Türkçede Söz Ölümü Türleri

İnsan, tüm hayvanlara ve dünyaya egemen durumdadır. Bunun en temel iki nedeni, insanın toplum içinde yaşaması ve beynidir. İnsanın bugünkü egemen duruma gelmesindeki temel neden olan bu beceriler, insanın dil ve iletişim yeteneğinin olmasına bağlıdır. Dil, bir anda düşünemeyeceğimiz kadar çok yönlü, değişik açılardan bakınca başka başka nitelikleri beliren, kimi sırlarını bugün de çözemediğimiz büyülü bir varlıktır. Her yönüyle bir ulusun kültürünün de aynası, insanın ve uygarlığın en önemli belirtisi ve aracıdır. Dil, zihnin çalışmasıyla yeni kavramlar oluşturmakta ve insan yaşamının çeşitli yönlerinin söze dönüşmesini sağlamaktadır. Söz, dilin bireysel yanıdır. Bir toplumun geçirdiği bütün kültür değişimleri dilde yankısını bulmaktadır. Söz ölümü, her dilin söz varlığını oluşturan sözcük veya sözlerden bir kısmının zamanla, dil içi ve dil dışı çeşitli etkenlerle unutulup kaybolmasıdır. Söz ölümünün temel nedeni, sözcüğün gösterdiği nesnenin, toplumun ve bireyin yaşamında artık yerinin kalmaması, tanınmaz olmasıdır. Söz ölümünün üç türü vardır. Bunlar: 1. Saklantı Kelimeler, 2. Yabancılaşan Kelimeler, 3. Tamamen Kaybolan Kelimeler. Saklantı kelimeler, dilde tek başlarına anlamları olmayan belli bölge, ağız veya kavram alanlarında saklanmış kelimelerdir. Kelime kök veya gövdesindeki saklantı kelimeler ve kalıp sözlerdeki saklantı kelimeler olarak iki grupta incelenir. Yabancılaşan kelimeler, yabancı dillerin güçlü etkisinde kalmış dillerde, çekirdek sözcüklerde de yabancılarının tercih edilmesiyle unutulan kelimelerdir. Bu tür kelimelerde Türkçe bir kelimenin bir başka dile geçip o dilin ses ve şekil kalıplarına girerek tekrar Türkçeye geçtiği örneklere de rastlanmaktadır. Tamamen kaybolan kelimeler, kavramın nesneler dünyasında yok olması sonucu oluşan kelimelerdir. Çeşitli sosyal, kültürel, ekonomik ve askerî gelişme ve değişmeler dil üzerinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

dil, söz, söz ölümü, Türkçe, Türkiye Türkçesi

Types of Parole Death in Turkish Language

Humans dominate all the animals and the world. The two main reasons for this are living in

Keywords:

dil, söz, söz ölümü, Türkçe, Türkiye Türkçesi,

PDF

___

Akar, Ali (2018a), “Bir Söz Ölümü Türü: Kavram Alanı Boşalması”, Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 4-6 Ekim 2018, Nevşehir, s. 15-21.
_____ (2018b), “Eski Türkçeden Oğuzcaya Saklantılar”, Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı Birinci Cilt, 1-7 Haziran 2018, Ulanbator Moğolistan, s. 25-31.
Aksan, Doğan (1961), “Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, s. 207-274.
______ (2004), Dilbilim Ve Türkçe Yazıları, İstanbul: Multilingual.
______ Doğan (2009a), Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim I. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
______ (2009b), Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim II. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
______ (2009c), Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
______ (2013), Türkçenin Gücü. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
______ (2014a), Anadilimizin Söz Denizinde, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
______ (2015a), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Bilgi Yayınları.
______ (2015b), Türkiye Türkçesinin Dünü Bugünü Yarını. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Aksoy, Ömer Asım ve Cem Dilçin (2009), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çelik, Hülya (2005), Kelimelerin Ölümü Olayı (XIII.-XX. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, Kırıkkale Üniversitesi.
Çolak, Gülcan (2017), Türkçede Fosil Kelimeler, İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
Maden, Sedat ve Recep Demir (2017), “Atasözlerindeki Eskicil (Arkaik) Unsurlar”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(2), s. 189-200.
Memmedov, Yunus (1994), “Kelimelerin Leksik ve Semantik Gelişmesi”, çev. Sebahattin Çağın, Türk Dili, S. 509, s. 350-359.
Porzig, Wolter (2011), Dil Denen Mucize, çev. Vural Ülkü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Saussure, Ferdinand (1976), Genel Dilbilim Dersleri I, çev. Berke Vardar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.