Kapitalizmin Pandemik Sömürüsü Bağlamında Salgın Hastalıklara Bir Bakış

Tarihi avcı-toplayıcı döneme kadar uzanan salgın hastalıklar, kuşkusuz oldukça karmaşık ve çok boyutlu süreçlere sahiptir. Bununla birlikte, salgın hastalıkları anlamak için virüslerin, bakterilerin veya mikropların doğası kadar bunların içerisinde hareket ettikleri toplumsal yaşamı da anlamak gerekmektedir. Salgın hastalıkların ortaya çıkışlarında ve yayılma süreçlerinde insanların yaşamlarını sürdürmek için yürüttükleri ekonomik faaliyetlerin ve bu faaliyetler için kullandıkları araçların oldukça önemli bir yeri vardır. Tarımın ortaya çıkışından günümüze tüm toplumsal üretim biçimlerinin doğanın sömürüsünü içerdiği bir gerçektir. Ancak kapitalizmin ortaya çıkışı ve özellikle Endüstri Devrimi sonrası hızlanan sanayileşme süreciyle emek gücünün yanında doğanın da birçok unsuru dünya genelinde çeşitlenen ve yoğunlaşan metalaştırma saldırılarına maruz kalmıştır. Bu saldırılar ise tarihsel süreçte farklı yansımalarla birlikte dünyadaki tüm yaşam formlarının varlığını tehdit eder hale gelmiştir. Bu çalışmanın amacı, alan yazın taraması yöntemiyle salgın hastalıkların ortaya çıkışları, yayılma süreçleri ve sonuçları ile dünya genelinde egemen olan büyüme odaklı, kâr güdümlü ve sömürü üzerine kurulu kapitalist üretim biçimi arasındaki ilişkiselliği kavramaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada öncelikle doğal varlıkların sömürüsünün tarihsel evrimine yer verilmiştir. Ardından kolonizasyon, kentleşme ve yoksulluk; ormansızlaştırma, ekosistemin tahribatı ve iklim değişikliği ile endüstriyel tarım ve hayvancılık bağlamında kapitalizm ve salgın hastalıklar arasındaki etkileşim tartışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Salgın hastalıklar, kapitalizm, doğanın sömürüsü, endüstriyel tarım ve hayvancılık, kentleşme, yoksulluk

A View of Epidemics in The Context of Pandemic Exploitation of Capitalism

Epidemics, dating back to the hunter-gatherer era, have quite complex and multidimensional processes. However, to understand epidemics, it is necessary to understand the nature of viruses, bacteria, or microbes as well as the social life in which they act. In this context economic activities that people carry out to survive and the tools they use for these activities have an important place in the emergence and spread of epidemic diseases. All forms of social production from the emergence of agriculture to the present include exploitation of nature. However, especially with the emergence of the capitalist mode of production and then the industrialization process, many elements of nature as well as labor force have been subjected to diversification and intensification of commodification attacks. These attacks, with different reflections in the historical process, have threatened the existence of all life forms in the world. The aim of this study is to grasp the relationship between the emergence, spreading processes and consequences of epidemics and growth-oriented and profit-driven capitalist production through the literature review method. In line with this purpose, firstly, the historical course of the exploitation of natural assets is included in the study. Then colonization, urbanization and poverty; the interaction between deforestation, ecosystem destruction and climate change, and capitalism and epidemic diseases in the context of industrial agriculture and animal husbandry are discussed

Keywords:

Epidemics, capitalism, exploitation of nature, agrobusiness and industrial livestock, urbanization, poverty,

PDF

___

Akalın, A. (2019) “Engels ve Toplumcu Tıp”. Madde, Diyalektik ve Toplum Dergisi, 2 (4), 330-332.
Altıok, M. (2014) “Ekolojik Kriz, Kapitalist Birikimin Sürdürülebilirliği, Gelecek ve Ütopya”. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 1(1), 81-98.
Armstrong, J. S.; Botzler, R. G. (1993) Environmental Ethics: Divergence and Convergence, New York: McGraw-Hill.
Aslan, H. (2007) “Doğa Kavramının Tarihsel Gelişimi”. Felsefe Dünyası, 2(46), 50-66.
Barry, J. (1999). Environment and Social Theory. New York: Routledge Publication.
Beinart,W. and Lotte, H., (2007) Envirenment and Empire. Oxford: Oxford University Press.
Bell, M. M. (2004) An Invitation to Environmental Sociology. California: Pine Forge Press.
Benlisoy, S. (2009) “İklim Krizinden Kaçınmak Hala Mümkün mü?”. Mesele Kitap Dergisi, (29), s.49.
Benlisoy, F. (2020) “Korona Günlerinde Siyaset: Virüs ve Kapitalist Gerçeklik”, https://www.birartibir.org/siyaset/655-virus-ve-kapitalist-gercekcilik, Erişim Tarihi: 05.05.2020.
Berkley, S. (2020a) “The Quest fort he Coronavirus Vaccine”. TED Connects broadcast, https://www.ted.com/talks/seth_berkley_the_quest_for_the_coronavirus_ vaccine/up-next, Erişim Tarihi : 09.04.2020.
Berkley, S. (2020b) “Novel Coronavirus Is a Reminder: The Best Defense Against a New Viral Outbreak Is Early Detection”. Scientific American, 04.02.2020, https://blogs.scientificamerican.com/observations/novel-coronavirus-is-a- reminder-the-best-defense-against-a-new-viral-outbreak-is-early-detection/, Erişim Tarihi: 09.04.2020.
Braun, B. (2009) “Nature” A Companion to Environmental Geography, (Ed.) Noel Castree, David Demeritt, Diana Liverman ve Bruce Rhoads, Oxford: Blackwell.
Bunker, S. (1984) “Modes of Extraction, Unequal Exchange, and the Progressive Underdevelopment of an Extreme Periphery: The Brazilian Amazon, 1600– 1980.” American Journal of Sociology, 89, 1017–1064.
Butzer, K. W. (1971) Environment and Archeology: An Ecological Approach to Prehistory. Chicago and New York: Aldine, Atherton Inc.
Büke, A. (2020). “COVID-19 ve Küresel Tarım-Gıda Sistemi: Eğilimler, Sorunlar, Olanaklar”. https://yerkure.org/2020/04/kuresel_tarim_gida_sistemi/, Erişim Tarihi: 29.04.2020. Yerküre’nin Sesi,
Capra, F. (1992) Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası. İstanbul: İnsan Yayınları.
Cartwright, F.; Biddiss, M. (2004). Disease and History (Sutton).
Castells, M. (2005) Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür Birinci Cilt Ağ Toplumunun Yükselişi. (Çev. E. Kılıç). (1. Baskı). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Chuang, (2020) “Social Contagion: Microbiological Class War in China” http://chuangcn.org/2020/02/social-contagion/, 20.05.2020. Erişim Tarihi:
Cummins, S.; Curtis, S.; Diez-Roux, A. and Macintyre, S. (2007) “Understanding and Representing ‘Place’ in Health Research: A Relational Approach,”. Social Science & Medicine 65 (9), 1825–1838.
Curtin, P. D. (2008) Kültürlerarası Ticaret. Bıyıklı, Ş. (çev.) İstanbul: Küre Yayınları.
Choonara, J. (2020) “Socialism in a Time of Pandemics”, International Socialism, 2(166), 3-35.
Çıpa, H. E. (1995). McNeill’in ‘Salgınlar ve Halklar’ı Üzerine Düşünceler, Toplumsal Tarih, 22, 17-22.
Çubukçu, A. (2020) “Hastalıktan Sağlığa Üretim İlişkileri ve Sınıf Savaşımı”, Pangaltı Evrim Atölyesi, https://youtu.be/yTaeLb6bmpw, Erişim Tarihi: 17.04.2020.
Durkal, H. (2011) “Endüstriyel Hayvancılık İnsan Yaşamı İçin Risktir”. Toplumsal Özgürlük, Nisan 2011, s.27.
Daunton, M. (1995) Progress and Poverty, London: Oxford University Press.
Davis, M. (2006) The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu, Oxford: Owl Books.
Davis, M. (2020) “The Coronavirus Crisis is a Monster Fueled by Capitalism.” https://inthesetimes.com/article/22394/coronavirus-crisis-capitalism- covid-19-monster-mike-davis, Erişim Tarihi: 16.05.2020.
Dehner, G. (2012) Global Flu and You: A History of Influenza, London: Reaktion Books.
Diamond, J. (1999) Guns, germs, and steel. New York: Norton.
Engels, F., 1975 [1845] The Condition of the Working Class in England, in Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, volume 4, London: Lawrence & Wishart.
Engels, F. 1988 [1872] The Housing Question, in Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, volume 23, London: Lawrence & Wishart.
Eryıldız, S. (1995) Ekokent, Ankara: Gece Yayını.
Evrensel (2020) “Virüsün Ekonomi Politiği”, M. Sinan Birdal, 04.04.2020, https://www.evrensel.net/yazi/86064/virusun-ekonomi-politigi, Tarihi: 06.04.2020). (Erişim
Foer, J.S. and Gross, A.S. (2020) “We Have To Wake-up: Factory Farms Are Breeding Grounds for Pandemics”, The Guardian, 20.04.2020, https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/apr/20/factory- farms-pandemic-risk-covid-animal-human-health, 08.05.2020.
Foster, J. B. (1999) Savunmasız Gezegen: Çevrenin Kısa Ekonomik Tarihi. Ünder, H. (çev.) Ankara: Epos Yayınları.
Foster, John B. (2012) Marksist Ekoloji. (Çev. Şahan Yatarkalkmaz), İstanbul: Kalkedon.
Görmez, K. (2003) Çevre Sorunları ve Türkiye, Ankara: Gazi Kitapevi.
Hamzaoğlu, O. (2010). “Sağlık Hizmetleri Metadır, Finansman Kaynaklarının Kökenindeki Farklılık Sömürü Oranındaki Farklılıktan Kaynaklanır”. İçinde: Almanak 2009, İstanbul: SAV Sosyal Araştırmalar Vakfı: 465-476.
Hamzaoğlu, O. (2013) “Dünyada Sağlık Reformu Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm: Gerçekler ve Belgeleri”, Toplum ve Hekim, 28(3), 172-180.
Hamzaoğlu, O. (2017) “Özel Mülkiyet: Doğanın ve İnsanlığın Yok Edilişi”, Toplum ve Hekim, 32 (3), 165-167.
Harvey, D. (2015) Neoliberalizmin Kısa Tarihi (Çev. A. Onocak) (2. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Harvey, D. (2020). “Covid-19 Adlı Sınıf Depremi”, 22 Mart 2020, https://www.birartibir.org/siyaset/631-covid-19-adli-sinif-depremi, Erişim Tarihi: 03.05.2020.
IPBES (The Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services), (2018). “ A Million Threatened Species? Thirteen Questions and Answers”, https://ipbes.net/news/million-threatened- species-thirteen-questions-answers, (Erişim Tarihi: 21.04.2020).
Jones, K.E.; Patel, N.G.; Levy, M.A.; Storeygard, A.; Balk, D.; Gittleman, J.L.; Daszak P. (2008) “Global Trends in Emerging Infectious Diseases”, Nature, 451, 990-994.
Kant, I. (2007 [1782]) “A Note to Physicians”, in Anthropology, History and Education, Cambridge: Cambridge University Press.
Keesing, F.; Belden L.K.; Daszak, P. et al. (2010) “Impacts of Biodiversity on the Emergence and Transmission of Infectious Diseases”, Nature 468 (7324), 647-652.
Kılıçbay, M. A. (1989) “Çevrenin Çerçevesi”, Türkiye Günlüğü, Sayı 3, Haziran, 35-39.
Kıygı, G. (2019). “The Transformation of Beyoğlu Muslim Cemetery: Sanitazing, Beautifying and, Reproducing the Memory of the City”, Boğaziçi Üniversitesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
Kohn, G.C. (ed.) (2008). Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. New York: Infobase Publishing.
La Riva, G. (2020) “COVID-19 now a pandemic; capitalism exacerbates crisis.” https://www.liberationnews.org/covid-19-now-a-pandemic-capitalism- exacerbates-crisis/, Erişim Tarihi: 17.05.2020.
Legendre, M., Lartigue, A., Bertaux, L., et al. (2015) “In-depth Study of Mollivirus Sibericum, a New 30,000-yold Giant Virus İnfecting Acanthamoeba”, Proceedings of the National Academy of Sciences, 112 (38), 327-335.
Looi, L., Chua, K. (2007). “Lessons from the Nipah virüs outbreak in Malaysia”. Malays J. Pathol. 29(2), 63-67.
Lukacs, G. (1971) History and Class Consciousness, Cambridge: MIT Press.
McNeill, William H. (1976) Plagues and People. New York: Anchor Press.
Moore, J. W. (2007) “Ecology and the Rise of Capitalism”. PhD dissertation. University of California, Berkeley.
Moore, J. (2017) Ucuz Doğanın Sonu ya da “Çevre” Hakkında Endişelenmeyi Nasıl Bırakıp, Kapitalizmin Krizini Sevmeyi Öğrendim. Ali Alper Alemdar (Çev.), Ankara: Ekoloji Kolektifi.
Morens, D.M.; Dazak, P. and Taubenberger, J.K. (2020) “Escaping Pandora’s Box—Another Novel Coronavirus”, New England Medical Journal, 382(14), 1293-1295.
Muldoon, J. (2020) “Coronavirus Might Make Socialists Of Us All.” https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/coronavirus-socialism-politics- sick-pay-income- childcare_uk_5e70e64fc5b60fb69ddeafc6?guccounter=1&guce_referrer=aH R0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAANJw9p uk0An3e4BByoCyJwhUNCBviIDYMd5YXBVyNQCimDKLGP0VtdTbfq DeI- lYJ7zvfD1ZmguhoBphpIsHZyyilDwYt39jlUCjpfrrZeNuQGhtuwtZhl6W8l YMtPjg76xLfP7g9k3EhCnEy_Qqb8C656EKWCvIFPRIs_y6JXA4, Erişim Tarihi: 17.05.2020.
Nikiforuk, A. (2018). Mahşerin Dördüncü Atlısı:Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Çev. Selahattin Erkanlı, 9. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
Özbudun, S. (2020) “Bugünü ve Sonrası ile Covid-19”, https://nupel.net/sibel- ozbudun-bugunu-ve-sonrasi-ile-covid-19-83548h.html, Tarihi:03.05.2020. Erişim
Özlüer, F. (2008) “Bütün Mümkünlerin Kıyısındayız Ekososyalist Bir Kır Kent Hareketine Doğru”, Planlama, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 42 (1- 2), 39-57.
Pappas, M. and Cozzarelli, T. (2020) “Capitalism is an Incubator for Pandemics. Socialism is the Solution.” https://www.leftvoice.org/capitalism-is-an- incubator-for-pandemics-socialism-is-the-solution, 16.05.2020. Erişim Tarihi:
Plumwood, V. (2004) Feminizm ve Doğaya Hükmetmek. Çev: Başak Ertür, İstanbul: Metis Yayınları.
Reyhan, H. (2010) “Ekolojik Emperyalizm Kuramına Giriş: Biyopolitik Bir Kavramsallaştırma”. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 5 (14), 64-103.
Schneider, M. (2017) “Wasting the Rural: Meat, Manure, and the Politics of Agro- Industrialization in Contemporary China,”. Geoforum 78, 89–97.
Sée, H. (2004) Modern Capitalism, Its Origin and Evoluation. Vanderblue, H. B. & Donıot, G. F. (çev.) Kitchener: Batoche Books.
Sehgal, R.N.M., (2010) “Deforestation and Avian Infectious Diseases”. The Journal of Experimental Biology, 213, 955-960
South China Morning Post (2008) “Goldman Sachs Pays US$ 300M for Poultry Farms”, 04.08.2008, https://www.scmp.com/article/647749/goldman- sachs-pays-us300m-poultry-farms, (Erişim Tarihi: 06.04.2020).
Strauchs, T.Y. (1998) “The History of Machupo Virus in Bolivia”, The Sloping Halls Review, 5, 97-109.
Tolunay, D. (2020) “Salgın Hastalıklar, Ekosistem Tahribatları ve İklim Değişikliği ile İlişkili mi?”, https://www.iklimhaber.org/salgin-hastaliklar-ekosistem- tahribatlari-ve-iklim-degisikligi-ile-iliskili-mi/, (Erişim Tarihi: 17.04.2020).
Tören, T. (2020) “Korona Günleri ve Sağlığın Sosyalizasyonu”, Gazete Duvar, 07.04.2020, https://www.gazeteduvar.com.tr/forum/2020/04/07/korona- gunleri-ve-sagligin-sosyalizasyonu/, Erişim Tarihi: 22.04.2020.
Troncoso, A. (2016). “Zika threatens to become a huge worldwide pandemic”. Asian Pac. J. Trop. Biomed. 6, 520–527.
Tumpey, T.M.; Basler, C.F.; Aguilar, P.V.; ve et.all (2005) “Characterization of the Reconstructed 1918 Spanish Influenza Pandemic Virüs”. Science, 310, 77- 80.
Tufan, H. (1994) Kollektif Bellek ve İnsan/Doğa İlişkisi. İstanbul Yapı Kredi Yayınları.
Wallace, R.; Bergmann, L.; Hogerwerf, L.; Gilbert, M. (2010) “Are Influenzas in Southern China Byproducts of the Region’s Globalising Historical Present?,” in Influenza and Public Health: Learning from Past Pandemics, ed. Jennifer Gunn, Tamara Giles-Vernick, and Susan Craddock. London: Routledge.
Wallace, R. (2015) “The Dawn of Structural One Helath: A New Science Tracking Disease Emergence Along Circuits of Capital”. Social Science & Medicine 129, 68-77.
Wallace, R.; Kock, R.; Bergmann, L.; Gibert, M.; Hogerwerf, L.; Pittiglio, C.; Mattioli, R.; (2015) “Did Neoliberalizing West African Forests Produce a New Niche for Ebola?”, International Journal of Health Services, 46(1), 149-165.
Wallace, R. (2016) Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease, Agribusiness, and the Nature of Science. New York: Monthly Review Press.
Wallace, R. (2020a) “Capitalist Agriculture and Covid-19: A Deadly Combination”, March 11, Climate&Capitalism, https://climateandcapitalism.com/2020/03/11/capitalist-agriculture-and- covid-19-a-deadly-combination/, Erişim Tarihi: 03.05.2020.
Wallace, R. (2020b) Notes on a Novel Coronavirus, https://mronline.org/2020/01/29/notes-on-a-novel-coronavirus, Tarihi: 25.05.2020. Erişim
Wallace, R. (2020c) “Coronavirus: Agribusiness would Risk Millions of Deaths”, interview, www.marx21.de/coronavirus-agribusiness-would-risk-millions-of- deaths, Erişim Tarihi: 25.05.2020.
Wallerstein, I. (2002) Modern Dünya Sistemi. (I. Cilt). İstanbul: Bakış Yayınları.
WAVES (2015) Natural Capital Accounting: Providing Information for Poverty Reduction, WAVES Policy Briefing,
https://www.wavespartnership.org/sites/waves/files/kc/WAVES-nca-poverty- 5.pdf, Erişim Tarihi: 17.04.2020.
WHO, (2017) “WHO MERS-CoV Global Summary and Assessment of Risk”, World Health Organization, 21 July 2017.
WHO, (2020) “Coronavirus disease 2019 (Covid-19) Situation Report—46”, World Health Organization (6 March).
Wilson, M. D.; Cheke, R. A.; Flasse, S. P. et al. (2002) “Deforestation and the Spatio-Temporal Distribution of Savannah and Forest Members of the Simulium Damnosum Complex in Southern Ghana and Southwestern Togo”. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene. 96, 632-639.
WSJ, Wall Street Journal (2013) “Smithfield-Shuanghui Deal: The Goldman Sachs Connection”, Tom Gara, 29.05.2013,https://blogs.wsj.com/corporate- intelligence/2013/05/29/how-america-owned-chinese-pigs-before-the- tables-turned/, (Erişim Tarihi: 06.04.2020).
Yasuoka, J.; Levins, R.; (2007) “Impact of Deforestation and Agricultural Development on Anopheline Ecology and Malaria Epidemiology”. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 76, 450-460.
Ybarra, M. (2017). Green Wars: Narco Narratives and Indigenous Q’eqchi Self Determination. CA: University of California Press.
Zerzan, J. (2000) Gelecekteki İlkel. Çev: Cemal Atilla, İstanbul: Kaos Yayınları.