Volkan ALTAY, Faruk KARAHAN, Yasemin Buket SARCAN, Ahmet İLÇİM

Kırıkhan ilçesi Hatay ’nin aktarlarında ve semt pazarlarında satılan bitkiler üzerine etnobotanik bir çalışma

2011-2013 yılları arasında, Kırıkhan Hatay ’da yapılan bu çalışmada; ilçedeki aktar ve semt pazarlarında satışı yapılan bitkilerin bazı etnobotanik özellikleri araştırılmıştır. Çalışma kapsamında yöredeki aktarlar ve semt pazarlarına gidilerek, satışı yapılan bitkilerin hangi amaçlarla ve nasıl kullanıldığı belirlenmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bilgilere göre; araştırma alanında aktarlarda 70, semt pazarlarında ise 37 bitki taksonun bazı etnobotanik özellikleri tespit edilmiştir. Etnobotanik özellikleri belirlenen taksonların latince ve yerel isimleri, kullanılan kısımları ve kullanım amaçları familya isimlerine göre alfabetik olarak listelenmiştir. Elde edilen sonuçlar ilgili literatürler ile karşılaştırılarak tartışılmıştır. Bu çalışma ile ulusal ve uluslararası ölçeklerdeki ilgili tüm çalışmalara katkıda bulunulacağı düşüncesindeyiz

Anahtar Kelimeler:

Kırıkhan, semt pazarı, aktar, etnobotanik, gıda güvenliği

An ethnobotanical research on wild plants sold in Kırıkhan district Hatay/Turkey herbalists and local markets

In this study, ethnobotanical properties of some herbal plants marketed in herbalists and local bazaars of Kırıkhan province of Hatay city were investigated during 2011-2013. For this purpose, herbalists and local markets in the province were visited to identify for what purpose these plants are sold and how they are used. It was identified that 70 taxa in herbalists and 37 taxa in local markets have some ethnobotanical properties. Then, these plant taxa were alphabetically listed according to their family names, including their Latin and local names, their used parts and usage purposes. The obtained results were comparatively discussed with current literatures. We believe that fınding of this study will significantly contribute to the ethnobotanical studies at local and regional scales

Keywords:

Kırıkhan, herbalists, local markets, ethnobotany, food safety,

PDF

___

Açıkgöz, M.A., Batı, E., Demirkol, G. 2012. Bitkisel tedavi, halk hekimliği ve aktarlar. Tıbbı ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu Bildiri Özet Kitabı, 458-461.
Akan, H., Aslan, M., Balos, M.M. 2005a. Şanlıurfa kent merkezindeki semt pazarlarında satılan bazı bitkiler ve kullanım amaçları. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 12/2: 43-58.
Akan, H., Aslan, M., Balos, M.M. 2005b. GAP yöresindeki tıbbi ve aromatik bitkiler. TUBITAK Proje No: TBAG/Ç. SEK 22 (103- T009).
Aktan, N., Bilgir, B. 1978. Ege Bölgesinde insan beslenmesinde kullanılan bazı yabani otlar (tilkicen, sirken, labada, sinirotu) üzerinde araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 15: 167-182.
Alarcon, R., Ortiz, L.T., Garcia, P. 2006. Nutrient and fatty acid composition of wild edible bladder campion populations [Silene vulgaris (Moench.) Garcke]. International Journal of Food Science and Technology. 41: 1239-1242.
Albuquerque, U.P., Monteiro, J.M., Ramos, M.A., Amorim, E.L.C. 2006. Medicinal and magic plants from a public market in northeastern Brazil. Journal of Ethnopharmacology. 110: 76-91.
Algier, A.A., Hanoğlu, Z., Özden, G., Kara, F. 2005. The use of complementary and alternative (non-conventional) medicine in cancer patients in Turkey. Eur J Oncol Nurs. 9: 138-46.
Alpınar, K. 1999. Ayvalık (Balıkesir) ve yakınındaki adaların floristik ve etnobotanik açıdan değerlendirilmesi. TUBITAK Temel Bilimler Araştırma Grubu (TBAG) Proje No: 1407.
Altay, V., Çelik, O. 2011. Antakya semt pazarlarındaki bazı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araştırılması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi. 4/2: 137-139.
Altay, V., Karahan, F. 2012. Tayfur Sökmen Kampüsü (Antakya-Hatay) ve çevresinde bulunan bitkiler üzerine etnobotanik bir araştırma. The Black Sea Journal of Sciences. 2 (7): 13‐28.
Attisso, M.A. 1983. Phytopharmacology and phytotherapy. (Eds.) Bannerman, R.H. et al., Traditional medicine and health care coverage. A reader for health administrators and practitioners. Geneva: World Health Organization.
Başer, K.H.C., Honda, G., Miki, W. 1986. Herb drugs and herbalists in Turkey. Instutute for the study of Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo.
Baytop, T. 1984. Türkiye’de bitkiler ile tedavi (geçmişte ve bugün). İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3255, İstanbul.
Baytop, T. 1999. Türkiye’de bitkiler ile tedavi - geçmişte ve bugün. Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul.
Bingöl, F. 1995. Some drug samples sold in the herbal markets of Ankara. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 2/2: 83-110.
Brinckmann, J. 2004. The medical plant supply chain: creating social and environmental sustainability. Herbal Gram. 64: 56-60.
Bye, A.R. 1986. Medicinal plants of the sierra madre: Comparative study of Tarahumara and Mexican market plants. Economic Botany. 40/1: 103-124.
Certel, M., Sık, B., Cengiz, F., Karakas, B. 2006. Antalya yöresinde tüketilen yenebilir bazı yabani bitkilerin nitrat ve nitrit içerikleri. Türkiye 9. Gıda Kongresi, Bolu. 263.
Craker, L.E. 2007. Medicinal and aromatic plants-future opportunities reprinted from: Issues in new crops and new uses.. (Eds.) Janick, J. and Whipkey, A., ASHS Press, Alexandria, VA.
Çolakoğlu, M., Bilgir, B. 1977. Ege Bölgesi’nde insan beslenmesinde kullanılan bazı yabani (sarmaşık, stifno, helvacık, deniz börülcesi, ısırgan ve gelincik) otları üzerinde araştırmalar. VI. Bilim Kongresi Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu Tebliğleri, 3: 11-19. Ankara.
Çömlekçioğlu, N., Karaman, Ş. 2008. Kahramanmaraş şehir merkezindeki aktarlarda bulunan tıbbi bitkiler. KSU Journal of Science and Engineering. 11/1: 23-32.
Davis, P.H. 1965-1985. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol.: 1-9. Edinburgh University Pres, Edinburg.
Doğan, Y. 2012. Traditionally used wild edible greens in the Aegean Region of Turkey. Acta Societatis Botanicorum Poloniae. 81/4: 329-342.
Doğan, Y., Baslar, S., Ay, G., Mert, H.H. 2004. The use of wild edible plants in western and Central Anatolia (Turkey). Economic Botany. 58/4: 684-690.
Doğan, Y., Uğulu, İ., Durkan, N. 2013. Wild edible plants sold in the local markets of Izmir, Turkey. Pakistan Journal of Botany. 45/S1: 177-184.
Ertuğ, F. 2004. Wild edible plants of the Bodrum area (Muğla, Turkey). Turkish Journal of Botany. 28: 161-174.
Ertuğ, F., Tümen, G., Çelik, A., Dirmenci, T. 2004. Buldan (Denizli) etnobotanik envanter çalışması. TUBITAK Proje No: SBB- 3031.
FAO (Food and Agricultural Organization). 2003. Impact of cultivation and gathering of medicinal plants on biodiversity, part 4. Originated in Forestry Department. www.fao.org/DOCREP/005.
Farnsworth, N.R., Soejarto, D.D. 1991. Global importance of medicinal plants. (Eds.) Akerele, O. et al., Conservation of medicinal plants, Cambridge Univ. Press, New York.
Faydaoğlu, E., Sürücüoğlu, M.S. 2011. Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. 11/1: 52-67.
Gazzaneo, L.R.S., De Luceena, L.F.P., Albuquerque, U.P. 2005. Knowledge and use of medicinal plants by local specialists in an region of Atlantic Forest in the state of Pernambuco (Northeastern Brazil). Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 1: 9.
Halberstein, R. 2005. Medicinal plants: Historical and cross cultural usage patterns. Annals of Epidemiology, 15: 686-699.
Hamilton, A.C. 2004. Medicinal plants, conservation and livelihoods. Biodiversity Conservation. 13: 1477-1517.
Karademir, M., Öztürk, B. 2004. İzmir aktarlarında halka sunulan bitkiler. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 29-31 Mayıs 2002, Eskişehir.
Karousou, R., Deirmentzoglou, S. 2011. The herbal market of Cyprus: Traditional links and cultural exchanges. Journal of Ethnopharmacology. 133: 191-203.
Kendir, G., Güvenç, A. 2010. Etnobotanik ve Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. 30/1: 49-80.
Kırımer, N. 2010. Tıbbi ve aromatik bitkilerin temini ve pazarlanması. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
Koçtürk, M.O., Kalafatçılar, Ö.A., Özbilgin, N., Atabay, H. 2009. Türkiye’de bitkisel ilaçlara bakış. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 46 (3): 209-214.
Kroner, S. 2006. Finding Key Sales Opportunities in the Natural Products Marketplace. www.spins.com/news.
Kurt, E., Bavbek, S., Pasaoglu, G. 2004. Use of alternative medicines by allergic patients in Turkey. Allergol Immunopathol. 32: 289-94.
Malyer, H., Özaydın, S., Tümen, G., Er, S. 2004. Tekirdağ ve çevresindeki aktarlarda satılan bazı bitkiler ve tıbbi kullanım özellikleri. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 7: 103-112.
Monteiro, J.M., Araujo, E.L., Amorim, E.L.C., Albuquerque, U.P. 2010. Local markets and medicinal plant commerce: A review with emphasis on Brazil. Economic Botany. 64/4: 352-366.
Newman, D.J., Cragg, G. 2007. Natural products as sources of new drugs over the last years. J Nat Prod. 70/3: 461-77.
Okan, B., Açkurt, F. 1983. Kocaeli iline bağlı Gebze ilçesi ve köylerinde yenebilen yabani bitkilerin tüketim şekillerine göre besin değerlerinin saptanması. TÜBİTAK, Beslenme ve Gıda Teknoloji Bölümü, Proje No: 05 03 42 79 03.
Özbek, H. 2005. Cinsel ve jinekolojik sorunların tedavisinde bitkilerin kullanımı. Van Tıp Dergisi: 12/2: 170-174.
Özçelik, H., Balabanlı, C. 2005. Burdur ilinin tıbbi ve aromatik bitkileri. 1. Burdur Sempozyumu Bildiri Özet Kitabı, 1: 1127-1136.
Öztürk, M., Gücel, S., Altundağ, E., Çelik, S. 2011. Turkish Mediterranean medicinal plants in the face of climate change. (Eds.) Ahmad, A. et al., Medicinal plants in changing environment, ISBN: 81-85589-14-3. New Delhi.
Öztürk, M., Gucel, S., Altundag, E., Mert, T., Gork, C., Gork, G.,Akcicek, E. 2012. An overview of the medicinal plants of Turkey. (Ed.) Singh R.H., Genetic resources, chromosome engineering, and crop improvement, Vol.: 6, 181-206 pp. CRC Press, Boca Raton.
Polat, R., Satıl, S., Çakılcıoğlu, U. 2011. Medicinal plants and their use properties of sold in herbal market in Bingöl (Turkey) district. Biological Diversity and Conservation. 4/3: 25-35.
Polat, R., Selvi, S., Çakılcıoğlu, U., Açar, M. 2012. Bingöl semt pazarlarında satılan yabani bitkilerin etnobotanik açıdan incelenmesi. Biological Diversity and Conservation. 5/3: 155-161.
Sargın, S.A., Selvi, S., Erdoğan, E. 2013. The handling characteristics of the medicinal plants which sold in herbalists in Alaşehir (Manisa) region. Biological Diversity and Conservation. 6/3: 40-45.
Sarışen, Ö., Çalışkan, D. 2005. Fitoterapi: bitkilerle tedaviye dikkat. Sted Dergisi, 14/8: 182-187.
Satıl, F., Tümen, G., Dirmenci, T., Arı, Y., Çelik, A. 2006. Kazdağı Milli Parkı ve çevresinde etnobotanik envarter çalışması. TUBITAK Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Grubu. SOBAG-104K089.
Selvi, S., Satıl, F., Polat, R., Çakılcıoğlu, U. 2012. Kazdağları’ndan (Balıkesir-Edremit) toplanan ve bölgedeki aktarlarda satılan tıbbi bitkiler üzerine bir araştırma. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu, 24-26 Mayıs 2012, Edremit-Balıkesir.
Singh, R.H., Lebeda, A., Tucker, A.O. 2012. Medicinal plants-nature’s pharmacy. (Ed.) Singh, R.H., Genetic resources, chromosome engineering, and crop improvement, Vol.: 6, 13-52 pp.. CRC Press, Boca Raton.
Tabata, M., Honda, G., Sezik, E., Yeşilada, E. 1993. A Report on Traditional medicine and medicinal plants in Turkey (1990,1991). Kyoto: Kyoto University.
Tanker, M., Tanker, N. 1990. Farmakognozi. Cilt: 2. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları. Yayın No: 65, Ankara.
Tulukçu, E., Sağdıç, O. 2011. Konya’da aktarlarda satılan tıbbi bitkiler ve kullanılan kısımları. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 27/4: 304-308.
Tuzlacı, E. 2005. Geçmişten günümüze Bodrum’da Bitkiler ve Yaşam. Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., İstanbul.
Vantomme, P., Markkula, A., Leslie, R.N. 2002. Non-Wood forest products in 15 countries of Tropical Asia an overview, EC-FAO Partnership Programme, Tropical Forestry Budget Line (B7-6201/1B/98/0531, Project GCP/RAS/173/EC), p. 202. Thailand.
www.kirikhan.bel.trYaylagül, Ö. 2011. Samsun pazarlarında satılan şifalı bitkiler. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim. Samsun.
Yücel, E., Unay, N. 2008. Çifteler ilçesi’nde (Eskişehir) gıda olarak tüketilen yabani bitkilerin tüketim biçimleri ve besin öğesi değerleri. ISBN 978-975-93746-5-5. Eskişehir.
Yücel, E., Güney, F., Şengün, İ.Y. 2010. Mihalıçcık (Eskişehir) ilçesinde tüketilen yabani bitkiler ile bunların tüketim amaçlarının saptanması. Biological Diversity and Conservation. 3/3: 158-175.
Yücel, E., Tapırdamaz, A., Şengün, İ.Y., Yılmaz, G., Ak, A. 2011. Kisecik Kasabası (Karaman) ve çevresinde bulunan bazı yabani bitkilerin kullanım biçimleri ve besin öğesi içeriklerinin belirlenmesi. Biological Diversity and Conservation. 4/3: 71-82.
Yücel, E., Şengün, İ.Y., Çoban, Z. 2012. The wild plants consumed as a food in Afyonkarahisar/Turkey and consumption forms of these plants. Biological Diversity and Conservation. 5/2: 95-105.
Yüzbaşıoğlu, İ.S., Özhatay, F.N. 2013. Örümcek ormanlarında (Kürtün, Gümüşhane) odun dışı bitkisel ürünler. Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University. 63/2: 11-20.
Zeybek, N., Zeybek, U. 1994. Farmasötik botanik. Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları No: 2, İzmir.