Çiğdem Ormanoğlu, Emincan Ünal, Zehra Çevlik

DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ HARİTA VE ORTAÖĞRETİMDE TANINIRLIĞI

Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eseri, 2017 yılında UNESCO Dünya Belleği Kütüğü’ne belgesel miras olarak kaydedilmiş Türk kültürünün eşsiz serlerindendir. Kâşgarlı Mahmud eserinde, 11. yüzyıldaki Türk yurtlarını gösteren, Türk dünyası haritasına da yer vermiştir. Harita, bir Türk’ün çizdiği ilk dünya haritasıdır. Dîvânu Lugâti’t-Türk haritası hakkında genellikle akademik düzeyde çalışmalar yapılmıştır. Ortaöğretim müfredatında ise Dîvânu Lugâti’t-Türk haritasına ilişkin 9. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı’ndaki çok sınırlı bilgi dışında herhangi bir bilgi veya kullanılan bir eğitim materyali bulunmamaktadır. Bu nedenle ortaöğretim öğrencilerinin de haritayla ilgili bilgi ve farkındalık seviyelerini geliştirecek çalışmalara ve materyallere ihtiyaç bulunduğu değerlendirilmektedir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün çok bilinen “Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olma” niteliğinden farklı ve özgün bir yönünü ortaya koymanın ve bu özgünlüğün farkında olmanın önemli olduğu değerlendirilmektedir. Bu çalışmada, Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk ve bu eserdeki harita hakkında bilgilere yer verilmekte ve ortaöğretim öğrencilerince bilinmesi ve tanınmasını sağlayarak farkındalıklarını artırmaya dönük gerçekleştirilen uygulama ve sonuçları ile geliştirilen materyal tanıtılmaktadır. Çalışmamız kapsamında Dîvânu Lugâti’t-Türk haritası gibi değerli bilgiler içeren tarihî haritalar hakkında eğitim materyalleri oluşturularak kullanılmasının, ortaöğretim öğrencilerinin bilgi, farkındalık ve harita okuryazarlığını geliştireceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dünyası, harita, materyal

Diwan Lughat al-Turk Map and Its Recognition in Secondary Education

Mahmud al-Kashgari’s Diwan Lughat al-Turk is one of the unique works of Turkish culture, which was registered as a documentary heritage in the UNESCO Memory of the World Register in 2017. Mahmud al-Kashgari also included a map of the Turkic world in his work, showing the Turk homelands in the 11th century. The map is the first world map drawn by a Turk. Generally, academic studies have been conducted on the Diwan Lughat al-Turk map. In the secondary education curriculum, there is no information or educational material used, except for the very limited information in the 9th Grade Geography textbook regarding the Diwan Lughat alTurk map. For this reason, it is considered that there is a need for studies and materials that will improve the knowledge and awareness level of secondary school students about the map. It is considered that it is important to reveal a different and original aspect of Diwan Lughat al-Turk from the well-known “being the first dictionary and grammar book of the Turkish Language” and to be aware of this originality. In this study, information about Mahmud al-Kashgari, Diwan Lughat al-Turk, Diwan Lughat al-Turk map is given, and the results of the application and the developed material to increase their awareness by making them known and recognized by secondary school students are introduced. Within the scope of our study, it was concluded that creating and using educational materials about historical maps containing valuable information such as Diwan Lughat al-Turk map will improve the knowledge, awareness and map literacy of secondary school students.

Keywords:

Mahmud al-Kashgari, Diwan Lughat al-Turk, Turkic world, map, material,

PDF

___

Adalıoğlu, H. H. (2007). Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lûgati’t-Türk Adlı Eserindeki Türk Dünyası Haritası Üzerine Düşünceler ve Yorumlar, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 17, 1-28.
Adalıoğlu, H. H. (2008). XI. yüzyılda Kaşgar’dan Bağdat’a Türk Dünyasının Siyasi Durumu, 2. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri: Kaşgarlı Mahmud ve Dönemi 28-30 Mayıs 2008, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Akalın, Ş. H. (2008a). Kâşgarlı Mahmud Bin Yaşında, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 96(683), 479-482.
Akalın, Ş. H. (2008b). Binyıl Önce Binyıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Divanü Lugati't-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aydın, S. (t.y.). Kaşgarlı Mahmud ve eseri Dîvânü Lugati't-Türk, Erişim adresi: https://uludağüniversitesi.academia.edu/SüleymanAydın
Bayram, N. (2009). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Multimedya Olanaklarının Kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Caferoğlu, A. (1985). Kâşgarlı Mahmut, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çelebi Erol, C. (2019). Web Tabanlı Etkileşimli Eğitim Materyalinin Desen Bilgisi Başarısı Üzerindeki Etkileri. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (AUJEF), 3(4), 253 273.
Çelik, E. (2008). Kâşgarlı Mahmud, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 95(676), 380-382.
Çitgez, M. (2008). Kâşgarlı Mahmud’un ilk Türk Dünyası Haritasına Adbilimsel Bir Yaklaşım, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 20-25 Ekim 2008, 1059-1071, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dîvânu Lugâti’t-Türk. (t.y.). Erişim adresi: https://www.tdk.gov.tr/divanu-lugatit-turk/kasgarli-mahmudve-divanu-lugatit-turk/
Dosay Gökdoğan, M. (2016). Bilim Tarihinde Türkler, Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi: 91, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Ekiz, D. (2003). Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metodlarına Giriş: Nitel, Nicel ve Eleştirel Kuram Metodojileri. Ankara: Anı Yayıncılık.
Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hirik, E. (2019). Kâşgarlı Mahmud’un Haritası ve Türk-İslâm Kültüründe Haritacılık, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Aktüel, (6), 16-18. Erişim adresi: https://dosyalar.nevsehir.edu.tr/e5b5a34ed5a8c4a5d97db4e51e536b9c/actuelsayi_6.pdf
İltebir, A. B. (1995). Kâşgarlı Mahmut, Divan-ü Lugat-it Türk ve Doğu Türkistan, Ankara Üniversitesi TÖMER Dil Dergisi, 33, 30-43.
Kafalı, M. (1995). Divan-ü Lugat-it Türk’ün Tarihi Coğrafya Bakımından Kaynak Olarak Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi TÖMER Dil Dergisi, (33), 92-93. Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi (24. Baskı). Ankara: Nobel Yayınevi.
Karataş, Z. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62-80.
Kaşgârlı Mahmud’un Dünya Haritası. (2014, 11 Ağustos). Erişim adresi: http://galeri.genelturktarihi.net/kasgarli-mahmudundunya-haritasi
Kaya, Z. (2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: PegemA Yayıncılık.
Sarıcaoğlu, F. (2008). Kâşgarlı Mahmûd İlk Türk Haritacısı, Kâşgarlı Mahmûd Kitabı, (F. Sema Barutcu Özönder Ed.)içinde (s.121-131). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Sever, A., Sağdış, D., Söyle, V. (2019). Ortaöğretim İslam Bilim Tarihi Ders Kitabı, MEB Devlet Kitapları. Erişim adresi: https://ders.eba.gov.tr/ders/proxy/VCollabPlayer_v0.0.776/index.html#/main/vcEbaSearch/3/%25C4%25B0slam%2520Bilim%2520Tarihi/1?pageSize=24
TDV (Türkiye Diyanet Vakfı) İslam Ansiklopedisi. (t.y.). Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/divanu-lugatit-turk
Tekeli, S. (1985). İlk Japon Haritasını Çizen Türk Kâşgarlı Mahmud ve Kristof Kolomb’un Haritasına Dayanarak En Eski Amerika Haritasını Çizen Türk Amiralı Piri Reis, Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu. (t.y.). UNESCO Dünya Belleği Programı. Erişim adresi: https://www.unesco.org.tr/Pages/127/124/UNESCO-DünyaBelleği-Programı
Ülkütaşır, M. Ş. (1962). Kâşgarlı Mahmut, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ülkütaşır, M. Ş. (1972). Büyük Türk Dilcisi Kâşgarlı Mahmut, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.