İLK OSMANLI SOSYALİSTLERİNDEN DR. REFİK NEVZAT VE SİYASİ FAALİYETLERİ

Meşrutiyet Döneminde Osmanlıcılık, Türkçülük ve İslâmcılıkla birlikte var olan akımlardan biri de Sosyalizmdir. Özellikle İştirakçi Hilmi’nin liderliğinde siyasallaşan ve İştirak Dergisi etrafından fikirlerini yaymaya çalışan akımın Osmanlı’daki adı “İştirakiyyun” olarak bilinmektedir. İştirakçi Hilmi liderliğinde başlatılan hareket daha sonra Osmanlı Sosyalist Fırkası olarak örgütlenmiş ancak diğer Meşrutiyet dönemi akımları olan İslâmcılık, Türkçülük ve Osmanlıcılık kadar etkili olamamış, yeteri kadar ilgi görmemiştir. İştirakçi Hilmi yanında Osmanlı’nın son döneminde kendisini sosyalist çizgide konumlandıran hatta kendisini “ilk Osmanlı sosyalisti” olarak tanımlayan önemli bir diğer isim ise Dr. Refik Nevzat’tır. Beşeriyet isimli yayın organı ile sosyalist düşünceye hizmet eden Dr. Refik Nevzat Paris’te Osmanlı Sosyalist Fırkasının bir şubesini de açmıştır. 1900’lü yılların başlarında Türkiye Sosyalist Fırkasının faaliyetlerine katılan Dr. Refik Nevzat, 1919’da bu partinin İstanbul adayı olmuş, ancak ciddi bir siyasi başarı yakalayamamıştır. Bu çalışmada Osmanlı’da sosyalist akımın ortaya çıkışıyla birlikte Dr. Refik Nevzat’ın sosyalist akıma katkıları ve yürüttüğü faaliyetler konu edilmiş, ilk Osmanlı sosyalistlerinden Dr. Refik Nevzat’ın fikri ve siyasi biyografisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sosyalizm, Osmanlı’da Sosyalizm, Dr. Refik Nevzat, Beşeriyet

ONE OF THE FIRST OTTOMAN SOCIALISTS DR. REFİK NEVZAT AND ITS POLITICAL ACTIVITIES

One of the movements that coexisted with Ottomanism, Turkism and Islamism during the Constitutional Monarchy is socialism. The name of the movement, which became politicized under the leadership of İştirakçi Hilmi and which tried to spread its ideas around İştirak Magazine, is known as “İştirakiyyun” in Ottoman Empire. The movement, which was initiated under the leadership of participant Hilmi, was later organized as the Ottoman Socialist Party, but did not attract as much attention as Islamism, Turkism and Ottomanism, which were other Constitutional period movements. Another important name who, together with his associate Hilmi, defined himself in a socialist line in the last period of the Ottoman Empire and even defined himself as the first Ottoman socialist is Dr. Refik Nevzat. Serving the socialist thought with his publication called Beşeriyet, Dr. Refik Nevzat also opened a branch of the Ottoman Socialist Party in Paris. In early 1900’s, Dr. Refik Nevzat participated in the activities of the Socialist Party and became the party’s candidate for Istanbul in 1919, but did not catch a political success. In this study, with the emergence of the socialist movement in the Ottoman Empire, Dr. Refik Nevzat’s contributions to socialist thought and the activities he carried out were discussed, and idea and political biography of Dr. Refik Nevzat has been examined.

Keywords:

Socialism, Socialism in the Ottoman Empire, Dr. Refik Nevzat, Beşeriyet,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH. MKT, 810/58, 17 Ocak 1904.
Ahenk, 10 Eylül 1908
Ahenk, 29 Eylül 1908.
Aydınlık, 1921, 1 Kasım
Beşeriyet, 1911, 15 Eylül
Cumhuriyet, 1953, 14 Ağustos
Hürriyet, 1953, 14 Ağustos
İttihad, 1908, 11 Teşrin-i Sani
Milliyet, 1986, 11 Şubat
BEYAZ, Cenk, Dersaadette Bir Sosyalist: Parvus Efendi, Ötüken Neşriyat. İstanbul, 2013.
BİRİNCİ, ALİ. “Dr. Refik Nevzat”, Yapıtları ve Yaşamlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.2, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul, 1999.
CRESWELL, John. W, Nitel Araştırma Yöntemleri, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2013
ÇAPANOĞLU, Münir Süleyman, Türkiyede sosyalizm hareketleri ve sosyalist Hilmi, Pınar Yayınevi, İstanbul, 1964
ERDEM, Hamit, Osmanl HYPERLINK “http://www.kitapgalerisi.com/Osmanli- Sosyalist-Firkasi-ve-istirakci-Hilmi_157289.html?search=i%FEtirak%E7i%20 h”ı Sosyalist Fırkası ve İştirak “http://www.kitapgalerisi.com/Osmanli- Sosyalist-Firkasi-ve-istirakci-Hilmi_157289.html?search=i%FEtirak%E7i%20 h”çi Hilmi, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2012.
GÖRGÜN, Hilal, “Sosyalizm”, İslâm Ansiklopedisi (C.37), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009.
GÜRSOY, Selçuk, Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Yayınları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
HAUPT, George-Dumont, Paul, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalist Hareketler, Gözlem Yayınları, İstanbul,1977.
NESİN, Aziz, Bir Sürgünün Anıları, Nesin Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994
ÖZCAN, Ömer, Türkçüler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2020
“Dr. Refik Nevzat”, Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C.19), İstanbul, 1986
Dr. Refik Nevzat, Siyaset-i Hazıra-i Meş’ume, Paris, 1911.
SOMAR, Ziya, Bir Şehrin Ve Bir Adamın Tarihi Tevfik Nevzat, Ahenk Matbaası, İzmir, 1948.
ŞİMŞEK, Hasan. Yıldırım A, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008.
TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, BDS Yayınları, İstanbul, 1991.
TUNÇAY, Mete. Ve Zürcher Erich.V, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik,: İletişim Yayınları, İstanbul, 2021.
TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar-I (1908-1925), BDS Yayınları, İstanbul, 2000.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C.1, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1984.
TEVETOĞLU, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960), Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1967.
TEBER, Serol, Mehmet, Reşat ve Nuri Beyler / Paris Komününde Üç Yurtsever Türk, De Yayınevi, İstanbul, 1986.
AYDAR, Ö. Osmanlı Devleti’nde İlk Sosyalizm Tartışmaları ve İlk Sosyalist Örgütlenmeler, V. European Conference on Social and Behavioral Sciences, St Petersburg. (2014, September 11-14).
DURGUN, Hatice, “II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda Görülen Sosyalist Faaliyetler (1908-1914)”. Türk Yurdu Dergisi, S.293, 2012, ss.30-36.
ÖZDİLLİ, Mesude Sezer, 1908 Seçimlerinde Tanin’in Seçim Kampanyası, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 4, Sayı/No. 1, Bahar/Spring 2019, ss.266-317.
Paris’te Bulunan Türk Tıb Üstadlarından Bay Dr. Dr. Refik Nevzat, Yeni Adam, Sayı 60, 21. 2. 1935, ss.15-16.
Şemseddin Sami, “Sosyalizm İştirak-ı Emval”, Tercüman-ı Şark Gazetesi, 10 Haziran 1878.
TOROS, Taha, Paris’te 50 Yıl Doktorluk Yapan Bir Jöntürk: Dr. Refik Nevzat, Tarih ve Toplum Dergisi, S.126, 1994, ss.23-26.
TEKİN, Yusuf, Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket “İştirak Çevresi”nin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Ocak, 2002, (57-4), ss. 171-184.
YOLCU, Cengiz. Beşeriyet Gazetesi ve Dr. Dr. Refik Nevzat, Müteferrika, Güz, 2011/2, S.40, ss.117-193.
AY, T. Unutulmuş Yazarlar 27, http://www.kalabalikcadde.com/unutulmusyazarlar- HYPERLINK “http://www.kalabalikcadde.com/unutulmusyazarlar- 27/”27 HYPERLINK “http://www.kalabalikcadde.com/ unutulmus-yazarlar-27/”/, 16.03.2021
BOZKURT, M. Osmanlı’da islam ve sosyalizm tartışmaları (I), https://haber.sol.org.tr/yazarlar/mehmet-bozkurt/osmanlida-islamve- sosyalizm-tartismalari-i- HYPERLINK “https://haber.sol.org. tr/yazarlar/mehmet-bozkurt/osmanlida-islam-ve-sosyalizmtartismalari- i-126457”126457
HOCAOĞLU, Baran, İkinci Meşrutiyet Dönemi Siyasal Yaşamında İktidar Ve Muhalefet İlişkileri (Yayınlanmamış Y.L. Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2008.
ÖZKUL, Ömer. Faruk. İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkiye’de Sol Hareketler, (Yayınlanmamış Y.L. Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 2019.
YILDIRIM, Kadir, Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.