ZAYIF RÂVİ VE ZAYIF RİVÂYET KAVRAMLARI AÇISINDAN HATÎB EL-BAĞDÂDÎ’NİN TAKYÎDÜ’L-‘İLM ADLI ESERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ

Hadis tarihinin başlangıcından günümüze kadar üzerinde en fazla durulan kavramlar arasında “zayıf hadis” bulunmaktadır. Hadis usûlü eserlerine bakıldığında rivâyetin zayıflığının büyük ölçüde râvilerle ilişkili olarak ele alındığı görülür. Müelliflerin zayıf hadise yönelik yaklaşımları ve zayıf hadis kavramının İslami gelenekte ne anlam ifade ettiği hususu dikkate alınmadığında yapılacak değerlendirmelerin yüzeysel olacağı aşikardır. Her ne kadar rivâyetü’l-hadîs kaynaklarından biri olmasa da hadis usulünün sistematize edilmesinde öncü isimlerden biri olarak kabul edilen Hatîb el-Bağdâdî’nin, Takyîdü’l-‘ilm adlı eserinde zayıf hadisleri kullanıp kullanmadığı, kullandıysa hangi ölçütlere binaen bu hadisleri eserine aldığı müelliflerin yöntemlerinin tespiti açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda çalışmamız, klasik dönemde müelliflerin hadis usûlü açısından zayıf görülen rivâyetleri bilerek kullandıkları temel varsayımından hareket etmektedir. Bu çalışmanın temel tezi, Hatîb el-Bağdâdî’nin zikredilen eserinde hadis usulü prensipleri çerçevesinde birçok zayıf hadisi kullandığı ancak bunun arkasında muhtelif gerekçelerin bulunduğudur. Bu incelemenin sonucunda Hatîb el-Bağdâdî’nin rivâyetlere yönelik yaklaşımının gerçekte diğer hadis koleksiyonlarının müelliflerinden çok farklı olmadığı görülmüştür. Müellif, çoğu hadis aliminin yaptığı gibi rivâyetleri kendi özel şartları çerçevesinde ele almış ve aynı rivâyetin muhtelif tarîklerini zayıf rivâyetleri kullanırken göz önünde bulundurmuştur. Ayrıca hadis ilminin belli bir konusuna özel olarak yazılan eserlerde müelliflerin rivâyetlerin sıhhatine ilişkin daha rahat davrandıkları da bu gerekçelere ilave edilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Zayıf hadis, Hadis Usûlü, Hatîb el-Bağdâdî, Takyîdü’l-İlm

An Analysis of Hatib Al-Bagdâdî's Work Titled Takyîd Al-Ilm From the Conceptions of Weak Narrator and Weak Narration

"Weak hadith" is among the concepts that have been emphasized the most since the beginning of the history of hadith. When we look at the works of Hadith Methodology, it is seen that the weakness of the narration is mostly dealt with in relation to the narrators. It is obvious that the evaluations to be made will be superficial when the approaches of the authors towards weak hadith and what the concept of weak hadith means in the Islamic tradition. Although he is not one of the sources of hadith, whether el-Khatîb al-Baghdâdî, who is considered one of the prominent scholar in the systematization of the hadith method, used weak hadiths in his work named Takyîd al-‘ilm, and if he used it, according to what criteria the authors included these hadiths. It is extremely important for the identification of methods. In this context, our study is based on the basic assumption that the authors knowingly used the narrations that were seen as weak in terms of hadith methodology in the classical period. The main thesis of this study is that el-Khatîb al-Baghdâdî used many weak hadiths within the framework of the principles of hadith methodology in the mentioned work, but there are various reasons behind this. As a result of this examination, it has been seen that el-Khatîb al-Baghdâdî's approach to the narrations is not much different from the authors of other hadith collections. The author, as most hadith scholars do, handled the narrations within the frame-work of their own special conditions and took into account the various versions of the same narration while using weak narrations. In addition, it can be added to these justifications that the authors are more comfortable with the authenticity of the narrations about the works written specifically for a certain subject of the science of hadith.

Keywords:

Hadith, Methodology of hadith, Weak hadith, el-Khatîb al-Baghdâdî, Takyîd al-‘ilm,

PDF

___

Ağırman, Cemal. “Hadis Kaynaklarını Okuma Yöntemi ve Musanniflerin Dili”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 55-106.
Âşıkkutlu, Emin. “Kizb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/126-128. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Âşıkkutlu, Emin. “Meçhul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/286-288. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Ateş, Ahmed. “el-Hatîb el-Bağdadî ve Takyîd al-‘İlm Adlı Eseri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1952), 91-103.
Aydın, Osman. “Râvînin Adâletine İlişkin Hususiyetler Bağlamında Buhârî’nin Hadis Ricâline Yaklaşımı ‘el-Câmiu’s-Sahîh Özelinde’”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 741-770.
A’zamî, Muhammed Mustafa. Dirâsât fi’l-hadisi’n-nebevî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit. Takyîdü’l-‘ilm. Beyrut: Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebeviyye, 1974.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. ed-Duafâʾu’s-Sağîr. thk. Ebû Abdullâh Ahmed b. İbrahim b. Ebî’l-Ayneyn. 4 Cilt. Dimyat: Mektebetu İbn Abbâs, 2005.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Tarîhü’l-evsat. thk. Teysîr b. Sa’d, Yahyâ b. Abdullâh. 4 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2005.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Târîhü’l-kebîr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b Fadl b. Behrâm. es-Sünen. ed. Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Dayhan, Ahmet Tahir. Buhârî’ye Yöneltilen Bazı Tenkitler. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Demir, Mahmut - Özafşar, Mehmet Emin. “Zayıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/157-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Doğanay, Süleyman. “Bid’atçılıkla Tenkid Edilen Buhârî Ravileri”. Bilimname: Düşünce Platformu 28 (2015), 27-54.
Düzenli, Muhittin. “Zayıf Hadisin Epistemik Değeri”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/1 (2018), 187-207.
Efendioğlu, Mehmet. “Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/13-14. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Erul, Bünyamin. “Tedlîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/262-264. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Hatiboğlu, Mehmet Said. “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”. İslâmi Araştırmalar 10/1-2-3 (1997), 1-14.
Heck, A. Kadir. “Yazının İslâm Medeniyetindeki Epistemolojik Sorunu: Hatîb Bağdadi’nin (ö 463/1071) Takyîdü’l-‘ilm’i”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/4 (01 Ağustos 2004), 225-248.
Itr, Nureddin. Menhecü’n-nakd fî ’ulumi’l-hadis. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1978.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavved. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Arrâk, Ali b. Muhammed b. Ali b. Abdirrahman. Tenzîhu’ş-şerîati’l-merfûa ani’l-ahbâri’ş-şenîati’l-mevdû’a. thk. Abdulvahhâb Abdullatîf-Abdullah Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1399.
İbn Dakiku’l-İyd, Ebû’l-Feth Muhammed İbn Ali. el-İktirâh fî beyâni’l-ıstılâh ve mâ udîfe ilâ zalike mine’l-ehâdîsi’l-ma‘dûdeti fi’s-sıhâh. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd, 1982.
İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
İbn Ebî Hâtim. İlelü’l-hadîs. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1985.
İbn Ebî Hâtim. Kitâbü’l-merasil. thk. Şükrullah Nimetullah Kucânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
İbn Hacer el-Askalânî. Lisanü’l-mizan. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sari mukaddimetu Fethi’l-bari bi-şerhi Sahihi’l-Buhari. thk. Abdülkadir Şeybe el-Hamdi. Riyad, 2001.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Riyâd: Dârü’s-Sümey’î, 2000.
İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Suâlâtu İbni’l-Cuneyd. thk. Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûkû’l-Hadîse, 2007.
İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Târîhu İbn Maîn (Rivâyetu’d-Dûrî). thk. el-Abbâs b. Muhammed ed-Dûrî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fârûk, 2013.
İbn Şahin, Ebu Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman el-Bagdadi. en-Nasih ve’l-mensuh mine’l-hadis. thk. Semîr b. Emîn ez-Zuheyrî. Zerka: Mektebetu’l-Menâr, 1998.
İbnu’l-Kayserânî, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Tâhir b. Alî b. Ahmed el-Makdisî. Zahîratu’l-Huffâz mine’l-Kâmil l’İbni ʿAdiyy. thk. Abdurrahman el-Feryevâî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Selef, 1996.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. el-Mevdû’ât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine, 1968.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Salâh eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadis. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1986.
Köktaş, Yavuz. “Müslim’in Sahîh’ine Yapılan En Eski Tenkid: Ebu’l-Fadl El-Herevî’nin İlelu’l-Ahâdîs Fî Kitâbi’s-Sahîh Li-Müslim Adlı Eserinin Takdim ve Tercümesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3 (2005), 29-56.
Luveyn, Ebû Caʿfer Muhammed b. Suleymân b. Habîb el-Esedî. el-Cuzʾ. thk. Ebû ʿAbdurrahmân Mes’ad b. ʿAbdulhamîd es-Sa’denî. Riyad: Edvâʾu’s-Selef, 1997.
Melîbârî, Hamza Abdullah. Hadis Usulüne Yeni Yaklaşımlar. çev. Muhittin Düzenli, Ayhan Ak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Mizzi, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman. Tuhfetü’l-eşrâf bi-ma’rifeti’l-etrâf. Bombay: Dârü’l-Kayyime, 1966.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
Özcan, Kemal. “Buhârî ve Müslim’in Sahîhleri Hakkında Farklı Görüşler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2014), 215-244.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. thk. Muhammed Avvâme. Medine: Dâru’l-Yusr, 2016.
Şulul, Kasım. “Hadîsin İlk Yazılı Kaynakları veya Takyîdü’l-‘ilm Meselesi”. Hadis ve Siyer Araştırmaları = Hadith and Sira Studies 1/1 (2015), 185-200.
Tirmizî, Muhammed b. İsâ. es-Sünen. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
Turhan, Halil İbrahim - Taş, Mustafa. “Buhârî’nin Ehl-i Bid’at Râvileri ile İlgili Metodu”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2016), 69-116.
Ukaylî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Du‘afâu’l-kebîr. thk. Abdulmut’î Emîn Kal’acî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-’İlmiyye, 1984.
Yücel, Ahmet. Başlangıçtan Günümüze Hadis Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2009.
Yücel, Ahmet. Hadîs Istılâhlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicri İlk Üç Asır. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (2014), 91-121.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Mugnî fi’d-duafâ. Haleb: Dârü’l-Maârif, 1971.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mizanü’l-i’tidal fî nakdi’r-rical. thk. Muhammed Rıdvan. 5 Cilt. Dımeşk: Muʾessesetu’r-Risâle, 2009.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.