Emîr Mu‘izzî Dîvânı’nda Sultan Melikşâh, Nizâmülmülk, Fahrülmülk, Terken Hâtun ve Mucîrüddevle İçin Yazılan Mersiyeler

Öz Büyük Selçuklu Devleti sarayında meliküşşü‘arâ unvanıyla yarım asrı aşkın bir süre bulunan Emîr Mu‘izzî (öl. 518-521/1124-1127), methiye konulu şiir yazma özelliğiyle esas kimliğini kazanmış Büyük Selçuklu tarihi ve kültürü açısından önemli bir edebî şahsiyettir. Sultan Alp Arslan’ın şairi olan babası Burhânî sayesinde çocukluğundan itibaren saray çevresinde yaşayan Mu‘izzî’nin 19.000 beyit civarındaki Dîvân’ı, bilhassa Selçuklu sultanları ve devlet adamları için yazılmış şiirlerden oluşmaktadır. Bu tarihî şahsiyetler hakkında verilen malumat Büyük Selçuklu tarihi ve edebiyatı açısından ne kadar mühimse, bu şahsiyetlerin vefatlarının ardından onları anmak ihtiyacı; devlet, millet ve din için yaptıklarını ve özelliklerini anlatmak da bir o kadar mühimdir. Bu bağlamda bu çalışma Mu‘izzî’nin, Dîvân’da Sultan Melikşâh, Nizâmülmülk, Fahrülmülk, Terken Hâtun ve Mucîrüddevle için yazılan bilgi dolu ve tafsilatlı mersiyelerinden özgün örnekler sunmaktadır. Çalışma şair divanlarının da tarihe kaynaklık edecek bilgiler taşıdığını, hatta bazı manzumelerin özellikle kaside ve mersiyelerin döneme tanıklık edecek birinci elden bilgiler taşıdığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mu‘izzî, Büyük Selçuklu Devleti, Melikşâh, Nizâmülmülk, Mersiye

PDF

___

Âştiyânî, ‘Abbâs İkbâl, Vezâret der ‘ahd-i selâtîn-i buzurg-i Selcûkî, Tahran, 1338/1959.

Ebîverdî, Enverî, Dîvân, Sa‘îd Nefîsî, C I, İntişârât-i Pîrûz, Tahran, 1337/1958.

Gökmen, Gökhan, “Emîr Mu‘izzî Dîvânı’nda Terken Hâtun”, Doğu Araştırmaları Dergisi, sayı 18, 2018, s. 17-44.

Gökmen, Gökhan, Mu‘izzî’nin Şiir Dünyası, (Kırıkkale-Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırıkkale, 2018.

Karaismailoğlu, Adnan, Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.

Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Alp Arslan ve Zamanı, C III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 6. bs., Ankara, 2016.

Mu‘izzî, Kulliyât-i Dîvân, mukaddime ve tsh. Nâsır-ı Heyyirî, Neşr-i Merzbân, Tahran, 1362/1984.

Mu‘izzî, Kulliyât-i Dîvân-i Emîr Mu‘izzî-i Nîşâbûrî, önsöz, tashih ve açıklamalar Muhammed Rızâ Kanberî, İntişârât-i Zevvâr, Tahran, 1393/2014.

Mu‘izzî, Dîvân-i Emîr Mu‘izzî, tsh. ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî, İntişârât-i Esâtîr, Tahran, 1389/2010.

Nizâmülmülk, Siyasetnâme, çev. Muhammed Şerif Çavdaroğlu, İstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, İdare Hukuku ve İdare İlimleri Enstitüsü Yayınları -1, Sermet Matbaası.

Özgüdenli, Osman G., “Büyük Selçuklu Sultanlarına Ait Farsça Şiirler”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C 1, sayı 2, Sonbahar 2014.

Sâbir, Edîb, Kulliyât-i Dîvân, tsh. Muhammed ‘Alî Nâsih, Neşr-i Muessese-i Matbû‘âtî-i ‘İlmî, Tahran, 1343/1964.

Seyyid Hasan-i Gaznevî, Dîvân, tsh. Muderris-i Razavî, İntişârât-i Esâtîr, 2. bs., 1362/1983.

Şafak, Sâdık Rızâzâde, Târîh-i edebiyyât-i Îrân, Çâphâne-i Dâniş, Tahran, 1321/1942. Turan, Osman, Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, 3. basım, İstanbul, 2008.

Turan, Osman, Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul, 1980.