KÜÇÜK ÂŞIK MUHAMMED EL-HÂLİDÎ EN-NAKŞBENDÎ’NİN MİFTÂHU KENZİ’L-ESRÂR İSİMLİ RİSÂLESİNİN TAHLİLİ

Bu makalede Küçük Âşık Muhammed el-Hâlidî en-Nakşbendî’nin Miftâhu kenzi’l-esrâr isimli eseri ele alınacaktır. Küçük Âşık Efendi, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin halifesidir. Mısır’da Hidiv Abbas Paşa tarafından yaptırılan tekkede şeyhlik yapmış ve burada irşad faaliyetlerinde bulunmuştur. Şeyh Küçük Âşık Muhammed’in eserinde seyru sülûk, ilâhî bilgi konuları ile Nakşbendîlere ait güzel özellikleri ihtiva eden konular bulunmaktadır. Şeyh Küçük Âşık Muhammed seyru sülûkte iki konuyu ön plana çıkarmaktadır. Bunlar zikir ve şeyhtir. Nakşbendî tarikatında müridlere; sülûk esnasında iki zikir türü tavsiye edilmektedir. Bunlar ism-i zât ve nefy u isbât zikridir. Ayrıca müellif Şeyh Küçük Âşık Muhammed risâlesinde şeyhin önemine de değinmiştir. Ona göre müridi terbiye edecek şeyh sülûkünü tamamlamış olmalıdır ya da üveysî yolla manevi terbiyesini gerçekleştirmelidir. Risâlenin temel konularından biri ilâhî bilgidir. Şeyh Muhammed, ilâhî bilgiye nasıl ulaşılacağı ve bilginin söylenip söylenmemesini bu risâlede ele almıştır. Buna ilaveten o, Nakşbendîlerin güzel ahlakı hakkında bilgiler vererek onların sevilen hasletlerine dikkat çekmiştir. Bu makalenin amacı bahsi geçen risâle çerçevesinde Nakşbendî-Hâlidî bir şeyhin görüşlerini ortaya koymaktır. Söz konusu risâlenin daha önce Nakşbendî şeyhleri tarafından yazılan risâlelere benzediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Nakşbendiyye, Zikir, Küçük Âşık Muhammed, Seyr u Sülûk, Küçük ʿĀshiq Muhammad, Nakshbandiyya, Sayr and Sulūk

Analysis of the Work Miftāḥu kanz al-asrār by Küçük ʿĀshiq Muhammad al-Khālidī an-Nakshbandi

In this study, Küçük ʿĀshiq Muhammad al-Ḵh̲ālidī an-Naḳshbandi’s work called “Miftāḥu kanz al-asrār” will be discussed. Küçük ʿĀshiq Muhammad is successor of Mawlānā Ḵh̲ālid Naḳshbandi. He is the shaykh in the dervish lodge made built by Egypt governor and he guided his disciples and people around him. There are subjects including sayr and sulūk, the divine knowledge and great features of Naḳshbandiyya in Küçük ʿĀshiq Muhammad’s work. He emphasized two issues in the period of sayr and sulūk: Dhikr and shaykh. The disciples recommend two kinds of dhikr in the sulūk of Naḳshbandi. These are the “ism-i zat/dhāt's name” and the “nafy u isbāt.” Küçük ʿĀshiq Muhammad has noted the importance of the shaykh in his work. According to him, the shaykh who will purify the nafs of disciples should be completed his sulūk, or his sulūk should be completed in “Uwaysī” way. One of the main topics of the work is divine knowledge. The shaykh mentioned subjects such as how to get divine knowledge and whether or not to say this knowledge in this work. In addition, he gives information about the great morals of Naḳshbandis. He praised the Naḳshbandis and drew attention to their good features. The aim of this article is to bring out the ideas of a Naḳshbandi-Ḵh̲ālidī shaykh within the context of this work. It was concluded that the shaykh’s work resembled the works written by Naḳshbandi shaykhs.

Keywords:

Tasawwuf, Küçük ʿĀshiq Muhammad, Nakshbandiyya, Sayr and Sulūk, Dhikr,

PDF

___

Akalın, Şükrü Haluk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 2011.
Akbak, Yusuf. “Yunus Emre Divanında Mürid-Mürşid İlişkisi”. Tokat İlmiyat Dergisi 10/1 (2022), 221-248.
Algar, Hamid. “Hâlidiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/295-296. İstanbul: TDV Yay., 1997.
Algar, Hamid. Nakşibendîlik. çev. Asım Cüneyd Köksal. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
Çoban, Ali. “Telif ve Teklif: XVIII. Yüzyıl Osmanlı’sında Nakşibendilik Risaleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15/31 (2018), 55-75.
Gül, Halim. “Cerîde-i Sûfiyye’de Hocazâde Ahmed Hilmi Bey’in Bazı Sûfi Biyografileri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 1/1 (1999), 107-120.
Günaydın, Yusuf Turan. “Ali Behcet Efendi ve Risâle-i Ubeydiyye-i Nakşbendiyye’si”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7/17 (2006), 217-235.
Hatipoğlu, İbrahim. “Râmûzu’l-Ehâdîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay., 2007.
Kavak, Abdulcebbar. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidî Tasavvuf Geleneğinin Tarihi Gelişim Süreci. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Kubat, Mehmet. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî: Sûfi Kelamı. İstanbul: Hikmetevi Yay., 2014.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2017.
Küçük Aşık Muhammed el-Hâlidî. Miftâhu kenzi’l-esrâr (M). Mısır: Bulak Matbaası, 1288.
Küçük Aşık Muhammed el-Hâlidî. Miftâhu kenzi’l-esrâr (Y). Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi, 14442.
Memiş, Abdurrahman. Hâlid-i Bağdâdî (Hayatı, Eserleri, Halifeleri). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
Mustafa Fevzi Efendi. Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevî Menkıbeleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
Öngören, Reşat. “Şeyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/50-52. İstanbul: TDV Yay., 2010.
Öngören, Reşat. “Zikir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/409-412. İstanbul: TDV Yay., 2013.
Pekdoğru, Yakup. Tasavvuf Düşüncesinde Marifet. İstanbul: Hikmetevi Yay., 2021.
Serrâc, Ebû Nasr Serrâc et-Tûsî. el-Lüma’. Mısır: Dâru’l-Mukattam, 2017.
Şahin, İlhan. “Abbas Hilmi I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/25. İstanbul: TDV Yay., 1988.
Şimşek, Halil İbrahim. Osmanlı’da Bir Müderris Sufi: Muhammed Hâdimi Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: Hikmetevi Yay., 2016.
Tosun, Necdet. Bahâeddin Nakşbend: Hayatı, Görüşleri, Tarikatı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
Tosun, Necdet. “Râbıta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/378-379. İstanbul: TDV Yay., 2007.
Tosun, Necdet. “Üveysîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/400-401. İstanbul: TDV Yay., 2012.
Uludağ, Süleyman. “Hallâc-ı Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/377-381. İstanbul: TDV Yay., 1997.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay., 2012.
Yıldırım, Duran Ali. “Ayetler Işığında Bireysel ve Toplumsal Fesad Sebepleri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2016), 123-147.
Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.