Cumhuriyet Döneminde Kahvehanelerin Mekansal İşlevselliği ve Siyasal Figür Olarak Kahvehaneler

Öz Araştırmanın amacı Osmanlı İmparatorluğu’ndan bir miras olarak Türkiye Cumhuriyeti’ne kalan kamusal alandaki kahvehanelerin siyasi ortamın şekline göre değişimlere uğraması ve güncele adapte olup olmadığıdır. Türk siyasi hayatında kırılmaların yaşandığı yıllarda kahvehaneler kamusal alanda siyasetin en çok etkisinde kalan yer olmuştur. İktidarın politikalarını benimsetmeye çalıştığı, partilerin propagandalarını yaptığı ve siyasetteki kutuplaşmaların vücut bulduğu alan olmuştur. Siyasi otoritenin her zaman için etki alanı içinde tutmayı arzuladığı bu mekânlar toplum tarafından sık uğrak yerleri olmuştur. Kahvehaneler sadece siyasetin konusu olmamış, aynı zamanda dönemin kültür hayatının da etkin bir parçası olmuştur. Siyaset ve kültürel hayatla bu kadar iç içe geçmesi sonucu, kahvehaneler Türkiye’ye özgü bir yapı hali gelmiştir. Özellikle 40’lı ve 50’li yıllarda üniversite çevresindeki kahvehaneler, dönemin aydınlarının buluşma noktası haline gelmiş ve kültürel yaşamda kültürel üretim mekânı haline gelmiştir. Bu çalışmada, kahvehanelerin sosyal kaynaşma aracı olmasının yanı sıra, dönemin siyasi yapısına göre farklılık gösterdiği ve dönemin siyasal ruhunu diğer kamusal alanlara göre daha çok barındırdığı sonucuna varılmıştır. Özellikle Türk siyasi tarihinde sol-sağ çatışmalarının yaşandığı yıllarda kahvehanelerin mekânsal değişiminin siyasi etkileri ve sonuçları ortaya çıkmıştır. 70’lı yıllardan itibaren giderek siyasi çatışmanın içinde yer kalan kahvehanelerin, 80 darbesi sonrasındaki ekonomik yapının değişimine ayak uydurması gözlemlenmiştir. Ekonomik değişimlerin sonucu olarak, kahvehaneler giderek depolitize olmuştur. Liberal ekonomi politikalarının da etkisiyle birlikte, artık kahvehanelerin yerlerini kafe/kafeteryalar almıştır. 

___

  • Akarçay, E. (2012), Kâh kahvehane kâh café: küreselleşen Eskişehir’de kahve tüketimi üzerine kuramsal bir giriş. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (2), 181-202.
  • Akbulut, U. (2015), Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde kahvehanelerden kaynaklanan sosyal sorunlara dair bazı tespitler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (54), 561-583.
  • Ayvazoğlu, B. (2010), Dersaadet’in kalbi Beyazıt, İstanbul: Heyamola Yayınları.
  • Baudrillard, J. (2004), Tüketim toplumu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Belli, M. (1999), Mihri Belli’nin anıları -insanlar tanıdım-1. İstanbul: Doğan Yayıncılık.
  • Çağlar, Y. (2011), Bir zamanlar bir küllük vardı. Türk Edebiyatı Dergisi, 456, 48- 52.
  • Ediz, İ. (2008), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kahvehaneler ve sosyal değişim, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, 8(1), 179-189.
  • Gökbayır, S. (2012), Gizli bir cemiyetten iktidara: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908 seçimleri siyasi programı, Çankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi, 3(1), 61-96.
  • Gregoire, H. D. ve Georgeon, F. (1999), Doğu’da kahve ve kahvehaneler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Hattox, S. R. (1998), Kahve ve kahvehaneler: bir toplumsal içeceğin Yakındoğu’daki kökenleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Öncel, N. C. (2014), Twitter yokken kahvehaneler kapatılırdı, Hürriyet Gazetesi, 14 Mart 2014.
  • Öztürk, S. (2006), Cumhuriyet döneminde kahvehane ve iktidar, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
  • Sakaoğlu, N. ve Akbayar, N. (1999), Binbir gün binbir gece: Osmanlı’dan günümüze İstanbul’da eğlence yaşamı, İstanbul: Denizbank Yayınları.
  • Toros, T. (1998), Kahvenin öyküsü, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Yıldız, M. A. (2015), Beyazıt’ta bir kültür ortamı: Küllük kahvesi, Mavi Atlas, 4, 96-107.
  • Yıldız, M. C. (2007), Kahvehane kültürü, İstanbul: Beyan Yayınları.