Türkiye’nin Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Esnaf Teşekkülleri: 1946-19501
Türkiye’nin çok partili siyasal yaşama geçiş yılı olan 1946 yılı ileDemokrat Parti’nin iktidara geldiği 1950 yılı arasındaki dönem,iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi’nin yeni oluşan siyasal rekabetkoşullarında, değişik toplum kesimleri ile yeni ilişkilere yönelmekzorunda kaldığı bir dönemdir. Bu dönemde Parti bir taraftan bukesimlerin sorunlarına ilgi göstermeye çalışırken, diğer taraftan daonları kendi kontrolündeki mesleki teşekküllerde örgütlemeyeçalışmakta ya da mevcut teşekkülleri kontrol altına almayaçalışmaktadır. Bu dönemde CHP, gerek 1947 tarihli ve 5018 sayılıSendikalar Kanunu’nun sağladığı hukuksal çerçevede, gerekse onuaşan değişik kanallarla işçi sendikalarını ve emek evrenini kontroletmeye yönelirken; Parti’nin kontrol altına almaya çalıştığı diğerönemli bir toplumsal kesim ise esnaf ve onu temsil eden teşekküllerolmaktadır. CHP tarihi, daha önceki dönemler itibariyle de esnafkesiminin Parti kontrolünde örgütlenmesini amaçlayan girişimlereyabancı değildi. 1930’lardan başlayarak bu doğrultuda çalışmalaryapılmış, bu çerçevede 1934 yılında da korporatif izler taşıyan İzmirİşçi ve Esnaf Kurumları Birliği deneyimi yaşanmıştı. Çok partili siyasalyaşama geçişi izleyen dönemde ise bu defa yeni siyasal rekabetkoşullarında işçi ve esnafı Parti kontrolüne alma düşüncesi tekrar önplana çıkarken, CHP bu yöndeki uygulamalar yanında, bununhukuksal altyapısını oluşturmaya çalışmaktadır. İşçi kesimi içinSendikalar Kanunu’nu çıkartarak, emek evrenini kontrolde bu yasanıngetirdiği olanakları kullanan CHP, esnaf kesimini de 1949 yılındaçıkarılan 5373 sayılı Esnaf Dernekleri ve Esnaf Birlikleri Kanunu ilesiyasal iktidarın kontrolü altına almayı amaçlamaktadır. Parti içinde iseSosyal İşler ve Ekonomi Bürosu (III. Büro) bunun organizasyonelaracını oluşturmakta, CHP bu büro aracılığıyla akçalı konular da dâhilolmak üzere her türlü olanağı kullanarak işçi ve esnaf örgütlenmelerinigüdümü altına almaya çalışmaktadır. Çalışmamızda, Türkiye toplumsal tarihi açısından son derecede önemli olan ama üzerinde yeterli ölçüdeçalışılmamış olan bu konu, özgün arşiv belgeleri aracılığıylaincelenmektedir.
___
I. Arşiv BelgeleriTürkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu [BCA CHPK]:
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/8.41.89.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/9.44.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/61.235.8.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/207.820.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/594.52.2.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/726.485.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1439.7.2.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1439.8.1. (Dr. Rebi Barkın’ın CHP Genel Sekreterliğine sunduğu 23.1.1948 tarihli ve 35 sayfalık “İstanbul’da Esnaf Meselesi” başlıklı rapor.)
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1439.8.1. (Dr. Rebi Barkın’ın CHP Genel Sekreterliğine sunduğu 12.9.1949 tarihli “İşçi sendikaları ve işçilerin teşkilâtlandırılması hakkında rapor” başlıklı rapor.)
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1440.11.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1441.13.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1442.15.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1443.18.1.
Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1447.29.2.
II. Kitap ve Makaleler
Bila, Hikmet (1979); CHP Tarihi, Doruk Matbaacılık Sanayii, Ankara.
Boratav, Korkut (2003); Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş Yedinci Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Cumhuriyetin 50. Yılında Esnaf ve Sanatkâr, Güneş Matbaacılık T.A.Ş., Ankara, 1973.
Güzel, Şehmus (1993); Türkiye'de İşçi Hareketi (Yazılar-Belgeler), Sosyalist Yayınlar, İstanbul.
Hines, Walker D.; Somervell, Brehon; Gardner, O.F.; Kemmerer, Edwin Walter; Whittlesey, C.R.; Wright Jr, W.L.; Wadsted, Bengt; Dorr, Goldthwaite H.; Smith, H. Alexander; Trivanovitch, Vaso (1936); Türkiye’nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki, 1933-1934, Cilt: III-IV, Köy Öğretmeni Basımevi, Ankara.
Karpat, Kemal (1996); Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, Afa Yayıncılık, İstanbul.
Kuruç, Bilsay (1987); Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Makal, Ahmet (1999); Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Makal, Ahmet (2002a); Türkiye'de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Makal, Ahmet (2002b); “Türkiye’de Tek Parti Dönemi ve Korporatizm Tartışmaları”, Toplum ve Bilim, Sayı: 93, Yaz: 173-199.
Makal, Ahmet (2007a); “Türkiye’nin Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Sendikalar: 1946-1950”, Ahmet Makal, Ameleden İşçiye, İletişim Yayınları, İstanbul: 213-265.
Makal, Ahmet (2007b); Ameleden İşçiye, İletişim Yayınları, İstanbul. Sülker, Kemal (1955); Türkiye’de Sendikacılık, İstanbul.
Tekeli, İlhan; İlkin, Selim 1983); 1929 Dünya Buhranında Türkiye'nin İktisadi Politika Arayışları, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Serisi, No.2, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayını, Ankara.
Timur, Taner (1994); Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İkinci Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
Tunçay, Mete (1981); Türkiye'de Tek Parti Yönetiminin Kurulması: 1923-1931, Yurt Yayınları, Ankara.
Varlık, Bülent (1998); “İzmir İşçi ve Esnaf Kurumları Birliği”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, İkinci Cilt, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, İstanbul: 175-176.
Yerman, Celal; Ağaoğlu, Samet (1943); Türkiye İktisadi Teşkilatında Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsaları, Tifaş Basımevi, Ankara.
III. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi
T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (1976), Devre: II, İçtima: 2, Cilt:18, 14.4.1341- 22.4.1341, T.B.M.M. Matbaası, Ankara.
T.B.M.M. Tutanak Dergisi (1949), Dönem: VIII, Toplantı: 3, Cilt: 17, 14.III.1949-30.III.1949, T.B.M.M. Basımevi, Ankara.
IV. Gazeteler
Cumhuriyet: 15.4.1947 ve 6.7.1947 tarihli nüshalar.
- ISSN: 1305-2837
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: DİSK Birleşik Metal-İş
Sayıdaki Diğer Makaleler
Yasaklarla Şekillenmiş Endüstri İlişkileri Sistemi ve 2015 Metal İşçileri Direnişi
En Fazla Suriyeli Göçmen Alan Beş Kentin Emek Piyasalarında Değişimi: 2011-2014
Kuvvet LORDOĞLU, MUSTAFA ASLAN
Türkiye İşçi Sınıfının Ayağa Kalktığı Gün: Saraçhane Mitingi
1970’li Yıllarda Türkiye İşçi Sınıfını Cem Karaca Şarkıları ile Okumak