KASTAMONULU BİR MUTASAVVIF, ÂLİM VE SİYASETÇİ: AHMED MÂHİR EFENDİ

Ahmed Mâhir Efendi, Osmanlı’nın son dönemlerinde yetişmiş, âlim, mutasavvıf, siyasetçi ve şair kimliği ile temayüz etmiş bir devlet ve ilim adamıdır. Ahmed Mâhir Efendi, Nakşibendiliğin Hâlidiyye kolunun, Kastamonu’daki Şeyh Ahmed Siyahî ve oğlu Seyyid Ahmed Hicabî Efendi’den sonraki temsilcisi olarak görülmektedir. Osmanlı’nın çöküşe geçtiği son dönemlerine ve yeni kurulan Cumhuriyet’in ilk yıllarına şahitlik etmiş, Meclis-i Mebusan da, Büyük Millet Meclisi birinci ve ikinci devresinde milletvekilliği yapmıştır. Ahmed Mâhir Efendi, ilmî ve siyasî kişiliğinin yanı sıra önemli tasavvuf klasikleri arasında yer alan İbn Atâullah İskenderî’nin Hikem isimli eserinin Türkçedeki en kapsamlı şerhini yazmıştır. Bu açıdan son dönem Osmanlı âlimi ve devlet adamı olarak Ahmed Mâhir Efendi’nin ilmî ve tasavvufî görüşleri önem arz etmektedir. Bu çalışmamızda Ahmed Mâhir Efendi’nin hayatı, eserleri ve tasavvufi görüşlerini ortaya koymayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler:

Ahmed Mahir Efendi, mutasavvıf, tasavvuf, Kastamonu, Hikem-i Atâiyye, Ahmed Māhir Efendi, Ḥikam Atāiyyā

A Sufi, Scholar and Politician from Kastamonu: Ahmed Māhir Efendi

Ahmed Māhir Efendi is a statesman and scientist who grew up in the last period of the Ottoman Empire and became distinguished as a scholar, Sufi, politician and poet. He is seen as the representative of the Khālidiyya branch of the Naqshbandi order after Sheikh Ahmed Siyahī and his son Seyyid Ahmed Hicabi Efendi in Kastamonu. He witnessed the last periods of the collapse of the Ottoman Empire and the first years of the newly established republic. He served as a deputy in the Grand National Assembly in the first and second periods of the Grand National Assembly. In addition to his scientific and political personality, Ahmed Māhir Efendi wrote the most comprehensive commentary in Turkish of Ibn Atāullah İskenderī's Ḥikam, which is one of the important Sufi classics. In this respect, the scientific and mystical views of Ahmed Māhir Efendi, a late Ottoman scholar and statesman, are important. This study aims to reveal Ahmed Māhir Efendi's life, works and mystical views.

Keywords:

Kastamonu, Sufi, Ahmed Māhir Efendi, Sufism, Ḥikam Atāiyyā,

PDF

___

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. “Ahmed Mâhir Efendi, Ballıkzade”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/98. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. “Ahmed Mâhir Efendi’nin İstanbul Hayatı, Verdiği İcazetler ve Üç Eseri ile El Yazısı Hâtıratı Üzerine Notlar”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Sempozyumu (Ekim 1988). 71-82. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1989.
Abul, Lamia Levent. Bir Mutasavvıfın Siyasi Hatıraları Ahmed Mâhir Efendi Hâtıratı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2020.
Abul, Lamia Levent. Ahmed Mâhir Efendi Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Anlayışı. Ankara: Sage Yayınları, 2018.
Algar, Hamid. “Nakşibendiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/335. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Algar, Hamid. Nakşibendilik. haz. A. Cüneyd Köksal. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
Ahmed Mâhir Efendi, Kastamonulu Seyyid Hafız. el- Fâtiha fî-Tefsîri’l- Fâtiha. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1331.
Ahmed Mâhir Efendi, Kastamonulu Seyyid Hafız. Hutbe Mecmuası. İstanbul: Âlem Matbaası, 1316.
Ahmed Mâhir Efendi, Kastamonulu Seyyid Hafız. Mu’cizât-ı Kur’âniyye. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaası, 1328.
Ahmed Mâhir Efendi, Kastamonulu Seyyid Hafız. Nasrullah Camii Hutbeleri. haz. Hamdi Nalbant. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2022.
Ahmed Mâhir Efendi, Kastamonulu Seyyid Hafız. Hikem-i Atâiyye Şerhi. haz. Tahir Galip Serhatlı. İstanbul: Sufî Kitap, 2010.
Birinci, Ali. “Ahmet Mâhir Efendi”. Üsküdar’a Kadar Kastamonu. ed. Lütfü Seymen, 271-285. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
Çifci, Fazıl. Kastamonu Camileri Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserleri. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Demircioğlu, M. Ziyaeddin. Kastamonu’da Meşrutiyet Nasıl İlan Olundu. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1968.
Ergin, Osman. Muallim M. Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi. İstanbul: Bozkurt Basımevi, 1937.
Görgülü, Faruk. “Son Devir Osmanlı Ulemasından Kastamonulu Ahmet Mâhir Efendi ve “El-Fâtiha Fî Tefsiri’l-Fâtiha” İsimli Eseri”. 3. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Bilimleri Sempozyumu Tam Metin Kitabı. ed. Muhammet Özcan. 500-520. Elazığ: Asos Yayınevi, 2021.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Devir Türk Şairleri. İstanbul: MEB Basımevi, 1969.
İskenderî, İbn Atâullah. Tasavvufî Hikmetler-Hikem-i Atâiyye. haz. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
Kara, İsmail. İslamcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
Kuran Yolu Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2020.
Levent, Lamia. “Ahmed Mâhir Efendi’nin Ubudiyet-İbadet Konusuna Metafizik Yaklaşımları”. Diyanet İlmî Dergi 48/2 (Nisan 2012), 125-134.
Memiş, Abdurrahman. Hâlidî Bağdâdî ve Anadolu’da Hâlidîlik. İstanbul: Kitapevi, 2000.
Ozanoğlu, İhsan. Kastamonu Kütüğü. İstanbul: Şirketi Mürettibiye Basımevi, 1952.
Önemli, Tahsin. El-Muhkem fî Şerhi’l-Hikem Kitabında Geçen Dînî, Tasavvufî, Harsî Istılâh Tâbirler Konusunda Bir Lügat Denemesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
Uludağ, Süleyman. “Şathiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.