsus Şer'iye Sicilleri ve Arşiv Belgeleri Işığında Menemencioğlu Aşireti'nin Mısırlılara ve Osmanlı Devleti'ne İkili Yardım Faaliyetleri (1832-1841)

Çukurova, 1832-1841 yılları arasında dokuz yıl boyunca Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nm oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır ordusunun işgali altında kalmıştır. Bu süreç içinde bölge aşiretleri arasında önemli bir nüfuz sahibi olan Menemencioğlu Aşireti hem Mısırlılar hem de Osmanlı Devleti için iki taraflı bir tutum içinde yardım faaliyetlerini yürütmüştür. En önemli faaliyetleri Mısırlılar için "jurnallik" yapmak ve onları Osmanlı Devleti'nden haberdar etmektir. Jurnallik yapmalarının yanı sıra Mısır ordusunun her açıdan iaşesini, yiyecek, hayvan, barınak ve askeri güçde büyük oranda sağlamışlardır. Ancak, Menemencioğlu Aşireti bu dönemde faaliyetlerini siyasi bağımlılıktan ileri gelen bir zorunluluk ile Osmanlı Devleti lehinde de yürütmüştür. Mısırlılarla eş zamanlı olarak Osmanlı ordusuna da benzer yardımlar yapılmıştır. Bu açıdan aşiretin bu dönemdeki faaliyetleri oldukça önemlidir. Bu tür faaliyetlerin yön bulmasında aşiretin ileri gelen beyleri büyük rol oynamışlardır. Sonuç olarak adı geçen aşiret, söz konusu isyanda karşıt iki taraf arasındaki çatışma durumundan, uygulamış olduğu denge politikası sayesinde çıkarları doğrultusunda faydalanmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Mısır Sorunu, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa, İbrahim Paşa, Çukurova, Menemencioğlu Aşireti.

The Support Activities of the Menemencioğlu Tribe to Ottoman State and Egyptians in the Light of Tarsus Ser'iye Registers and Archival Documents (1832-1841)

During the nine years between 1832-1841, Çukurova was under military occupation of the Egypt army which was under the command of İbrahim Paşa who was the son of governer of Egypt Mehmet Ali Paşa. During this period, Menemencioğlu Tribe which was very influential among the tribes in the region and performed many functions both for the Ottoman State and Egyptians. Their most important activity was to work as informants to Egyptians and to give them information about Ottoman State. Besides working as informants they also supperted the Egyptians by giving maintenance support. Their support which took the form of food, animal, shelter and military support. However, the activitiy of Menemencioğlu Tribe during this occupation was not one-sided. They also gave similiar supports to the Ottoman State. The chiefs in the tribe played important roles in doing that. Consequently, above mentioned tribe made advantage thanks to its balanced policy which was implemented during the period of 1832-1841. Key Words: The Otoman State, Question of Egypt, Governer of Egypt Mehmet Ali Paşa, İbrahim Paşa, Çukurova, Menemencioğlu Tribe.

PDF

___

KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA.) — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 349 /19779-A — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 349 /19779-B — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 376 /20471-İ — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 373 /20412- B — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 366 /20213 — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 368 /20335 — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 370 /20372-D — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 370 /20372-T — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 444 /22244/ 2 — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 452 /22379-G — H.H. (Hatt-ı Hümâyûn) - 452 /22379/ M Şer'iyye Sicil Defterleri —285, 291, 292 Numaralı Tarsus Şer'iye Sicil Defterleri.
Birincil Kaynaklar Ahmed Lütfi Efendi, Vak'anünis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, cilt 4-5, (Yeni yazıya aktaran: Yücel Demirel), Yapı Kredi Yayınları ve Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih'Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999.
MENEMENCİOĞLU Ahmed Bey,' Menemencioğulları Tarihi, (Yayma Hazırlayan: Yılmaz Kurt), Akçağ Yayınları, Ankara, 1997.
Mısır Meselesi, (Bâb-ı âli Hariciye Nezareti), İstanbul Matbaa-i Amire, 1334.
Araştırma Ve İnceleme Eserler
AKGÜNDÜZ, Ahmet ve diğerleri, (1993), Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, İstanbul.
ALTUNDAĞ, Şinasi, (1988), Kavaldı Mehmet Ali Paşa İsyanı, Mısır Meselesi, 1831-1841, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
________,(1993), "Mehmet Ali Paşa", İslam Ansiklopedisi, cilt VII, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul, s.s. 566-579.
ARMAOĞLU, Fahir H.,( 1975), Siyasi Tarih (1789-1960), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
BULDUK, Üçler,(2000), "Bozdoğan Yörükleri ve Yaylak-Kışlak Sahaları", Anadolu 'da ve Rumeli 'de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu ve Bildirileri, Tarsus, 14 Mayıs 2000, Yör-Türk Vakfı Yayınları, Ankara, s.s. 71-82.
ÇETİNTÜRK, Selahattin, (1943), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Yörük Sınıfı Ve Hukuki Statüleri", Dil-Tarih-Coğrajya Fakültesi Dergisi, sayı II, cilt II, Ankara, s.s. 115-120.
ENER, Kasım, (1990), Tarih Boyunca Adana Ovasına(Çukurova'ya) Bir Bakış, Hürsöz Yayıncılık, Adana.
GÜNDÜZ, Tufan, (1997), Anadolu'da Türkmen Aşiretleri "Bozuluş Türkmenleri 1540- 1640", Bilge Yayınevi, Ankara.
HALAÇOĞLU, Yusuf, (1997), XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
İNALCIK, Halil-QUATAERT, Donald, (2004), Osmanlı İmparatorluğu 'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Ciltli, 1600-1914, Eren Yayıncılık, İstanbul.
İNBAŞI, Mehmet, (2000), "Rumeli Yörükleri", Anadolu 'da ve Rumeli 'de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu ve Bildirileri, Tarsus, 14 Mayıs 2000, Yör-Türk Vakfı Yayınları, Ankara, s.s. 144-182.
KASABA, Reşat, (2005), Dünya, İmparatorluk ve Toplum, Osmanlı Yazıları, Kitap Yayınevi, İstanbul.
KURT, Yılmaz, (2001), "Menemencioğulları İle İlgili Arşiv Belgeleri I (77 Belge ile birlikte)", BELGELER Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Cilt XXI, Sayı 25, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s.s. 85-187.
LINDNER, Rudi Paul, (2000), Ortaçağ Anadolu 'sunda Göçebeler ve Osmanlılar, (Çeviren: Müfit Günay), İmge Yayınevi, 1. baskı.
MERT, Özcan, (1999),"Osmanlı Döneminde Ayanlık Dönemi", Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 6-Teşkilat, Editör; Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.s. 174-180.
ORHONLU, Cengiz, (1987), Osmanlı İmparatorluğu'nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık, İstanbul.
_____, (1990), Osmanlı İmparatorluğu 'nda Derbend Teşkilatı, Eren Yayıncılık, İstanbul, İkinci baskı.
ÖZKAYA, Yücel, (1994), Osmanlı İmparatorluğu'nda Ayanlık, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
_____, (1999), "Merkezî Devlet Yapısının Zayıflamasının Sonuçları: Ayanlık Sistemi ve Büyük Hanedanlıklar", Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 6- Teşkilat, Editör; Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.s. 160-180.
ÖZ,Hikmet, (1991), Tarsus Tarihi, Tarsus Rotary Klubü ve Tusev Vakfı.
ÖZTÜRK, Mustafa, (1991),"XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkiyalık Olayları", Belleten, Cilt LIV, Sayı 211, Aralık 1990, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s.s. 963-992.
TÜRKAY, Cevdet, (2001), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu'nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları, İstanbul.
ÜÇOK, Coşkun, (1980), Siyasal Tarih (1789-1960), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 3. baskı, Ankara.
YAMAN, Talat Mümtaz, (1942), "Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa'nm İsyanı Üzerine Anadolu ve Rumeli'ye Gönderilmiş Olan Bir Emirname", Tarih Vesikaları Dergisi, Cilt I, Sayı 6, Maarif Vekilliği Yayınları, Ankara, s.s. 426-429.