İşçi Sınıfı Bilinci Üzerine Güncel Yaklaşımlar

‘İşçi sınıfı bilinci’ kavramı son dönemlerde sosyal bilimler araştırmalarının gündeminden düşmüş durumdadır. Bu durum, ‘sınıf’ ve ‘sınıf bilinci’ gibi kavramların toplumsal ilişkileri açıklama gücünü yitirmesinden kaynaklanmamakta, özellikle 1980’lerden sonra tüm dünyada egemen olan ideolojik tercihlerin bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. İşçi sınıfı bilinci, sınıf mücadelesi sonucunda gelişen tutum, algı ve davranışların sınıfsal bir içeriğe kavuşmasını ifade etmektedir. Dolayısıyla, üretim ilişkilerindeki konumlar çerçevesinde şekillenen sınıf çıkarlarının bilincine varmak, sınıf mücadelesi dolayımıyla gerçekleşmektedir. Kaldı ki, işçilerin, sınıfsal mücadele içine girmeden önce, sınıfsal çıkarlarının bilincinde olmaları gerektiği varsayımı sınıf bilinci çalışmalarını belirsiz bir geleceğe ötelememek anlamına gelecektir. Bu çalışmada, literatürdeki işçi sınıfı bilinci kavramı üzerine yürütülen teorik tartışmalar ve alan araştırmaları değerlendirilerek, işçi sınıfı bilincini etkileyen faktörler ele alınmaya çalışılmıştır. Bu alan araştırmaları göstermektedir ki, işçi sınıfı bilinci; emek süreci, eğitim durumu, etnisite, toplumsal cinsiyet, köksüzlük gibi faktörlerin etkisi altında gelişmektedir. Kendini bir toplumsal sınıfa ait hissetmek ile başlayan işçi sınıfı bilinci, alternatif eşitlikçi bir toplumsal sistemin oluşturulması için mücadele etmeye doğru gelişim gösteren bir süreçtir. Bu teorik tartışmalar ve alan araştırmaları göstermektedir ki, işçi sınıfı bilinci, sınıf yapısındaki konumların kaçınılmaz değil, olası sonuçlarını ifade etmektedir

Anahtar Kelimeler:

İşçi sınıfı bilinci, toplumsal sınıflar, sınıf mücadelesi, sınıf çıkarı

In the last decades the notion of ‘working class consciousness’ has lost its popularity in social science research. This situation does not originate from the losing explanatory capacity of the terms ‘class’ and ‘class consciousness’ of social relations, but rather especially from the reflection of ideological preferences which have dominated since 1980s. Working class consciousness connotes attitudes, perceptions and behaviors that develop through the process of class struggle. Hence, the comprehension of class interests which are shaped by locations in production relations occurs through the mediation of class struggle. Besides, the assumption that before joining into class actions workers have to be aware fully of their class interests connotes deferring working class consciousness research to a very distant time in future. This study deals with the theoretical discussions and field research in literature and discusses the factors effecting working class consciousness. These field researches demonstrate that the development of working class consciousness is a effected by factors such as labor process, education, ethnicity, gender, uprootedness etc. Working class consciousness is a process develops through identification with a particular social class to struggle for an alternative egalitarian social order. These theoretical discussions and field research demonstrate that working class consciousness is not inevitable rather possible consequences of positions in class structure

Keywords:

Working-class consciousness, social classes, class struggle, class interest,

PDF

___

Acker, J. (1973) Women and Social Stratification: A Case of Intellectual Sexism, Huber, J. (Der.), Changing Women in a Changing Society, Chicago: The University of Chicago Press, 174-183.
Acker, J. (1999) Rewriting Class, Race and Gender: Problems in Feminist Rethinking, Ferre, M. M., Lorber, J. Hess, B. (Der.) Revisioning Gender, London: Sage Publications, 44-69.
Anderson, P. (1998) Marksizm’de Tartışmalar, İstanbul: Göçebe.
Ansal, H. (1989) Kapitalist Üretimde Cinsiyetçilik, 11. Tez, 9, 8-22.
Atkinson, J. (1985) Flexibility: Planning for an Uncertain Future, Manpower Policy and Practice, 1, 26-29.
Bayat, A. (1994) Historiography, Class, and Iranian Wrokers, Lockman, Z. (Der.) Workers and Working Classes in the Middle East: Struggles, Histories, Historiographies, Albany: State University of New York, 165- 210.
Beck, U. (1992) The Risk Society Towards a New Modernity, London: Sage.
Ben-Polart, A. (1985) An Ontological Model of Class Consciousness Confirmatory Maximum Likelihood Factor Analysis, International Journal of Comparative Sociology, 26, 60-74.
Bora, A. (2005) Kadınların Sınıfı: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası, İstanbul: İletişim.
Bourdieu, P. (1984) Distinction: A Social Critique of Judgements of Taste, Cambridge: Harvard University Press.
Bradley, H. (2009) Whose Flexibility? British Employees’s Responses To Flexible Capitalism, E. J. Skorstad ve H. Ramsdal (Der.) Flexible Organizations and the New Working Life, Burlington: Astgate, 79-95.
Braverman, H. (1974) Labour and Monopoly Capitalism, New York: Monthly Review Press.
Buğra, A., Adaman, F., İnsel, A. (2005) Çalışma Hayatında Yen Gelişmeler ve Türkiye’de Sendikaların Değişen Rolü, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Formu: İstanbul.
Bulut, G. (2010) Direnişin Bilinç ile İmtihanı, Bulut, G. (Der.) Tekel Direnişi Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi, Ankara: Notabene, 119-138.
Burawoy, M. (1979) Manufacturing Consent: Changes in the Labor Process Under Monopoly Capitalism, Chicago: University of Chicago Press.
Burawoy, M. (1985) The Politics of Production Factory Regimes Under Capitalism and Socialism, London: Verso.
Burawoy, M. (2012) The Roots of Domination: Beyond Bourdieu and Gramsci, Sociology, 46 (2), 187-206.
Buttel F. H., Flinn, W. (1979) Sources of Working Class Consciousness, Sociological Focus, 12 (1), 37-52.
Callinicos, A. (1998) Making History: Agency, Structure and Change in Social Theory, New York: Cornell University Press.
Centers, R. (1949) The Psychology of Working-Class Consciousness: A Study of Class Consciousness, New York: Russell & Russell.
Clark, T. N., Lipset, S. M. (1991) Are Social Classes Dying, International Sociology, 6 (4), 397-410.
Çağlayan, H. (2009) Ekonomi-Politik Perspektiften Türkiye’de Kürt Muhalefetinin Dönüşümü, M. K. Çoşkun (Der.) Yapı, Pratik, Özne Kapitalizmin Dönüşüm Süreçlerinin Ekonomi Politik Eleştirisi, Ankara: Dipnot, 133- 155.
Çelik, A., Lordoğlu, K. (2006) Türkiye’de Resmi Sendikalaşma İstatistiklerinin Sorunları Üzerine, Çalışma ve Toplum, 9 (2), 11-29.
Dunk, T. (2002) Remaking the Working Class: Experience, Class Consciousness, and the Industrial Process, American Ethnologist, 29 (4), 878-900.
Eagleton, T. (1996) İdeoloji, İstanbul: Ayrıntı.
Ecevit, Y. (1991) Shop Floor Control: The Ideological Construction of Turkish Women Factory Workers, M. Redclift ve M. T. Sinclair (Der.) Working Women: International Perspectives on Labour and Gender Ideology, Londra: Routledge, 55-78.
Fantasia, R. (1995) From Class Consiousness to Culture, Action, and Social Organization, Annual Reviews Sociology, 21, 269-287.
Geoff, P., Clare, G. (2005) Unpacking 'Class Ambivalence' : Some Conceptual and Methodological Issues in Accessing Class Cultures, Sociology, 39 (5), 893- 910.
Giddens, A. (1981) The Class Structure of the Advanced Societies, London: Hutchinson.
Gimenez, M. E. (1998) Latino-Politics-Class Struggles: Reflections on the Future of Latino-Politics, New Political Science, 20 (4), 475-484.
Gorz, A. (1982) Farewell to the Working-Class: An Essay on Post-industrial Socialism, London: Pluto Press.
Gramsci, A. (1971) Selection From the Prison Notebooks,New York: International Publisher.
Harvey, D. (1999) Postmodernliğin Durumu, İstanbul: Metis.
Heaton, T. B. (1987) Objective Status and Class Consciousness, Social Science Quarterly.
Hout, M. (2008) “How Class Works: Objective and Subjective Aspects of Class Since 1970s”, Lareau, A. ve Conley, D. (Der.) Social Class How Does it Work?, New York: Russell Sage Foundation, 25-64.
Hyman, R. (1992) Trade Unions and the Disaggregation of the Working Class, Regini, M. (Der.) The Future of Labour Movements, London: Sage Publications, 150-168.
Inglehart, R. (1990) Culture Shift in Advanced Industrial Society, Princeton: Princeton University Press.
Jacoby, R. (1978) Political Economy and Class Unconsciousness, Theory and Society, 5 (1), 11-18.
Jones, W. A. (2001) Caring Labour and Class Consciousness: The Class Dynamics of Gendered Work, Sociological Forum, 16 (2), 281-299.
Katznelson, I. (1986) Working Class Formation: Constructing Cases and Comparisons, I. Katznelson ve Zolberg, A. R. (Der.) Working Class Fromation Nineteenth-Century Patterns in Western Europe and the United States, Princeton: Princeton University Press, 3-40.
Koç, F. (2010) İşçi Sınıfı Hareketi Yeniden Kardeşleşme Sürecinin Motoru Olabilir Mi, Bulut, G. (Der.) Tekel Direnişi Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi, Ankara: Notabene, 119-138.
Laclau, E., Mouffe, C. (1985) Hegemony and Socialist Strategy, London: Verso.
Leggett, J. (1964) Economic Insecurity and Working-Class Consciousness, American Sociological Review, 29 (April), 226-234.
Leggett, J. (1968) Class, Race and Labour: Working-Class Consciousness in Detroit, New York: Oxford University Press.
Lenin, V. I. (1992 [1902]) Ne Yapmalı, Ankara: Sol.
Lordoğlu, K., Aslan, M. (2012) Türkiye İşgücü Piyasalarında Etnik Bir Ayrımcılık Var Mıdır?, Çalışma ve Toplum, 2 (33), 117-145.
Lukacs, G. (1971 [1923]) History and Class Consciousness; Studies in Marxist Dialectics, Cambridge: MIT Press.
Mann, M. (1973) Consciousness and Action Among the Western Working Class, London: The MacMillan.
Marx, K. (1962 [1847]) Felsefenin Sefaleti, Ankara: Sol.
Marx, K. (1992 [1845]) Alman İdeolojisi, Ankara: Sol.
Melucci, A. (2007) Yeni Toplumsal Hareketler: Sosyolojik Bir Yanılgı Üzerine Düşünceler,
Erbaş, H. (der.) Fark/Kimlik Sınıf, Ankara: EOS, 87-104.
Miliband, R. (1971) Barnave: a Case of Bourgeois Class Consciousness, Meszaros, I. (Der.) Aspect of History and Class Consciousness, London: Routledge & Kegan Paul, 22-48.
Moore, K. S. (2008) Class Formations: Competing Forms of Black Middle-Class Identity, Ethnicities, 8 (4), 492-517.
Nichols, T., ve Suğur, H. (2005) Global İşletme Yerel Emek, Türkiye’de İşçiler ve Modern Fabrika, İstanbul: İletişim.
Offe, C., Wiesenthal, H. (1985) Two Logics of Collective Action, Offe, C. (Der.) Disorganized Capitalism: Contemporary Transformation of Works and Politics, Cambridge: Polity Press, 170–220.
Ollman, B. (1972) Towards Class Consciousness Next Time: Marx and the Working Class, Politics and Society, 3, 1-24.
Omay, U. (2011) Yedek İşgücü Ordusu Olarak Kadınlar, Çalışma ve Toplum, 30 (3) 137-165.
Özuğurlu, M. (2010) TEKEL Direnişi: Sınıflar Mücadelesi Üzerine Anımsamalar, Bulut, G. (Der.) Tekel Direnişi Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi, Ankara: Notabene, 47-64.
Pakulski, J. (2005) Foundations of Post-Class Analysis, Wright, E. O. (Der.) Approaches to Class Analysis, Cambridge: Cambridge University Press, 152-179.
Pakulski, J. (2007) Toplumsal Hareketler ve Sınıf: Marksist Paradigmanın Çöküşü, Erbaş, H. (Der.) Fark/Kimlik Sınıf, Ankara: EOS, 31-71.
Polletta, F., Jasper, J. M. (2001) Collective Identity and Social Movements, Annual Review of Sociology, 27, 283-305.
Przeworski, A. (1977) Proletariat into a Class: The Process of Class Formation from Karl Kautsky’s The Class Struggle to Recent Controversies, Politics & Society, 7 (4), 343-401.
Rinehart, J. W., Okraku, I. O. (1974) A Study of Class Consciousness, Can. Rev. Soc & Anth. 11 (3), 197-213.
Rosenberg, M. (1953) Perceptual Obstacles to Class Consciousness, Social Forces, 32, 22-27.
Roth, N. R. (2007) ‘Union School’ or ‘Revolutionary U’? Exploring the Links Between Working-Class Consciousness and Labour Education, Paper Presented at the Annual Meeting of the American Sociological Association, New York.
Roth, N. R. (2008) Blue-Collar Aristocrats? General Motors Auto Workers and Oppositional Class Consciousness, Humanity and Society, 32, 168-196.
Savage, M., Bagnal, G., Longhurst (2001) Ordinary, Ambivalent and Defensive: Class Identities in the Northwest of England, Sociology, 35 (4), 875-892.
Sayılan, F., Türkmen, N. (2010) Tekel Direniş-Ekmek ve Gül, G. Bulut (Der.) Tekel Direnişi Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi, Ankara: Notabene, 139-155.
Schulman, M. D., Buttel, F. H. (1978) Class Conflict Consciousness and the Consistency of Political-Economic Attitudes Among the Working-Class, Journal of Political and Military Sociology, 6, 205-217.
Selamoğlu, A. (2004) Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı, Çalışma ve Toplum, 2 (2), 39-54.
Sennet, R., Cobb, J. (1973) The Hidden Injuries of Class, New York: Norton.
Simms, M. (2012) Imagined Solidarities: Where is Class in Union Organising?, Capital & Class, 36 (1), 97-115.
Skeggs, B. (1997) Formations of Class and Gender: Becoming Respectable, London: Sage.
Surridge, P. (2007) Class Belonging: A Quantitative Exploration of Identity and Consciousness, The British Journal of Identity, 58 (2), 207-226.
Thompson, E. P. (1995) 18th Century English Society: Class Struggle Without Class?, Joyce, P. (Der.) Class, Oxford: Oxford University Press.
Thompson, E. P. (2004) İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu, İstanbul: Birikim.
Touriane, A. (1971) The Post-Industrial Society, New York: Random House.
Türkmen, N. (2012) Eylemden Öğrenmek & Tekel Direnişi ve Sınıf Bilinci, İstanbul: İletişim.
Uçkan, B., Yıldırım, E. (2010) İşverenlerin Sendikasızlaştırma Modelleri ve Türkiye Örneği, Çalışma ve Toplum, 25 (2), 163-184.
Vallas, S. P. (1987) The Labour Process as a Source of Class Consciousness: A Critical Examination, Sociological Forum, 2 (2), 237-256.
Wallace, M., Janusbai, A. (2004) Finding Class Consciousness in the New Economy, Research in Social Stratification and Mobility, 20, 385-421.
Wallerstein, I. (1996) Tarihsel Kapitalizm, İstanbul: Metis.
Wallerstein, I. (2000) Halklılığın İnşası: Irkçılık, Milliyetçilik ve Etniklik, I. Wallerstein ve E. Balibar (Der.) Irk, Ulus, Sınıf Belirsiz Kimlikler, İstanbul: Ayrıntı.
Wood, E. M. (1995) Democracy Against Capitalism Renewing Historical Materialism, New York: Cambridge University Press.
Wright, E. O. (1985) Classes, New York: Verso.
Wright, E. O. (1991) The Conceptual Status of Class Structure in Class Analysis, Mc Nall, S. G. vd. (Der.) Bringing Class Back in Contemporary & Historical Perspectives, Oxford: Westview Press, 17-37.
Yarrow, M. (1991) The Gender-Specific Class Consciousness of Appaliachian Coal Miners: Structure and Change, Mc Nall, S. G. vd. (Der.) Bringing Class Back in Contemporary & Historical Perspectives, Oxford: Westview Press, 285-310.
Yıldırım, E., Uçkan, B. (2010) İşverenlerin Sendikasızlaştırma Modelleri ve Türkiye Örneği, Çalışma ve Toplum, 2 (25), 163-184.
Yücesan-Özdemir, G. (2000) Başkaldırı, Onay ya da Boyun Eğme?: Hegemonik Fabrika Rejiminde Mavi Yakalı İşçilerin Hikayesi, Toplum ve Bilim, 86, 241-259.
Yücesan-Özdemir, G. (2008) Emek Süreci Teorisi ve Türkiye’de Emek Süreci Çalışmaları, G. Yücesan-Özdemir ve A. M. Özdemir (Der.) Sermayenin Adaleti Türkiye’de Emek ve Sosyal Politika, Ankara: Dipnot, 21-50.
Yücesan-Özdemir, G. (2009) Emek ve Teknoloji Türkiye’de Sendikalar ve Yeni İletişim Teknolojileri, Ankara: Tan.
Zingraff, R., Schulman, M. (1984) Social Bases of Class Consciousness: A Study of Southern Textile Workers With a Comparison by Race, Social Forces, 63, (1), 98-116.