Çanakkale’de İki Levanten Evi: Vitalis Konağı ve Whittall Konağı

Öz Marmara ve Ege’yi birbirine bağlayan boğaz üzerindeki küçük bir liman kenti olan Çanakkale, deniz ticaretinin artmasıyla birlikte 19. yüzyıldan itibaren Levantenlerin uğrak yerlerinden biri haline gelmiştir. Zamanla Çanakkale’ye yerleşmeye başlayan Levantenler sahil boyunca bahçeli büyük konaklar inşa etmişlerdir. Kendi kültürlerinin mimari anlayışlarını yansıtan bu konakların çoğu yok olmakla birlikte, 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında inşa edilen Vitalis Konağı ve Whittall Konağı bunların iki önemli temsilcisi olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Bahçeler içersinde denize nazır inşa edilen söz konusu iki yapı, iş yeri ve konak şeklindeki plan ve kütle tasarımlarıyla dikkati çekerler. Zemin artı bir ve iki katlı olarak inşa edilen konakların üzerinde cihannümalara yer verilmiştir. Bir bordun şeklindeki zemin katlar üst katlardan bağımsızdır. Kâgir konakların denize bakan prestij nitelikli ön cepheleri daha gösterişlidir. Vitalis Konağı, formal düzendeki cephe tasarımıyla bölgedeki Rum mimarisini yansıtırken, Whittall Konağı kolonatlı cephesi ve verandalarıyla İngiliz malikanelerini hatırlatmaktadır. Cephe tasarımlarındaki bu farlılık planlara da yansımış, Vitalis Konağı’nda orta sofalı plan şemasına yer verilirken, Whittall Konağı’nda lineer plan şeması kullanılmıştır. Her iki planda da odalar ve diğer mekanlar işlevlerine göre uygun şekilde düzenlenmiştir. Yenilenen iç mekanlarda pek fazla süsülemeye rastlanmamakla birilikte, kalan izlerden bazı mekanların bezeli olduğu anlaşılmaktadır. Genel itibariyle konaklar, döneminin mimari ve kültürel anlayışını yansıtan özelikleriyle, Levanten evlerinin Çanakkale’deki iki önemli temsilcisini teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale, Levanten, Mimari, Ev, Osmanlı

PDF

___

ACIOĞLU, Y., “Çanakkale’deki Osmanlı Kaleleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı: 19, Güz 2015, s. 93-122.

AKANSEL, S., “Edirne Tarihi Kaleiçi Konutları”, Edirne Taşınmaz Kültür Varlıları Envanteri II, Edirne 2013, s. 3-11.

AKKURT, H. B., 19. Yüzyıl Batılılaşma Kesitinde, Bornova ve Buca Levanten Köşkleri Mekansal Kimliğinin İrdelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir 2004.

ALLEN, S. H., Finding the Walls of Troy: Frank Calvert and Heinrich Schliemann at Hiarlık, Berkeley 1999.

ATABAY, M., “Çanakkale’de Nüfus Yapısı, Niteliği ve Göçler”, Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, İstanbul 2012, s.409-427.

CANTAY, G., (ed., İ. Erten), Çanakkale Yapıları Tasarım Rehberi, Çanakkale 1997.

ÇAKICIOĞLU, R. O., “Levanten Kavramı ve Levantenler Üzerine Bir İnceleme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 22, Konya 2007, s. 337-356.

ÇORUHLU, T., “Çanakkale İlinde Sivil Mimari”, Çanakkale Tarihi, Cilt: VI, İstanbul 2008, s. 3445-3453.

ERPİ, F., “İzmir’de Levanten Mimarisi”, Mimarlık, Sayı: 1, Ocak 1975, s. 15-18.

ERPİ, F., “Toplum Kültürü ve Yerel Mimaride Yansıması – Üç Örnek: Batı Anadolu’da Türk, Rum ve Levanten Konutları”, Avrupalı mı Levanten Mi?, (Yay. Haz., A. Yumul - F. Dikkaya), İstanbul 2006, s. 151-169.

ERTEN, İ., “Çanakkale Yerleşim Kültürü”, Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, İstanbul 2012, s. 385-407.

GÜLER, Z. S., “Şu gemide ben de olsaydım…” Çanakkale’den Savaş Dışı Anılar, İstanbul 2007.

HARRİS, W., (Çev., E. Ercan), Levant, Bir Kültür Mozaiği, İstanbul 2005.

KALFA, M. Ş., “19. Yüzyılda Çanakkale’de Konsolosluklar”, Çanakkale Merkezi Değerleri Sempozyumu (25-26 Agustos 2008), Çanakkale 2008, s. 866-873.

KUYULU, İ., “Bornova’da Levanten Konutları”, Avrupalı mı Levanten Mi?, (Yay. Haz., A. Yumul - F. Dikkaya), İstanbul 2006, s. 171-191.

LEE, G. (ed.), Collaborative Online Research Project Consuls of “the Dardanelles” and “Gallıpoli”, February 2013. http://www.levantineheritage.com/pdf/Consuls_of_the_Dardanelles.pdf

LEE, G., Researcher of History in Çanakkale (Dardannelles), Turkey. http://www.levantineheritage.com/testi16.htm

LEVİ, E. A. vd., “Bornova- Edwards (Murad) Köşkü Restorasyon Çalışmaları”, Ege Mimarlık, 2007/1-60, s. 14-19.

MURRAY, J., Handbook for Travellers in Constantinople, The Bosphorus, Dardanelles, Brousa and Plain of Troy, London 1871.

ORTAYLI, İ., “Levantenler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 5, İstanbul 1994, s. 204-207.

ÖZGÜN (BRUDO), B. B., Yedi Nesil Öncesinden Günümüze Yolculuk: Anılar, Belgeler, Resimler.

SATKIN, M., Osmanlı Dönemi Tekirdağ Evleri, Tekirdağ 2012.

SEL, E. – UÇAR, H., T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü, Çanakkale Sahil Sağlık Denetleme Merkezi Tabipliği Hizmet Binası Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Raporları, ÇKVKBK Arşivi: Dosya No: 17.00.94.

TOLUN, N., Çanakkale’de 18. ve 19. Yüzyıl Konut Mimarisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2001.

TOLUN, N., “Çanakkale’de 18. ve 19. Yüzyıl Konut Mimarisi”, Toplumsal Tarih, Cilt: 17, Sayı: 98, Şubat 2002, s. 28-33.

TOLUN, V., “Osmanlı’nın Akdeniz’e Açılan Kapısı: Çanakkale”, Aşklar, Savaşlar Kahramanlar ve Çanakkale, İstanbul 2012, s. 11-162.

TUNCEL, M., “Çanakkale”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 8, İstanbul 1993, s. 197-199.

YILMAZ, F. (Yay. Haz.), Geçmişten Günümüze Levantenler, İzmir 2011.

YUMUL, A. – DİKKAYA, F. (Yay. Haz.), Avrupalı mı Levanten mi?, İstanbul 2006.

Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi (ÇKVKBK Arşivi), Dosya No:17.00.132; Dosya No: 17.00.94

http://www.levantineheritage.com.

https://www.canakkaleicinde.com/canakkale-egitiminde-sistem-ve-mekan-degisimi/