İslam Hukukunda Telfîk Nazariyyesi

İslâm Hukuku canlı, dinamik ve yürürlükte olan bir hukuktur. Bu dinamikliğini İslam hukuku, fukahânın nassa dayalı içtihatlarından almıştır. Nitekim Mecelle maddelerinde yer alan ve ulema tarafından önem atfedilen "Zamanın değişimiyle, hükümlerin değişmesi inkâr edilemez" kaidesi bunu açıkça ifade etmektedir. Şer’î-amelî hükümlerden olup yaşadığımız çağda bir problem haline gelen telfik ve telfik ile ilgili olan taklid, mezhepler arası intikal, tetebu’r-ruhas, teysir ve ihdasu Kavli’s-sâlis (üçüncü görüş ortaya çıkarma) gibi lafızlar temelde her ne kadar birbiriyle aynı oldukları gözlemlense de amelî boyutta bu kavramlar birbirine zıt oldukları anlaşılmıştır. Terim olarak farklı görüş ve hükümleri birleştirmek anlamına gelen telfîk, hicri yedinci asırdan itibaren usûlcüler arasında tartışılan bir konu olmuştur. İslâm Hukukunda içtihada dayalı bir mesele olan telfîk, genellikle fıkıh usûlü kaynaklarının taklit bölümünde ele alınmış olup birçok risalede işlenmiştir. Dolayısıyla telfîk, içtihatta ve taklitte olmak üzere ikiye ayrılır. İsmail Hakkı İzmirli, telfîki tek bir olayda ve iki olayda gerçekleşen olmak üzere iki bölümde ele almıştır. Seyyid Bey ise icmâya muhâlif olan ve olmayan şeklinde taksimde bulunmuştur. Müçtehitler döneminden sonra uygulamada telfîke başvurulmuş, ayrıca her mezhep müçtehitlerinin görüşleri arasında telfîk dinin hükümlerini hafife almamak kaydıyla genellikle câiz görülmüştür. Telfîkin câiz olmadığını ileri süren fakihler de vardır. Ancak onların bu tutumu aşırılık ve bağnazlık gibi ifadelerle eleştirilmiş ve nassın ruhuna aykırı olmayacak şekilde iyi niyet besleyen müleffikin (telfik yapan kişi) telfiki usûlcülerce kabul görmüştür.

___

  • Akgündüz, Ahmet, “İntikal”, DİA, XXII, 353-356.
  • el-Âmidî, Ebû Hasan Seyfüddîn Ali b. Ebî Ali, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Beyrut, ts.
  • el-‘Atibî, Gazi b. Mürşid Halef, et-Telfîk beyn’l-Mezâhib ve ‘Alâkatuhu bi Teysîr el-Fetvâ, Riyad, 2007.
  • Aydın, Ahmet, “Taklid Kavramına dair Tartışmalardan Biri Olarak Mezhepler Arası İntikal Meselesi”, ŞÜİFD, 2013/1 yıl, IV, sayı: 7.
  • Dönmez, İbrahim Kâfi, İçtihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı, Usul İslam Araştırmalar, 2004.