GÖLGEDEKİ MİT: KARAGÖZ’DE OLAĞANÜSTÜ VARLIKLAR

Gölge oyunu, ışık yardımıyla nesnelerin görüntülerinin perdeye yansıtılması tekniğine dayanır. Gölge oyunun kökenini belirlemek her ne kadar güç olsa da mit-din-oyun-kültür ilişkisi bağlamında bakmak gerekir. Gölge oyunu, mitlerdeki aydınlık-karanlık zıtlığı üzerine kurulmuştur. Gölge oyunun başlangıcındaki karanlık ve sonrasında ışık yardımıyla aydınlanan beyaz perde de mitlerdeki aydınlık-karanlık düalizmini yansıtır. Aynı zamanda gölge oyunu, metin, icra ve oyunda kullanılan malzemeler vd. unsurlarla birlikte bir kozmosu oluşturur. Türk gölge oyunu Karagöz, hayatın her aşaması ve alanından olay ve karaktere yer veren zengin bir metne sahiptir. Türk Gölge Oyunu Karagöz’de yaşamın her kesiminden insanlar yer almaktadır. Oyunda yer alan olağanüstü varlıkları oyundaki rollerine göre “göstermelik olarak yer alan olağanüstü varlıklar” ve “asıl oyunda yer alan olağanüstü varlıklar” olarak ikiye ayrılır. Karagöz’de şahmeran, simurg, burak, deniz kızı, büyücü, cazu, cin, zebani, ejderha, canavar gibi olağanüstü varlıklar yer alır. Mitik varlıklar bazen olay örgüsünde aksiyonu oluştururken bazen de hiçbir rolü bulunmaz. Bu makalede Türk gölge oyununda yer alan mitik varlıklar tespit edilip metin merkezli yöntemle çözümlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Gölge Oyunu, Karagöz, Hacivat, Mitoloji, Mitik Varlıklar, Türk Halk Tiyatrosu.

MYTH IN THE SHADOW: MYTHOLOGICAL BEINGS IN KARAGÖZ

Shadow play is based on the technique of projecting images of objects onto the screen with the help of light. Although it is difficult to determine the origin of the shadow play, it should be looked at in the context of the myth-religion-game-culture relationship. Shadow play is based on the contrast between light and dark in myths. The darkness at the beginning of the shadow play and the white screen illuminated with the help of light afterwards also reflect the light-dark dualism in myths. At the same time, shadow play, text, performance and materials used in the play etc. together with the elements forms a cosmos. Turkish shadow play Karagöz has a rich text that includes events and characters from every stage and field of life. People from all walks of life take part in the Turkish Shadow Play Karagöz. Extraordinary beings in the game are divided into two as "extraordinary beings in the show" and "extraordinary beings in the main game" according to their roles in the game. In Karagöz, there are extraordinary beings such as şahmeran, simurg, burak, mermaid, magician, jazz, jinn, fiend, dragon and monster. While mythical beings sometimes create the action in the plot, sometimes they do not play any role. In this article, the mythical beings in the Turkish shadow play were identified and tried to be analyzed with the text-centered method.

Keywords:

Shadow Theatre, Karagöz, Hacivat, Mythology, Mythic Beings, Tradionational Turkish Theatre.,

PDF

___

And, M. (1977). Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu. Türkiye İş Bankası Yayınları.
And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. İnkılâp Yayınları.
Arısoy, S. (1977). Karagöz ve Folklor. İçinde I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri: C. Ayrı Basım. Ankara Üniversitesi Basımevi.
Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. Gerçek Yayınevi.
Huizinga, J. (2018). Homo Ludens Oyunun Kültürel İşlevi Üzerine Bir İnceleme (İlker Mutlu, Çev.). Dorlion Yayınları.
Jacop, G. (1938). Türklerde Karagöz (Orhan Şaik Gökyay, Çev.). Burhaneddin Basımevi.
Karahan, Z. G. Y. (2019). Karagöz-Hacivat Oyunlarında Doğa İkilemi. Folklor/Edebiyat, 25(100), 1133-1144. doi:10.22559/folklor.1053
Kudret, C. (1968). Karagöz, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Kurt, C. (2021). Türk Gölge Oyununda Demonik Varlıklar [Yüksek Lisans Tezi]. Bartın Üniversitesi.
Oral. Ü. (2002). Karagöz Oyunları, İstanbul: Kitabevi.
Sakaoğlu, S. (2003). Türk gölge Oyunu Karagöz (Ev Kütüphane). Akçağ Yayıncılık.
Sarpkaya, S. (2018). Türklerin Şeytani Masalları: Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar (3. baskı). Karakum Yayınları.
Sarpkaya, S., & Yaltırık, M. B. (2018). Türk Kültüründe Vampirler. Karakum Yayınevi.
Sevin, N. (1968). Türk Gölge Oyunu. Milli Eğitim Basımevi.
Tetik, N. (2003). Türk Gölge Oyununda Gerçeküstü Motiflerin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.