Çalışanların Rekabetçi Tutumu: Benlik Saygısı ve Kontrol Odağının Açıklayıcı Rolü

Çalışmanın amacı benlik saygısı ve kontrol odağının örgütsel bağlamda çalışanların rekabetçi tutumunu açıklayıcı rolünün ortaya konulmasıdır. Çalışmanın temel hipotezleri “çalışanların benlik saygısı ile rekabetçi tutumları arasında bir ilişki olup olmadığını” ve “çalışanların kontrol odağı ile rekabetçi tutumları arasında anlamlı bir fark olup olmadığını” tespit etmek üzere yapılandırılmıştır. Çalışmanın örneklemini Kastamonu il merkezi ve ilçe sınırları içinde yer alan kamu, özel ve katılım bankalarında çalışan kişiler arasındaki 322 birey oluşturmaktadır. Araştırmada Roosenberg’in Benlik Saygısı Ölçeği (1963), Rotter’in Kontrol Odağı Ölçeği (1966) ve Akbayırlı’nın Rekabetçi Tutum Ölçeği (1998) kullanılmıştır. Elde edilen bulgular çalışanların benlik saygısının rekabetçi tutum ve rekabetçi tutumun alt boyutları olan rekabet hazzı, sonuç odaklılık ve kıyaslama üzerinde etkisi olduğunu göstermekte iken çalışanların kontrol odağı ile rekabetçi tutumları arasında anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

Competitive Attitude of Employees: Explanatory Role of Self-Esteem and Locus of Control

The aim of the study is to reveal the explanatory role of self-esteem and locus of control on employees’ competitive attitudes in the organizational context. Main hypotheses of the study are composed to determine if “there is a relationship between employees’ self-esteem and competitive attitudes”, and “there is a significant difference between employees’ locus of control and competitive attitudes”. Sample of the study consists of 322 employees working at banks located in the city center of Kastamonu and its districts. Rosenberg Self-Esteem Scale (1963), Rotter’s Locus of Control Scale (1966), and Akbayırlı’s Competitive Attitude Scale (1998) were utilized in the study. Findings of the study show that employees’ self-esteem has an effect on competitive attitude and competition pleasure, result-orientation and comparison as subdimensions of competitive attitude while there isn’t found any significant difference between employees’ locus of control and competitive attitudes.

PDF

___

Adalı, G. (2013). Miyokart infarktüsü geçirmiş hastalara uygulanan kardiyak rehabilitasyonun benlik saygısı üzerine etkisi ve benlik saygısını etkileyen faktörler, Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
Adler, A. (1998). Yaşama sanatı. (Çev: K. Şipal). İstanbul: Say Yayınları.
Akbayırlı, Y., & Aydın, B. (2000). Bir ölçek geliştirme çalışması: Rekabetçi tutum ölçeği (RTÖ): Geliştirilmesi, güvenirliliği ve geçerliliği. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 9-24.
Akbayırlı, Y. B. (1998). Bir ölçek geliştirme çalışması: Rekabetçi tutum ölçeği (RTÖ): Geliştirilmesi, güvenirliliği ve geçerliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Akbolat, M., Işık, O., & Uğurluoğlu, Ö. (2011). Sağlık çalışanlarının kontrol odağı, iş doyumu, rol belirsizliği ve rol çatışmasının karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 23-48.
Akkaya, S. (2008). Ortaöğretim (lise) öğrencilerinde rekabetçi tutum ile ana- baba tutumları arasındaki ilişki düzeyi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Arıcak, O. T. (1995). Üniversite öğrencilerinde saldırganlık, benlik saygısı ve denetim odağı ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Aziz, S., Zamary, S., & Wuensch, K. (2017). The endless pursuit for self- validation through attainment: An examination of self-esteem in relation to workaholism. Personality and Individual Differences, 121, 74-79.
Ayaz, E., Kurşuncu, R. S., & Çavuş, M. F. (2020). Kontrol odağı ve makyavelizm arasındaki ilişkinin incelenmesi üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 49, 188-202.
Aydoğan, E., Erden, P., Bıyık, Y., & Bingöl, D. (2017). Örgütsel yaşamda beş faktör kişilik özellikleri açısından sosyal karşlaştırma yönelimi: Akademisyenler üzerinde bir araştırma. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33), 19-29.
Balkıs, M., & Duru, E. (2010). Akademik erteleme eğilimi, akademik başarı ilişkisinde genel ve performans benlik saygısının rolü. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 159-170.
Baltaş, Z., & Baltaş, A. (2000). Stres ve başa çıkma yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Basım, N., & Şeşen, H. (2008), Çalınanların kontrol odaklarının örgütiçi girişimcilik tutumları ile ilişkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 49-61.
Baumeister, R. F., Tice, D. M., & Hutton, D. G. (1989). Self-presentational motivations and personality differences in self-esteem. Journal of Personality, 57, 547-579.
Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 198-209.
Birel, S. (2012). Lise öğrencilerinin bazı değişkenlere göre rekabetçi tutum, psikolojik belirtiler ve problem çözme beceri düzeyleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Burger, J. M. (2006). Kişilik. (Çev: İ. D. Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Can, H., Azizoğlu, Ö. A., & Aydın, E. M. (2015). Örgütsel davranış. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. San Francisco: W. H. Freeman and Company.
Çetin, F. (2011). Örgütiçi girişimcilikte özyeterlilik algısı ve kontrol odağının rolü. Business and Economics Research Journal, 2(3), 69-85.
Çetin, F., Hazır, K., & Basım, H. N. (2013). Destekleyici örgüt kültürü ile örgütsel psikolojik sermaye etkileşimi: Kontrol odağının aracılık rolü. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(1), 31-52.
Çınar, O., & Karcıoğlu, F. (2013). Büro yönetimi bölümü öğrencilerinin umutsuzluk düzeyleri ve kontrol odağı inançları üzerine bir araştırma: Erzincan Üniversitesi MYO uygulaması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,16(3), 283-296.
Çuhadaroğlu, F. (1985). Gençlerde benlik saygısı ile ilgili bir araştırma. XXI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi.
Dağ, İ. (1991). Rotter’in iç-dış kontrol odağı ölçeği (RİDKOÖ)’nin üniversite öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği. Psikoloji Dergisi, 7(26), 10-16.
Dağ, İ. (2002). Kontrol odağı ölçeği (KOÖ): Ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 77-90.
Delikoyun, D. (2017). Üniversite öğrencilerinde duygusal zeka ve benlik saygısı arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
Demirkan, S. (2006). Özel sektördeki yöneticilerin ve çalışanların bağlanma stilleri, kontrol odağı, iş doyumu ve beş faktör kişilik özelliklerinin araştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Doğan, T., & Eryılmaz, A. (2013). İki boyutlu benlik saygısı ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 107-117.
Driscoll, M. P. (2012). Öğretim süreçleri ve öğrenme psikolojisi. (Çev: Ö. F. Tutkun., S. Okay. & E. Şahin). Ankara: Anı Yayınları.
Erdoğmuş, N. (1999). Kişilerde iç çatışma nedeni olarak rekabet-işbirliği ikilemi. Bilgi, 1, 45-60.
Erkmen, N., & Çetin, M. Ç. (2007). Beden eğitimi öğretmenlerinin denetim odağının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 211-222.
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
Fromm, E. (2001). İtaatsizlik üzerine. ( Çev: A. Sayın). İstanbul: Kariyer Yayınları
Gençtan, E. (2013). Varoluş ve psikiyatri. (8. Basım). İstanbul: Metis Yayınları.
Güloğlu, B., & Karaırmak, Ö. (2010). Üniversite öğrencilerinde yalnızlığın yordayıcısı olarak benlik saygısı ve psikolojik sağlamlık. Ege Eğitim Dergisi, 11(2), 73-88.
Günday, M. (2010). Benlik saygısı-özsaygı gelişimi. http://www.aktuelpsikoloji.com/benlik-saygisi-ozsaygi-gelisimi- 857yy.htm (Erişim Tarihi: 23.09.2019).
Heider, F. (1958). The psychology of ınterpersonal relations. New York: John Wiley & Sons.
Horney, K. (2007). Çağımızın nevrotik kişiliği (Çev: S. Koçak). İstanbul: Doruk Yayınları.
James, W. (1963). The principles of psychology. New York: Holt, Rinehart& Winston.
Karaca, Y. (2012). Pazarlama stratejileri. Ö. Torlak & R. Altunışık (Ed.) içinde İşletme analizi. İstanbul: Beta Yayınları.
Karadağ, G., Güner, İ., Çuhadar, D., & Uçan, Ö. (2008). Gaziantep Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu hemşirelik öğrencilerinin benlik saygıları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 3(7), 29-39.
Karahan, T. F., Sardoğan, M. E., Şar, A. H., Ersanlı, E., Kaya, S. N., & Kumcağız, H. (2004). Üniversite öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ile benlik düzeyleri arasındaki ilişkiler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 27-39.
Karaırmak, Ö., & Çetinkaya, R. S. (2011). Benlik saygısının ve denetim odağının psikolojik sağlamlık üzerine etkisi: Duyguların aracı rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(35), 30-43.
Karataş, Z. (2012). Kontrol odağının yordayıcıları olarak saldırganlık ve çok boyutlu mükemmeliyetçilik. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 245-260.
Kaya, A., & Saçkes, M. (2004). Benlik saygısı geliştirme programlarının ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin benlik saygısı düzeylerine etkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(21), 49-55.
Kaya, Ç. (2016). Kontrol odağı ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(46), 83-84.
Kaya, Z., & Savaşlı, Y. (2020). Ergenlerin sosyal karşılaştırma ve duygusal öz- yeterlik düzeylerinin demografik değişkenlere göre incelenmesi. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 8(20), 71-105.
Kayabaşı, A. (2014). Pazarlama ilkeler ve yönetim. B. Z. Erdoğan (Ed.) içinde Pazarlama ve rekabet. Bursa: Ekin Yayınları.
Korkmaz, İ. (2015). Eğitim psikolojisi. B. Yeşilyaprak (Ed.) içinde Sosyal öğrenme kuramı. Ankara: Pegem Yayınları.
Korkmaz, M. (1996). Yetişkin örneklem için bir benlik saygısı ölçeğinin güvenirlik ve geçerlik çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Kuster, F., Orth, U., & Meier, L. L. (2013). High self-esteem prospectively predicts better work conditions and outcomes. Social Psychological and Personality Science, 4(6), 668-675.
Küçükkaragöz, H. (1998). İlkokul öğretmenlerinde kontrol odağı ve öğrencilerinin kontrol odağının oluşumuna etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Malkoç, A., & Erginsoy, D. (2008). Rekabetçi tutum, bilişsel çarpıtmalar ve çok boyutlu kıskançlık. İstanbul Üniversitesi Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 28 (1), 1-14.
Odabaşı, Y. & Barış, G. (2007). Tüketici davranışı. İstanbul: Mediacat Yayınları.
Özdemir, N. (2004). Üniversite öğrencilerinde sosyal fobi ile benlik saygısı arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
Özdemir, N., & Adıgüzel, V. (2021). Sağlık çalışanlarında sosyal zekâ, benlik saygısı ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(1), 18-28.
Rosenberg, N. (1963). Technological change in the machine tool industry. 1840- 1910. The Journal of Economic History, 23, 414-443.
Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. New Jersey: Princeton University Press.
Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1-28.
Specht, N., Fichtel, S., & Meyer, A. (2007). Perception and attribution of employees’ effort and abilities: The impact on customer encounter satisfaction. International Journal of Service Industry Management, 18(5), 534-554.
Spector, P. E. (1982). Behavior in organizations as a function of employee’s locus of control. Psychological Bulletin, 91(3), 482-497.
Şen, E., Amanak, K., Akgün, E., & Karagöz, D. (2014). Ebelik öğrencilerinde kontrol odağı ve problem çözme beceri düzeyleri ilişkisi. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 94-99.
Tatlı, E. (2012). Benlik saygısı ve şüphe durumları yönünden gençlerin siyasal reklamlara yaklaşımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
TBB (Türkiye Bankalar Birliği). (2017). İllere ve bölgelere göre bilgiler. https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/veri- sorgulama-sistemi/illere-ve-bolgelere-gore-bilgiler/73. (Erişim Tarihi: 18.11.2017).
TDK (Türk Dil Kurumu). (2019). Benlik kavramı. https://sozluk.gov.tr/. (Erişim Tarihi: 16.10.2019).
Tekeli, M., & Tekeli, E. K. (2021). Kontrol odağının psikolojik dayanıklılık üzerine etkisinde duygusal zekânın aracı rolü: Otel işletmelerine yönelik bir uygulama. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 9(1), 1-23.
Tekeli, M., & Özkoç, A. G. (2021). İşe adanmanın yenilikçi iş davranışına etkisinde kontrol odağının düzenleyici rolü: Yiyecek-içecek departmanı çalışanlarına yönelik bir uygulama. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 969-984.
Topses, G. (2009). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Nobel Yayınları.
Tuğrul, C. (1994). Alkoliklerin çocuklarının aile ortamındaki stres kaynakları, etkileri ve stresle başaçıkma yolları. Türk Psikoloji Dergisi, 9, 57-73.
Tümkaya, S. (2000). İlkokul öğretmenlerindeki denetim odağı ve tükenmişlikle ilişkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, Özel Sayı, 1- 8.
Uray, R. (2010). Ekonomik büyüme, verimlilik ve rekabet. İstanbul: Kumsaati Yayınları.
Uysal, D. (2000). Teknolojik gelişim ve global rekabet üzerine etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 29-38.
Vrabel, J. K., Zeigler-Hill, V., & Southad, A. C. (2017). Self-esteem and envy: Is state self-esteem instability associated with the benign and malicious forms of envy?. Personality and Individual Differences, 123, 100-104.
Weiner, B. (1985). An attributional theory of achievement motivation and emotion. Psychological Review, 92(4), 548-573.
Yavuzer, H. (2000). Eğitim ve gelişim özellikleriyle okul çağı çocuğu. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yenidünya, A. (2005). Lise öğrencilerinde rekabetçi tutum, benlik saygısı ve akademik başarı ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Yeşilyaprak, B. (1990). Denetim odağının belirleyicileri ve değişimine ilişkin açıklamalar: Bir eleştirisel değerlendirme. Psikoloji Dergisi, 7(25), 41-52.
Yıldız, M. (2006). Benlik kavramı ve benliğin gelişiminde dinin rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23, 87-127.
Yorgancılar, F. N. (2006). Sürdürülebilir rekabet anlayışı olarak yenilik yeteneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(21), 379-417.