ÇANKIRI YÂRAN SOHBETLERİNDE MİTOLOJİK ÖGELER

Mitler, ilk çağlardan itibaren insanların davranışları ve inanışları üzerinde şekillendirici bir etki yaratmıştır. Kutsal kabul edilip inanıldıklarından dolayı da bu etki nesilden nesle aktarılarak geleneklere ve göreneklere sirayet etmiştir. İnsanlar yeni kültür ve medeniyet dairelerine girseler bile mitlerden kaynaklanan bu davranış ve inanış kalıplarını -bazen bilinçli bir şekilde bazen de farkında olmadan- yaşatmaya devam etmişlerdir. Bu bağlamda selamlama faslından yemeklerin yenilip duaların edildiği bölüme kadar bir ritüel havasında gerçekleştirilen yâran sohbetlerinde de mitlerin izlerini görmek mümkündür. Yâran sohbetlerindeki mitolojik unsurların tespiti, mitlerin halk kültürü içerisinde hâlâ varlığını sürdürdüğünü gözler önüne sermek açısından oldukça önemlidir. Yapılan literatür taramasında yâran sohbetlerini konu alan birçok kitap, bildiri ve makale yayımlanmış olmasına rağmen yâran sohbetlerinin mitolojik arka planını konu alan çalışmaların oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Bu çalışmada mitlerin özelliklerine değinilip yâran sohbetleri tanıtıldıktan sonra Çankırı yâran meclislerinde oynanan oyunların, bu oyunlarda giyilen kostümlerin, kullanılan aletlerin ve icra edilen müziklerin mitik özellikleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Arap verme, başağa, Çankırı Yâran Sohbetleri, deve oyunu, sohbet toplantısı, yâran.

PDF

___

KAYNAKLAR Absarılıoğlu, A. (2009). Dünya kültür mirasımız yâran. Ahi Yâran Meclisi Gençlik Eğitim ve Dayanışma Derneği Yayınları.

Akmaz, A. & Akdağ, G. (2018). Geleneksel sohbet toplantıları (Yaren, Barana, Sıra Geceleri ve Diğer-2010). Türkiye’nin Unesco Değerleri ve Turizm Potansiyeli. Eğitim Yayınevi, 292-299.

Akyol, İ., Arvas, A., Çayır, K., & Soydaş, ME (2016). Önsöz. Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Sempozyumu (Çankırı, 02-04 Nisan 2016) Bildiriler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Yaran Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 3.

And, M. (2012). Oyun ve Bügü-Türk kültüründe oyun kavramı. Yapı Kredi Yayınları.

Arvas, A. (2016). Yâran’da Ateş kültü var mı?. Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Sempozyumu (Çankırı, 02-04 Nisan 2016) Bildiriler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Yaran Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 46-58.

Atlı, S. (2016). Geleneksel Sohbet toplantılarının Türkiye’deki yayılma sahası ve güncel durumu. Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Sempozyumu (Çankırı, 02-04 Nisan 2016) Bildiriler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Yaran Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 59-81.

Bekki, S. & Yalçın, E. (2020). Ahilik, Ahi Baba Mustafa Karagüllü ve Kırşehir. Kırşehir Belediyesi Kültür Tarihi Yayınları.

Çatalbaş, R. (2011). Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi. Turan-Sam, 3(12): 49-60.

Çayır, K. (2011). Çankırı Yaran meclisinde bağlamanın rolü. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2): 79-92.

Çetin, H. & Çakır, E. (2012). Çankırı Yâren kültürü ve Ahîlik ile ilgisi. II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (Kırşehir, 19-20 Eylül 2012) Bildiriler. AEÜ Ahilik Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 739-752.

Çobanoğlu, Ö. (2017). Türk Halkbilimi çalışmalarının 100. yıldönümüne Doğru Türk mitolojisiyle ilgili Türkiye’de yapılan çalışmalar üzerine bir rapor. Türk Halkbilimi Çalışmaları Kurultayı (İstanbul, 16-17 Eylül 2011) Bildirileri. Motif Vakfı Yayınları, 181-251.

Çoruhlu, Y. (2000). Türk Mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayınevi.

Ekim, G. (2012). Sohbet toplantılarında, topluluğun kuruluşuna yönelik gerçekleştirilen ilk toplantı ve önemi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1): 97-110.

Eliade, M. (2020). Mitlerin özellikleri. [Çev. Sema Rifat]. ALFA Yayınları.

Erkan, D. (2019). Moda tasarımında mitolojik semboller. İdil, (62), 1375-1389. doi: https://doi.org/10.7816/idil-08-62-10

Eroğlu, T. (2017). Dans kavramı ve dansın işlevi. The Journal of Academic Social Science Studies, (60): 215-226. Doi: https://doi.org/10.9761/JASSS6998

Kaeppler, AL (2006). Dans. (Çev. Fatma Kanat Fay). Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar [3. Baskı]. Geleneksel Yay., 246-249.

Koçak, A. (2014). Anadolu köy seyirlik oyunlarında insanlık serüveni ‘ölüm oyunu örneği’. Folklor/Edebiyat, 20(79): 189-199.

Metin Basat, E. (2017). Köy seyirlik oyunlarında insan. Doğa ve Topluluk İlişkisi. Grafiker Yayınları.

Necatigil, B. (1988). 100 soruda mitologya. Gerçek Yayınevi.

Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Öğüt Eker, G. (2018). Farklı görme biçimiyle modern dünya ritüeli olarak yemek kültürü: Sınanma/ erginlenme ve intikam alma gizli işlevleri. Milli Folklor, 30(120): 170-183.

Seyidoğlu, B. (2015). Mitoloji üzerine araştırmalar, metinler ve tahliller. Dergâh Yayınları.

Ulutürk, M. (2012). Tarihi, dini, kültürel bağlamda mitoloji ve modern kültür ürünlerinin mitolojiye dönüşümü. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1): 863-878.

Yılar, Ö. (2005). Mit-efsane ve eğitim. Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (11): 383-392.

Sözlü Kaynak: Recep Deneci, 1981, Ilgaz/Çankırı, Lise, Esnaf ve Yâran Başağası. (18.01.2021 tarihli görüşme.)