BİR HAC EL KİTABI ÖRNEĞİ “HACILARA YÂDİGÂR”

Her dinin kendine özgü kutsal mekânları vardır. Bu yerlerin ziyaret edilmesinin kişiye ebedî bir hayat kazandıracağına inanılmıştır. Bundan dolayı hac yollarındaki her türlü zorluk göze alınmış, hac kafileleri yılın belli dönemlerinde ibadetini gerçekleştirmek için bu yolculuklara çıkmıştır. Çoğunlukla geçmişteki ulaşım imkânlarının sınırlı olmasıyla bağlantılı olan bu sorunlar, günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte değişmiş, çoğunlukla giderilmiştir. Şimdilerde hacı adayları ziyaretlerini daha kolay yapabilmektedirler. İslâm dininde haccın gerçekleştirildiği Mekke ile Medine Müslümanların yüzyıllardır bütün zorlukları göze alarak gitmek istediği en önemli şehirlerdir. Bu kutsal şehirlerle birlikte önemli zâtların ve mekânların ziyaret edilmesi ise hac güzergâhlarını önemli kılmıştır. Menâzil-i hac türündeki eserler, tarih boyunca izlenilen yollar hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Bunun dışında haccın edâsını (menâsik) içeren ve hacca dair diğer eserler de geçmişin hac anlayış ve yolculuğuna ışık tutmaktadır. İçeriklerine ve yazılış amaçlarına göre dört grupta toplanabilen (Hac el kitapları, rehber nitelikli hac seyahatnameleri, hatıra ve rapor nitelikli hac seyahatnameleri, edebî hac seyahatnameleri) hacca dair eserler arasında en fazla edebî hac seyahatnâmeleri üzerinde araştırmalar yapıldığı görülmektedir. Hac el kitapları ise pratik bilgiler verme amacıyla yazıldığından şimdiye kadar üzerinde pek fazla durulmamıştır. Hâlbuki bu tür eserlerde tarihe ve kültüre yönelik pek çok unsura rastlamak mümkündür. Hac el kitaplarında haccın nasıl eda edileceği ön planda olsa da güzergâhlar, ziyaret yerleri, ulaşım vb. döneme ait bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca halka hitap eden bu eserlerdeki dil ve anlatımın dönemlere göre gösterdiği değişim araştırılması gereken başka bir konudur. Bu doğrultuda, çalışmamızda Hacılara Yâdigâr isimli matbu eserin tanıtım ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. 12 sayfadan oluşan Hacılara Yâdigâr isimli eserin kapağına “Hacılara Yâdigâr Mekke-i Mükerreme Medîne-i Münevvere Cidde Kuds-i Şerîf Şâm-ı Şerîf ve Surre-i Hümâyûn Manzaraları” yazılmış olup sayfalar 3 sütuna ayrılmıştır. Fotoğrafların da yer aldığı bu el kitabının biçim, içerik, dil ve anlatım olarak değerlendirilmesiyle dönemin hac ibadetinin nasıl gerçekleştirildiği, nelere dikkat edildiği, yolculukta hangi vasıtaların kullanıldığı, hacılara ne gibi önerilerde bulunulduğu, güzergâh boyunca nerelerin ziyaret edildiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca yapılan bu çalışmayla, günümüzdeki hac el kitaplarının XX. yüzyılın başlarında yazıldığı tahmin edilen bir örneği sunulmuştur. Bu tür eserlerin hazırlanışında yüzyıllara göre oluşan değişimlerin nasıl bir seyir izlediği ise ayrı bir araştırmanın konusu olup hac el kitapları hakkında toplu değerlendirmelerin yapılmasını gerektirmektedir.

A Handbook Named Hacilara Yadigar

Each religion has it’s own sacred places. It is believed that visiting these places will give an eternal life to the person. Therefore, all kinds of difficulties on pilgrimage routes were taken into consideration, and pilgrimage groups went on these journeys to perform their worship at certain times of the year. These problems, which are mostly related to the limited transportation possibilities in the past, have changed with the developing technology today and mostly have been eliminated. Nowadays, pilgrim candidates can make their visits easier. Mecca, where pilgrimage was performed in Islam, and Madinah, also known as the city of Mohammed, is the most important city that Muslims want to go for centuries by taking all the difficulties. Along with these holy cities, the way other pilgrimages and places are seen determines the way pilgrimage routes are arranged. "Menazil" type works provide important information about the routes followed throughout history. Apart from this, other works that contain the content of the pilgrimage (menasik) shed light on the pilgrimage understanding and journey of the past. It is seen that among the works related to the pilgrimage, the most studies are done on literary pilgrimage travel books that can be grouped into four groups according to their content and writing purposes (Pilgrimage handbooks, guided pilgrimage travel books, memoirs and reports, literary travel books). Since the pilgrimage handbooks are written to give practical information, it has been realized that there has not been any research on this subject. However, it is possible to come across many elements of history and culture in such works. Although how to make the pilgrimage is in the foreground, these pilgrimage handbooks contain information about routes, places of visit, transportation, etc. In addition, the change of language and expression in these works that appeal to the public according to the periods is another subject that needs to be researched. In this direction, it is aimed to introduce and evaluate the printed work named Hacılara Yadigar in our study. "Mekka Medina Jidde Jerusalem Capital of Syria and Surre-i Humayun Scenes” was written on the cover of the work named Hacılara Yadigar, which consists of 12 pages, and the pages are divided into 3 columns. By evaluating the form, content, language and expression of this handbook, which also includes photographs, it was tried to observe how the pilgrimage of the period was carried out, what was paid attention to, what means of travel were used, what kind of suggestions were made to pilgrims, and which places were visited along the route. In addition, with this work, by presenting a sample that can be dated to the beginning of the 20th century, the necessity of collective evaluations on the subject has emerged. The course of the changes over the centuries in the preparation of such works is the subject of a separate research and requires collective evaluations about the pilgrimage handbooks.

PDF

___

Aksoyak, İ. H. (2012). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’inin Edirneli Nâtık’ın Tuhfetü’lHaremeyn’ine etkisi: hikâyeler, gelenekler, inanışlar… Milli Folklor, 24 (95), 9-22.
Aksoyak, İ. H. (2020). Nâtık Mehmed Efendi Tuhfe-i Nâtık. İstanbul: KTB.
Algül vd. (2017). İlmihal I (iman ve ibadetler). Ankara: İSAM TDV.
Bilge, M. L. (1993). Cidde. DİA. İstanbul: TDV, 7, 523-525.
Bilge, M. L.-Küçükaşçı, M. S. (2013). Yenbu’. DİA. İstanbul: TDV, 43, 421-423.
Buzpınar, Ş. T. (2009). Surre. DİA, İstanbul: TDV, 37, 567-569.
Cengiz, O. (2018). Şam tarihine dair bir bibliyografya denemesi. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi Uluslararası Multidisipliner Kongresi. Antalya.
Coşkun, M. (2002). Manzum ve mensur Osmanlı hac seyahatnameleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’lHarameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Çavuşoğlu, R. (2019). Hicaz yollarında bir sûfî Mehmed İlhâmî’nin hac seyahatnâmesi. İstanbul: Okurakademi.
Donuk, S. (2017). Servet mahlaslı bir şaire mâl edilen manzum hac seyâhatnâmesi. SUTAD, (41), 13-38.
Donuk, S. (2017). Sulhî’nin manzum hac menâzilnâmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18, 85-118.
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. (?) Kur’an-ı Kerim ve Satır Arası Kelime Kelime Okunuşu [Ed. Abdullah Sarıkaya]. Konya, Haktan.
Enverî, H. (1312). Ferheng-i Füşürde-i Sühan. C. 1, Tahran.
Göçer, K. (2016). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e ulaşım ve Servet-i Fünûn Dergisi ulaşım bibliyografyası. Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi XI (II), 149-205.
Gül, Â. (2006). Abdurrahman Gubârî’nin hayatı ve eserleri ve Menâsik-i Hac adlı eseri (edisyon kritik). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
Hacılara Yâdigâr. İBB Atatürk Kitaplığı (Bel_Osm_B. 00349).12 s.
Hacılara Yâdigâr. İBB Atatürk Kitaplığı (Alb_000235). 11 s.
Harman, Ö. F. (1996). Hac. DİA, İstanbul: TDV, 14, 382-386.
Hazırbulan, T. (2017). Anonim bir yolculuğun durak noktaları: Menâzil-i Gökbuze ve Menâzili Hersek Ma’ Derbend-i Yeni Köy. Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi ve Kültürü Sempozyumu IV, Kocaeli, 1957-1973.
http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/yordambt/yordam.php?sayfaOturumAc Erişim: 20.07.2020/12:22.
Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi C. VI. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi C. VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kararmaz, S. (2019). Seyahatnâmeler ışığında Mekke’de Osmanlı mîmârî eserleri. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
Karataş, A. (2003). Türk İslam edebiyatında manzum Menâsik-i Haclar ve Nâlî Mehmed Efendi’nin Menâsik-i Hac adlı eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Karataş, A. (2012). Nâlî Mehmed Efendi’nin Menâsik-i Hac manzumeleri. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42 (1), 77-94.
Kiraz, S. (2020). Fethî’nin manzum Menâzil-i Hacc’ı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 310-334.
Kiraz, S. (2020). Konyalı Seyyid Mehmed Efendi’nin manzum Menâsik-i Hacc’ı. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi 10, 1-21.
Kiraz, S. (2020). İndî’nin manzum Menâsik-i Hacc’ı (İnceleme-Metin Dizin ve Sözlük). Erzurum: Fenomen.
Koyuncu, F. (2017). Cûdî’nin manzum hac seyahatnâmesi. Littera Turca, 3 (1), 177-219.
Mazıoğlu, H. (1974). Ahmed Fakih Kitâbu Evsâfı Mesâcidi'ş-Şerîfe. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Muallim Nâcî. (2009). Lügat-i Nâcî. haz. Ahmet Kartal, Ankara: TDK.
Nalçacıgil Çopur, E. (2017). Gubârî’nin eserlerinde hac ibadeti. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 12 (23), 191-211.
Öğüt, S. (2005). Mîkât. DİA. İstanbul: TDV, 30, 48-49.
Özaydın, A. (1996). İslâm’da Hac. DİA, İstanbul: TDV, 14, 386-389.
Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı
Ramazanoğlu Özcan, N. (2011). Seyyid İbrahim Hanîf’in hayatı, eserleri ve Hâsıl-ı Hacc-ı Şerîf Li-Menâzili’l-Haremeyn adlı eserin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2009). Türk matbaacılığının önemli isimlerinden Ahmed İhsan (Tokgöz) ve matbaası. Erdem 54, 149-188.
Sarıyıldız, G. (1994). II. Abdülhamid’in fakir hacılar için Mekke’de inşa ettirdiği misafirhâne. Tarih Enstitüsü Dergisi, 14, 121-145.
Sarıyıldız G. ve Kavak A. (2009). Halife II. Abdülhamid’in hac siyaseti Dr. M. Şakir Bey’in Hicaz hatıraları. İstanbul: Timaş.
Süer, F. R. (2015). Umdetü’l-hüccâc. Sivas Belediyesi.
Şemsettin Sâmi. (1996). Kâmûsu’l-a’lâm C.2. Ankara: Kaşgar Neşriyat.
Şemsettin Sâmi. (1996). Kâmûsu’l-a’lâm C.4. Ankara: Kaşgar Neşriyat.
Şemseddin Sami. (2006). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yay.
Türkiye Basmaları Toplu Kataloğu Arap Harfli Türkçe Eserler (1729-1928) C. I. 1990. haz.: Müjgan Cunbur-Dursun Kaya. Ankara: Milli Kütüphane Basımevi.
Weyso, M. (2011). Hac yolculuğu metinleri bağlamında 17. yüzyıl halk Osmanlıcası. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi.
Ziyad, E. (1989). Ahmed İhsan Tokgöz. DİA, İstanbul: TDV, 2: 94-95.