YAHUDİ VE İSLAM KAYNAKLARINA GÖRE İLYÂS PEYGAMBER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yahudilik kendini hem teolojik hem etnik nesep olarak Hz. Musa, Hz. Yakub, Hz. İshak ve nihayet Hz. İbrahim’e refere eden bir dindir. Özellikle Hz. İbrahim İslam dininde de önemli bir şahsiyettir. Dolayısıyla İslam ve Yahudilik arasındaki irtibat çok sıkı ve ileri düzeydedir. Bu husus Kur’an’da, özellikle de Bakara, Mâide gibi Medenî surelerde rahatlıkla tespit edilebilir. Yine Kur’an kıssalarının önemli bir bölümünün İsrailoğulları ve Yahudilerle ilgili olması İslam dini ile Yahudilik arasındaki tarihsel ve teolojik ilişkinin çok sıkı olduğunu gösterir. Bu bakımdan gerek Yahudi gerekse Hıristiyan kültürüne ait birçok unsurun İslami kaynaklarda yer alması gayet tabiidir; ancak bu durum dinî bilgide zenginlik gibi bir imkân oluşturmasının yanında bilginin menşei ve sıhhati gibi konularda da ciddi sorunlara yol açabilmektedir. Bununla birlikte, Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi farklı dinî kültürlere ait bilgilerin özellikle İslam tefsir geleneğinde “sorun”dan ziyade, “imkân” niteliğinde olduğunu söylemekte sakınca olmasa gerektir. Zira bu alanda sorun olarak görünen şey, aslında farklı bir dinî kültürden tedarik ettiğimiz bir bilginin hâlihazırdaki kelâmî ve fıkhî kabullerimizle örtüşmemesiyle ilgilidir. Ancak şu da var ki hem kelâm hem fıkıh alanındaki görüşler ve kabuller sabit değil, değişkendir. Bu yüzden de tarihin bir uğrağında makbul sayılan bir bilgi ve görüş, daha sonraki bir uğrakta reddedilebilmektedir ki İslam ilim tarihi bununla ilgili sayısız örnek içerir. Konuyla ilgili en ilginç örnek ise, son dönemde çok ciddi bir tefsir sorunu olarak görülen ve “İsrâiliyyât” diye nitelendirilen rivayet malzemesinin özellikle ilk nesil müslümanlarca tefsirin vazgeçilmez bilgi kaynağı olarak algılanmış ve geçmiş peygamberlerle ilgili kıssalar bağlamında sıkça kullanılmış olmasıdır. Bu durumu ‘imkân’ ölçüsünde ele alırsak makalemizin konusunu teşkil eden İlyâs peygamberle ilgili İslami gelenekteki bilgilerin Yahudi kültüründeki verilerle hem daha zenginleşmesi ve hem de iki farklı kültüre ait bilgi malzemesinin mukayeseli olarak değerlendirilmesi gibi bir imkân sahibi olduğumuz söylenebilir. Bu makalede Yahudilik ve İslam’da önemli bir yeri olan peygamberlik inancına göre peygamber olarak genel kabul gören İlyâs’ın Yahudi geleneğinde yeri ve önemini ortaya koyarak İslam dinindeki algı ile kıyaslanması ve aynı zamanda bu kişi hakkındaki gelenekteki görüşlerin aksi yönde olan fikirlerin de sunulması amaçlanmıştır. Ayrıca Ba’l inancının tek tanrı inancı karşısındaki tehlike arz eden boyutu izaha çalışılarak her iki tek tanrılı dinde nasıl bir literatürün oluştuğunun ortaya konması hedeflenmiştir.

An Investigation on the Prophet Ilyas According to Jewish and Islamic Sources

Judaism links itself both theologically and as an ethnic lineage to the prophets Moses, Yaqub, Isaac and finally Abraham. These prophets, particularly Abraham is also a important figure in the religion of Islam. Therefore, the connection between Islam and Judaism is very strong and deep. This can be easily seen in the Quran, especially in Madani surahs such as Baqarah and Maida. Also, the fact that an important part of the Qur'anic stories are about the Israelites and the Jews shows the close historical and theological relationship between these two traditions. In this respect, it is quite normal that many elements in Judeo-Christian culture are also found in the Islamic sources. Although this is an opportunity for wealth of religious knowledge, it may also cause serious problems in matters such as the origin and authenticity of the information. But it can be said that the knowledge of different religious cultures such as Judaism and Christianity is more of an "opportunity" rather than a "problem" especially in the tradition of Islamic exegesis. For what appears to be a problem in this field is actually related to the fact that an information we obtain from a different religious culture does not coincide with our current theological and fiqh knowledge. However, views and beliefs in both theology and fiqh are not fixed, but variable. For this reason, an opinion and knowledge that is accepted in a historical period can be rejected at a later time. There are numerous examples of this in the history of Islamic science. The most interesting example is that the narratives, which have been considered as a very serious problem in exegesis and described as "Israiliyyât", were perceived as an indispensable source of knowledge, especially by the first generation of Muslims, and were frequently used in the context of stories about past prophets. If we see this as an "opportunity", we can enrich our knowledge about the prophet Ilyas in the Islamic tradition, which is the subject of our article, with the information in the Jewish culture, and compare the information in two different cultures. Our aim in this article is to show the place and importance of Ilyâs in the Jewish tradition, who is generally accepted as a prophet in Judaism and Islam, and to compare it with its perception in the religion of Islam. We also would like to present the contradictory views about this figure. In addition, it is aimed to explore the literature formed in these monotheistic religions by trying to explain the objectionable Ba'l belief against the belief of one god.

PDF

___

Aberbach, Moses. “Elijah In The Aggadah”. Encyclopedia Judaica. Ed. Fred Skolnik. VI: 333-334, Amerika: Thomson Gale, 2007.
Adam, Baki. “Yahudiliğin Hıristiyanlığa ve İslâm’a Bakışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXVII (1997), 333- 358.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. çev. ve Şerh. Ekrem Demirli. Ankara: Kabalcı Yayınları, 2008.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayınları, 2014.
Aydemir, Abdullah. “İlyas (a.s) Hakkında Bir Araştırma”. İslâm Medeniyeti Mecmuası V/2 (1401), 27-39.
Aydın, Mahmut. Anahatlarıyla Dinler Tarihi Tarih, İnanç ve İbadet. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Tefsîru’l-Beğavî (Meâlimü’t-Tenzîl). Nşr. Hâlid Abdurrahmân el-Akk-Mervan Sevâr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1995.
Besalel, Yusuf. Yahudilik Ansiklopedisi. I: 90, İstanbul: Gözlem Yayıncılık, 2001.
Boratav, Pertev Nâilî. “Hızır”. İA. 5/1: 457-471, İstanbul: MEB, 1987.
Bulut, Halil İbrahim. “Mûcize”. DİA. XXX: 350-352, İstanbul: TDV, 2005.
Caspi, Mishael M.-Sokol, Gerda Neu. The Legend of Elijah in Judaism, Christianity, Islam and Literature (A Study in Comparative Religion). New York: The Edwin Mellen Press, 2009.
Cevâlikî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed. el-Muarreb mine’l-Kelâmi’l-A‘cemiyyi ‘alâ Hurûfi’lMu‘cem. Nşr. F. Abdurrahim. 1. Baskı. Dımaşk: Dar’ul- Kalem, 1990.
Cheyne, T. K.-Black, J. Sutherland. Encyclopedia Biblica a Dictionary of The Bible. New York: Macmillan Company, 1903.
Colenso, John William. The Pentateuch and Book of Joshua Critically Examined. IV. London: Longman, 1863.
Çelebi, İlyas. “Hızır”. DİA. XVII: 406-409, İstanbul: TDV, 1998.
Çığ, Muazzez İlmiye. İbrahim Peygamber: Sumer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre. 16. Baskı. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına. IIII, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 2004.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mesih ve Mehdi İnancı Üzerine (Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXV/1 (1982), 179-214.
G., L. “Elijah”. The Jewish Encyclopedia. V: 121- 130, Amerika: Ktav Publishing House, 2008.
Glover, Neil. “Elijah versus the Narrative of Elijah: The Contest between the Prophet and the Word”. Journal for the Study of the Old Testament London: Sage Publication 30/4 (2006), 449-462.
Gutmann, Joshua-Sperling, S. David. “Elijah”. Encyclopedia Judaica. Ed. Fred Skolnik. VI: 331-333, Amerika: Thomson Gale, 2007.
Gündüz, Şinasi-Ünal, Yavuz-Sarıkçıoğlu, Ekrem. Dinlerde Yükseliş Motifleri ve İslam’da Miraç. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.
Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. 4. Baskı. İstanbul: İsam Yayınları, 2012.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1997.
Harman, Ömer Faruk. “İlyâs”. DİA. XXII: 160-162, İstanbul: TDV, 2000.
Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi: Mezopotamya, Mısır, Filistin, Hitit, Musevi, Hıristiyan Mitosları. Çev. Alâeddin Şenel. 2. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi, 1993.
Horodezky, Samuel Abba. “Elijah In Mysticism”. Encyclopedia Judaica. Ed. Fred Skolnik. VI: 334, Amerika: Thomson Gale, 2007.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cîze: Dâru Hicr, 1998.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târîh. Beyrut: Dâru’l-Kütûbu’l-İlmiyye, 1965.
Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of The Qur’an. Baroda: Oriental Institute, 1938.
Kattân, Mennâ Halîl. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
Köksal, M. Asım. Peygamberler Tarihi. 7. Baskı. Ankara: TDV, 2003.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Darü’lKütüb-i Mısriyye, 2002.
Kutluer, İlhan. “Mistisizm”. DİA. XXX: 188-190, İstanbul: TDV, 2005.
Lindbeck, Kristen H. Elijah and the Rabbis Story and Theology. New York: Columbia University Press, 2010.
Macdonald, D. B. “Ba’l”. İA, II: 160-161, İstanbul: MEB, 1979.
Mcc, J. F. “Ahab”. The Jewish Encyclopedia. I: 280-281, London: Funk and Wagnalls, 1901.
Mustafavî, Hasan. et-Tahkîk fî Kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. I: 138, Beyrut: Dâru’l- Kütûbu’lİlmiyye, 2009.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Sahîhu Müslim bi Şerhi’n-Nevevî, (el-Minhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc). Beyrut: trs.
Noy, Dov. “Elijah In Jewish Folklore”. Encyclopedia Judaica. Ed. Fred Skolnik. VI: 335, Amerika: Thomson Gale, 2007.
Ocak, Ahmet Yaşar. “Hıdrellez”. DİA. XVII: 313-315, İstanbul: TDV, 1998.
Ocak, Ahmet Yaşar. İslam Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. 4. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
Örs, Hayrullah. Musa ve Yahudilik. 5. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2013.
Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
Öztürk, Mustafa. Kur’an Dili ve Retoriği. 4. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Râğıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Marife, 2005.
Rodkinson, Michael L. New Edition of the Babylonian Talmud. Boston: The Talmud Society, 1918.
Sa’lebî, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. 7. Baskı. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2011.
Segal, Samuel M. Elijah A Study in Jewish Folklore. New York: Behrman’s Jewish Book House, 1935.
Sel. M. “Phinehas”. The Jewish Encyclopedia. X: 18-19. Amerika: Ktav Publishing House, 2008.
Seters, John Van. “Elijah”. Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. IV: 2764, Amerika: Thomson Gale, 2005.
Shaver, Brenda J. The Prophet Elijah in the Literature of the Second Temple Period: The Growth of a Tradition. Chicago: A Dissertation Submitted to The Faculty of the Divinity School in Candidacy fort he Degree of Doctor of Philosophy, 2001.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrrahmân. ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sûr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1983.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Beyrut: trs.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. XII. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Bereşit. Çev. ve Düzenleyen. Moşe Farsi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş., 2010.
Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Vayikra. Çev. ve Düzenleyen. Moşe Farsi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş., 2010.
Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Bamidbar. Çev. ve Düzenleyen. Moşe Farsi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş., 2010.
Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Devarim. Çev. ve Düzenleyen. Moşe Farsi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş., 2012.
Wensinck, A. J. “İlyâs”. İA. V/2: 975-976, İstanbul: MEB, 1993.
Wiener, Aharon. The Prophet Elijah in the Development of Judaism: A Depth-Psychological Study. London: Routledge, 1978.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. VI: 457-458. İstanbul: Emir Yayınevi, 1996.