Tip 2 Diyabetlilerde Diyabete İlişkin Bilişsel ve Sosyal Faktörler ve Metabolik Kontrol Parametreleri Arasındaki İlişki

Amaç: Bu çalışma diyabetli bireylerde bilişsel sosyal faktörler ile metabolik kontrol değişkenlerinin ilişkisini saptamak amacıyla tanımlayıcı ve kesitsel olarak yapıldı.Yöntemler: Araştırmanın örneklemini İstanbul ilindeki bir kamu hastanesine başvuran 200 diyabetli hasta oluşturdu. Verilerin toplanmasında Hasta Tanılama Formu ve Çok Boyutlu Diyabet Anketi kullanıldı. Verilerin değerlendirilmesi yüzdelik, ortalama, Spearman’s korelasyon analizi, Mann-Whitney U testi ve Kruskal Wallis testleri kullanılarak yapıldı.Bulgular: Diyabetlilerin yaş ortalaması 52,50±13,78, %46,5’i kadın, %74’ü evli, %42,5’i ilköğretim mezunu olup, %78’i ailesiyle birlikte yaşamaktaydı. Çok Boyutlu Diyabet Anketi’nin engel algısı ve yanlış yönlendirmeye dayalı davranışlar puanları ortalamanın altında iken, ciddiyet algısı, destek algısı, öz-yeterlilik algısı ve sonuç beklentisi algısı puanları ortalamanın üzerinde bulundu. Lise ve üniversite mezunu olanlarda, ailesi ile yaşayanlarda ve düzenli egzersiz yapanlarda engel ve ciddiyet algısı düşük iken, destek, öz-yeterlilik, sonuç beklentisi algısının yüksek olduğu bulundu. Yaş ile engel ve ciddiyet algısı arasında pozitif yönde, destek, öz-yeterlilik ve sonuç beklentisi algısı arasında negatif yönde korelasyon saptandı. Çok Boyutlu Diyabet Anketi’nin engel ve ciddiyet algısı ile metabolik kontrol değişkenleri arasında pozitif yönde, destek, öz-yeterlilik ve sonuç beklentisi algısı ile metabolik kontrol değişkenleri arasında ise negatif yönde korelasyonlar saptandı.Sonuç: Araştırmanın bulguları doğrultusunda bilişsel ve sosyal faktörler ile metabolik kontrol değişkenleri arasında anlamlı ilişki olduğu sonucuna varıldı.

Anahtar Kelimeler:

Tip 2 diyabet, bilişsel sosyal faktörler, metabolik faktörler

Assciation between Cognitive and Social Factors and Metabolic Control Parameters in Patients with Type 2 Diabetes

Objective: This descriptive and cross-sectional study aimed to determine the association between cognitive and social factors and metabolic control parameters in patients with type 2 diabetes.Methods: The patient population comprised 200 patients with diabetes who were admitted to a public hospital in Istanbul. The patient identification form and multidimensional diabetes questionnaire were used for data collection. Data were assessed by using percentage, mean, Spearman’s correlation analysis, Mann–Whitney U test, and Kruskal–Wallis test.Results: The mean age of the patients was 52.50±13.78 years, and 46.5% of patients were women, 74% were married, 42.5% were preliminary school graduates, and 78% lived with their family. While the handicap perception and misguided behavior scores of the multidimensional diabetes questionnaire were below average, the scores of seriousness perception, support perception, self-efficacy, and result expectation were found to be above average. For individuals who were high school/college graduates, who lived with their family, and were regular exercisers, interference and severity perceptions were low, while support, self-efficacy, and result expectation perception were high. There was a positive correlation between age and handicap and seriousness, whereas there was a negative correlation among support, self-efficacy, and result expectation perception. There was a positive correlation between handicap and seriousness perceptions and metabolic control parameters of the multidimensional diabetes questionnaire and a negative correlation existed between support, self-efficacy, and result expectation perceptions and metabolic control parameters.Conclusion: Based on these findings, there was a significant association between cognitive and social factors and metabolic control parameters.

Keywords:

-,

PDF

___

Who.int [Internet]. Available in: http://www.who.int/topics/diabetes_ mellitus/en/. World Health Organization (WHO), 2015.
Ersoy C, Tuncel E, Özdemir B, Ertürk E. İnsülin kullanan Tip 2 Diabe- tes Mellituslu hastalarda diyabet eğitimi ve metabolik kontrol. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2006; 3: 43-7.
Coşansu G. Tip 2 diyabetlilerde öz-bakım aktiviteleri ve diyabete ilişkin bilişsel-sosyal faktörler: İstanbul Üniversitesi, 2009.
Çıtıl R, Günay O, Günay O, Öztürk Y. Kayseri il merkezinde bir sağlık oca- ğına başvuran diyabetik hastalarda metabolik kontrol durumu ve eşlik eden faktöler. Erciyes Tıp Dergisi 2010; 32: 111-22.
Talbot F, Nouwen A, Gingras J, Gosselin M, Audet J. The assessment of diabetes related cognitive and social factors: the Multidimensional Dia- betes Questionnaire. J Behav Med 1997; 20: 291-312. [CrossRef]
Bandura A. Social cognitive theory: An agentic perspective. Annual Rev of Psychol 2001; 52: 1-26. [CrossRef]
Talaz A. Diyabetik ayak gelişen ve gelişmeyen hastalarda kan şekeri kon- trolünün ve psikososyal uyumun değerlendirilmesi: Marmara Üniversite- si, 2007.
Gulseren L, Hekimsoy Z, Gulseren S, Bodur Z, Kultur S. Diyabetes Mel- lituslu hastalarda depresyon, anksiyete, yasam kalitesi, yetiyitimi. Turk Psikiyatri Dergsi 2001; 12: 89-98.
Karlsen B, Idsoe T, Dirdal I, Hanestad BR, Bru E. Effects of a group-based counselling programme on diabetes-related stress, coping, psychologi- cal well-being and metabolic control in adults with type 1 or type 2 dia- betes. Patient Educ Couns 2004; 53: 299-308. [CrossRef]
Stephane P, Farrel PD, Anthony A, Hains PD, Hobart D. The impact cogni- tive distortions, stres and adherence on metabolic control in youths with Type 1 Diabetes. Journal of Adolecent Health 2004; 34: 461-7. [CrossRef]
Kara K, Çınar S. Diyabet bakım profili ile metabolik kontrol değişkenleri arasındaki ilişki. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi 2011; 1: 57-63.
Karaboğa EZ. 60. Yıl ve Binevler Sağlık Ocağına başvuran diyabetli hastaların diyabet ve diyabetik ayak hakkında bildikleri ve uyguladıkları davranışların belirlenmesi. G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2012.
Demir H, Aydın H. Diyabetli bireylerde eğitimin ve kan şekeri ölçüm sıklığının glisemik kontrol üzerine etkileri. 45. Ulusal Diyabet Kongresi poster sunumu, s.261.
Aydın H, Deyneli O, Yavuz D, Tarçın Ö, Akalın S. Tip 2 diyabetik hastalarda kendi kendine kan glikoz izlem sıklığı glisemik kontrolü etkiler mi?. Mar- mara Medical Journal 2005; 18: 13-6.
Naheed T, Khan A, Masood G, Yunus BB, Chaudry MA. Dyslipedemias in type II diabetes mellitus patients in a teaching hospital of Lahore, Paki- stan. Pak J Sci 19: 2836.
Karatoprak K, Uysal S, Akkılık ZS, Ercan M, Yılmaz FM. Diyabette glise- mik kontrolün serum biyokimyasal parametreleri ile ilişkisi. Abant Med J 2012; 1: 51-4. [CrossRef]
Özcan Ş. Diyabetli hastalarda hastalığa uyumu etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi. 1999.
Kır E. Diyabetli hastaların sağlık inanç bakımlarına olan etkilerinin ince- lenmesi. İ.B.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2003.
Ünsal E, Kızılcı S. Diyabetli bireylerin bilgi düzeyi öz-bakım gücü ve hba1c düzeyi arasındaki ilişki. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2009; 2. [Elektornik Dergi], http://www.deu.edu.tr/Uploaded- Files/Birimler/18277/16-26.
Gökdoğan F, Akıncı F. Bolu’da yaşayan diyabetlilerin sağlık ve hastalıklarını algılamaları ile uygulamaları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yükse- kokulu Dergisi 2001; 5: 10-7.
Yildirim F, Ilhan IO. The validity and reliability of the general self-efficacy scale-Turkish form. Turk Psikiyatri Derg 2010; 21: 301-8.
Pınar G, Öksüz E, Beder A, Elbaş NÖ. Testis kanseri taramalarında Cham- pion’un sağlık inanç modeli ölçeğinin Türkçe uyarlamasının güvenirlik ve geçerliliği. Tıp Araştırma Dergisi 2011; 9: 89-96.
Bayram D. Tip II Diyabetli Hastalarda Uyku Kalitesi ve Yorgunluk Düzey- inin Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi. İ.B.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2010.
Grubbs LM, Tabano M. Use of sunscreen in health care professionals: The health belief model. Cancer Nurs 2000; 23: 164-7. [CrossRef]
Bernal H, Woolley S, Schensul JJ, Dickinson JK. Correlates of self-efficacy in diabetes self-care among hispanic adults with diabetes. Diabetes Educ 2000; 26: 673-80. [CrossRef]
Işık U. HbA1c düzeyinin diyabetes mellitus tanısındaki yeri, mevcut krit- erleri ile karşılaştırılması. K.Ü İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi. 2011.
Aytekin B. Demir eksikliği olan tip 2 diyabetik hastalarda Hemoglobin A1c. U.Ü. Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi. 2011.
Riccardi G, Giacco R, Parillo M. Lifestyle modification to prevent type 2 diabetes. Int. Congress Series 2003; 1253: 231-6. [CrossRef]
Gözüm A, Aydın I. Validation evidence for Turkish adaptation of Champi- on’s health belief model scales. Canser Nurs 2004; 27: 491-8.
Sousa VD, Zausznievski JA, Musil CM, Price PJ, Davis SA. Relationships amaong self-care agency, self efficacy, self care and glicemic control. Res Theory Nurs Pract 2005; 19: 217-30. [CrossRef]
Yüksel S. Tip 1 ve Tip 2 diyabetik hastaların uyku kalitesi, anksiyete, de- presyon ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. A.K.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2007.
Karamahmut S. Tip 2 diyabetli hastalarda kişilik yapısının glisemik kon- trole etkisi. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2009.
Tuhan H. Tip 2 diyabetes mellituslu hastalarada tedavi şekline ve hastalık süresine göre depresyon ve anksiyete. T.C. Sağlık Bakanlığı Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Kordinatörlüğü, Uzmanlık Tezi. 2007.
Fitzgerald JT, Davis WK, Connell CM, Hess GE, Funnell MM, Hiss RG. Devel- opment and validation of the diabetes care profile. Eval Health Prof 1996; 19: 208-30. [CrossRef]
Tang TS, Brown MB, Funnell MM, Anderson RM. Social support, quality of life, ve self-care behaviors among African Americans with type 2 diabe- tes. Diabetes Educ 2008; 34: 266-76. [CrossRef]
Whittemore R, D’Eramo Melkus G, Grey M.Metabolic control, self man- agement and psychosocial adjustment in women with type 2 diabetes. J Clin Nurs 2005; 14: 195-203. [CrossRef]
Trief PM, Ploutz-Snyder R, Britton KD, Weinstock RS. The relationship be- tween marital quality and adherence to the diabetes care regimen. Ann Behav Med 2004; 27: 148-54. [CrossRef]
Çenesiz E, Atak N. Türkiye’de sağlık inanç modeli ile yapılmış araştırma- ların değerlendirilmesi. Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6: 427-34.
Gleeson–Kreig JM. Effects on self efficacy and behavior in people with type 2 diabetes: self monitoring of physical activity. Diabetes Educ 2006; 32: 66-77. [CrossRef]
Johnson EB. Comparison of young and young old adults on general self – efficacy and perceived self –efficacy in health behaviors. a dissertation presented in partial fulfillment of the requirements for the degree doc- tor of philosophy. Capilla University, 2006.
Usta Ö. Tip 2 diyabetes mellituslu hastaların kendine bakımlarındaki öz-yeterlilikleri ve öz-yeterlilikleri etkileyen faktörlerin incelenmesi, E.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2001.
Calabretta N. Consumer–driven, patient centered health care in the age of electronic ınformation. J Med Libr Assoc 2002; 90: 32-7.