Türkiye'nin Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Esnaf Teşekkülleri: 1946-1950
Türkiye'nin çok partili siyasal yaşama geçiş yılı olan 1946 yılı ile Demokrat Parti'nin iktidara geldiği 1950 yılı arasındaki dönem, iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi'nin yeni oluşan siyasal rekabet koşullarında, değişik toplum kesimleri ile yeni ilişkilere yönelmek zorunda kaldığı bir dönemdir. Bu dönemde Parti bir taraftan bu kesimlerin sorunlarına ilgi göstermeye çalışırken, diğer taraftan da onları kendi kontrolündeki mesleki teşekküllerde örgütlemeye çalışmakta ya da mevcut teşekkülleri kontrol altına almaya çalışmaktadır. Bu dönemde CHP, gerek 1947 tarihli ve 5018 sayılı Sendikalar Kanunu'nun sağladığı hukuksal çerçevede, gerekse onu aşan değişik kanallarla işçi sendikalarını ve emek evrenini kontrol etmeye yönelirken; Parti'nin kontrol altına almaya çalıştığı diğer önemli bir toplumsal kesim ise esnaf ve onu temsil eden teşekküller olmaktadır. CHP tarihi, daha önceki dönemler itibariyle de esnaf kesiminin Parti kontrolünde örgütlenmesini amaçlayan girişimlere yabancı değildi. 1930'lardan başlayarak bu doğrultuda çalışmalar yapılmış, bu çerçevede 1934 yılında da korporatif izler taşıyan İzmir İşçi ve Esnaf Kurumları Birliği deneyimi yaşanmıştı. Çok partili siyasal yaşama geçişi izleyen dönemde ise bu defa yeni siyasal rekabet koşullarında işçi ve esnafı Parti kontrolüne alma düşüncesi tekrar ön plana çıkarken, CHP bu yöndeki uygulamalar yanında, bunun hukuksal altyapısını oluşturmaya çalışmaktadır. İşçi kesimi için Sendikalar Kanunu'nu çıkartarak, emek evrenini kontrolde bu yasanın getirdiği olanakları kullanan CHP, esnaf kesimini de 1949 yılında çıkarılan 5373 sayılı Esnaf Dernekleri ve Esnaf Birlikleri Kanunu ile siyasal iktidarın kontrolü altına almayı amaçlamaktadır. Parti içinde ise Sosyal İşler ve Ekonomi Bürosu (III. Büro) bunun organizasyonel aracını oluşturmakta, CHP bu büro aracılığıyla akçalı konular da dâhil olmak üzere her türlü olanağı kullanarak işçi ve esnaf örgütlenmelerini güdümü altına almaya çalışmaktadır. Çalışmamızda, Türkiye toplumsal tarihi açısından son derecede önemli olan ama üzerinde yeterli ölçüde çalışılmamış olan bu konu, özgün arşiv belgeleri aracılığıyla incelenmektedir.
Republican People's Party and the Tradesmen Organisations During Turkey's Transition Process to Multiparty Life: 1946- 1950
The period between 1946, the year of Turkey's transition to multiparty political life and 1950, the year when Democratic Party came to power was a period when the ruling Republican People's Party had to engage in new relationships with different sections of society under the new conditions of political competition. During this period, the Party tried to show interest in the problems of these sections on the one hand and tried either to organize them in professional organizations under its control or take control of existing organizations on the other hand. During this period, while the CHP headed in the direction of controlling the worker unions and the world of labour within the legal framework provided by Trade Union Act dated 1947 and numbered 5018, as well as through different channels exceeding this legal framework; another important social section that the Party tried to take control of had been the tradesmen and their representative organizations. Earlier periods of the CHP history was also not unfamiliar to attempts aimed at organising the tradesmen under the Party control. Starting from the 1930s, activities were conducted in this direction; the experience of Izmir Union of Labour and Tradesmen Institutions, carrying corporative traces, had taken place in this context. In the period subsequent to the transition to multiparty political life, while the idea of taking the workers and tradesmen under the Party control again came to the fore, yet this time under the new conditions of political competition, the CHP in addition to practices in this direction, tried to create the related legal infrastructure. CHP, enacting the Trade Union Law for the workers and using the opportunites afforded by this Law in controlling the world of labour, aimed to take control of the tradesmen by the Law on Tradesmen Associations and Tradesmen Unions, numbered 5373 enacted in 1949. Within the Party, Bureau of Social Affairs and Economicy (Third Bureau) was the organizational tool of this control and CHP using every opportunity including financial means through this Office, tried to get the workers and tradesmen organizations under its control. In our study, this issue, which is extremely important for the social history of Turkey, but yet inadequately studied is explored through original archive documents.
___
- Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu [BCA
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/8.41.89.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/9.44.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/61.235.8.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/207.820.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/594.52.2.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/726.485.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1439.7.2.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1439.8.1. (Dr. Rebi Barkın'ın CHP Genel Sekreterliğine sunduğu 23.1.1948 tarihli ve 35 sayfalık "İstanbul'da Esnaf Meselesi" başlıklı rapor.)
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1439.8.1. (Dr. Rebi Barkın'ın CHP Genel Sekreterliğine sunduğu 12.9.1949 tarihli "İşçi sendikaları ve işçilerin teşkilâtlandırılması hakkında rapor" başlıklı rapor.)
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1440.11.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1441.13.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1442.15.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1443.18.1.
- Katalog No. [BCA CHPK], No. 490.01/1447.29.2
- Bila, Hikmet (1979); CHP Tarihi, Doruk Matbaacılık Sanayii, Ankara.
- Boratav, Korkut (2003); Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş Yedinci Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Cumhuriyetin 50. Yılında Esnaf ve Sanatkâr, Güneş Matbaacılık T.A.Ş., Ankara, 1973.
- Güzel, Şehmus (1993); Türkiye'de İşçi Hareketi (Yazılar-Belgeler), Sosyalist Yayınlar, İstanbul.
- Hines, Walker D.; Somervell, Brehon; Gardner, O.F.; Kemmerer, Edwin Walter; Whittlesey, C.R.; Wright Jr, W.L.; Wadsted, Bengt; Dorr, Goldthwaite H.; Smith, H. Alexander; Trivanovitch, Vaso (1936); Türkiye'nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki, 1933-1934, Cilt: III-IV, Köy Öğretmeni Basımevi, Ankara.
- Karpat, Kemal (1996); Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, Afa Yayıncılık, İstanbul.
- Kuruç, Bilsay (1987); Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
- Makal, Ahmet (1999); Türkiye'de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Makal, Ahmet (2002a); Türkiye'de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Makal, Ahmet (2002b); "Türkiye'de Tek Parti Dönemi ve Korporatizm Tartışmaları", Toplum ve Bilim, Sayı: 93, Yaz: 173-199.
- Makal, Ahmet (2007a); "Türkiye'nin Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde
- Cumhuriyet Halk Partisi ve Sendikalar: 1946-1950", Ahmet Makal, Ameleden İşçiye, İletişim Yayınları, İstanbul: 213-265.
- Makal, Ahmet (2007b); Ameleden İşçiye, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Sülker, Kemal (1955); Türkiye'de Sendikacılık, İstanbul.
- Tekeli, İlhan; İlkin, Selim 1983); 1929 Dünya Buhranında Türkiye'nin İktisadi Politika Arayışları, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Serisi, No.2, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayını, Ankara.
- Timur, Taner (1994); Türkiye'de Çok Partili Hayata Geçiş, İkinci Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Tunçay, Mete (1981); Türkiye'de Tek Parti Yönetiminin Kurulması: 1923-1931,Yurt Yayınları, Ankara.
- Varlık, Bülent (1998); "İzmir İşçi ve Esnaf Kurumları Birliği", Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, İkinci Cilt, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, İstanbul: 175-176.
- Yerman, Celal; Ağaoğlu, Samet (1943); Türkiye İktisadi Teşkilatında Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsaları, Tifaş Basımevi,Ankara.
- T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (1976), Devre: II, İçtima: 2, Cilt:18, 14.4.1341- 22.4.1341, T.B.M.M. Matbaası, Ankara.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi (1949), Dönem: VIII, Toplantı: 3, Cilt: 17, 14.III.1949-30.III.1949, T.B.M.M. Basımevi, Ankara.
- Cumhuriyet: 15.4.1947 ve 6.7.1947 tarihli nüshalar.
- ISSN: 1305-2837
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: DİSK Birleşik Metal-İş