BAĞIMSIZ AFGANİSTAN’IN MODERNLEŞMESİ HUSUSUNDA TÜRKİYE’DEN AFGANİSTAN’A GÖNDERİLEN UZMANLAR

Öz Tarihi ve kültürel değerler noktasında ortak bağlara sahip olan Türkiye ve Afganistan arasındaki yakın ilişki, aradan geçen uzun yıllara rağmen zayıflamak yerine her zaman güçlenmiştir. Rusya’nın sıcak denizlere inme, İngiltere’nin ise sömürgelerine açılan yolu koruma maksatlı gerçekleştirdiği stratejiler, Afganistan topraklarını nüfuz mücadelesinin eksik olmadığı bir saha hâline getirmişti. Afganistan, XIX. yüzyılın başlarından itibaren sürdürülen “büyük oyuna” karşı bağımsızlık mücadelesi verirken, Mustafa Kemal Paşa da aynı emperyalist güçlere karşı halkıyla beraber İstiklâl harbini gerçekleştirmekteydi. Buna benzer gelişmeler Mustafa Kemal Paşa ve Amanullah Han’ın yollarını kesiştirdiği gibi dostluklarını da pekiştirdi. Amanullah Han, devletini modernleştirmek ve bu sayede çağdaş ülkeler arasında edineceği yeri sağlamlaştırmak için bir dizi ıslahat yapmak fikriyle Türkiye’den nitelikli uzman talebinde bulunmuştur. Cemal Paşa’nın “Türkiye’nin savunması Afganistan’dan başlar” fikrinden hareketle, Afgan ordusunu düzenleyerek İngiltere’yi Hindistan’da meşgul edip İstiklâl Harbi’ne destek olma gayesi, Mustafa Kemal Paşa tarafından takdir edilmiştir. Bu nedenledir ki vatan işgal altındayken bile büyük fedekarlıklarla Afganistan’a her türlü yardım yapılmıştır. Amanullah Han (1919-1929) zamanında Afganistan’a yapılan askerî, eğitim ve sağlık alanındaki yardımlar, Nadir Şah (1929-1933) döneminde durağan bir hâl alırken, Zahir Şah’la (1933-1973) beraber ise zirveye ulaşmıştır. Bu çalışmamız, Afganistan’ın Sovyet Rusya ile yakınlaştığı 1955 yılına kadar Türkiye Cumhuriyeti tarafından Afganistan’a askerî, eğitim ve sağlık alanlarında gönderilen uzmanları ve yapılan yardımları konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Kemal Paşa, Afganistan Modernleşmesi, Cemal Paşa, Eğitim Yardımı, Amanullah Han

PDF

___

Akbaş, İ. (2008). “Afgan Kralı Amanullah Han’ın Türkiye Gezisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16-17), ss.311-333. Arslan, E. Ş. (2004). Sürgünde Üç Ölüm, İstanbul. Artuç, N. (2008). Cemal Paşa, Ankara. Atatürk’ün Milli Dış Politikası I, Ankara 1981. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I, Ankara 1997. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, Ankara 1997.

Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Ankara 1991. Aydemir, Ş. S. (2013). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa (1914-1922) III, İstanbul. Baykal, H. (1989). “Milli Mücadele Yıllarında Mustafa Kemal Paşa ile Cemal Paşa Arasında Yazışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 5(14), ss.379-439. Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi III, Ankara.

DABCA, T: 01.01.1935., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 51.1.12. DABCA, T: 01.02.1947., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.734.19. DABCA, T: 01.06.1968., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 220.41.20. DABCA, T: 02.05.1928., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 257.731.5. DABCA, T: 02.06.1948., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 116.38.8.

DABCA, T: 04.02.1923., F. K: 30.18.1.1., Y.N: 6.49.5. DABCA, T: 04.02.1953., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 131.7.13. DABCA, T: 04.03.1943., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.734.14.

DABCA, T: 04.05.1944., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 48.311.8. DABCA, T: 06.07.1942., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.734.13. DABCA, T: 07.02.1942., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.734.10.

DABCA, T: 08.03.1922., F. K: 30.18.1.1., Y.N: 4.52.1. DABCA, T: 08.04.1938., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 82.29.11. DABCA, T: 08.04.1938., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 82.30.1. DABCA, T: 09.01.1932., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 20.119.18. DABCA, T: 09.02.1943., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 101.9.17.

DABCA, T: 10.03.1926., F. K: 30.18.1.1., Y.N: 18.20.16. DABCA, T: 10.05.1937., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 74.38.13. DABCA, T: 10.05.1937., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 74.38.14.

DABCA, T: 10.07.1937., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.733.23. DABCA, T: 11.05.1927., F. K: 30.18.1.1., Y.N: 24.27.17. DABCA, T: 11.09.1932., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.733.4.

DABCA, T: 12.03.1945., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 107.104.3. DABCA, T: 12.08.1942., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 99.74.16. DABCA, T: 13.01.1939., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 85.114.19.

DABCA, T: 14.04.1937., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 73.30.5. DABCA, T: 15.11.1935., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 212.444.2. DABCA, T: 16.08.1944., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 106.69.2.

DABCA, T: 16.11.1932., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 31.70.18. DABCA, T: 17.02.1942., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.734.11. DABCA, T: 17.03.1945., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 107.105.15.

DABCA, T: 18.05.1937., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 75.41.3. DABCA, T: 19.11.1965., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 190.68.19. DABCA, T: 19.12.1949., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 121.90.14.

DABCA, T: 20.02.1937., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 212.444.6. DABCA, T: 20.02.1937., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 72.14.9. DABCA, T: 20.05.1927., F. K: 30.11.1.0., Y.N: 35.29.18.

DABCA, T: 20.08.1937., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 78.72.13. DABCA, T: 20.09.1945., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.734.16. DABCA, T: 20.12.1927., F. K: 30.11.1.0., Y.N: 36.36.7.

DABCA, T: 22.12.1932., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.733.2. DABCA, T: 23.01.1947., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 112.89.12. DABCA, T: 26.02.1938., F. K: 30.18.1.1., Y.N: 4.50.11.

DABCA, T: 26.10.1938., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 85.91.20. DABCA, T: 26.10.1943., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 103.80.18. DABCA, T: 27.07.1945., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 108.46.16.

DABCA, T: 27.10.1940., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 93.101.10. DABCA, T: 28.04.1941., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 94.35.17. DABCA, T: 28.11.1938., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 85.98.19.

DABCA, T: 29.12.1937., F. K: 30.10.0.0., Y.N: 258.733.26. DABCA, T: 30.05.1938., F. K: 30.18.1.2., Y.N: 83.50.1. Braudel, F. (1989). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I, (nşr. M. Ali Kılıçbay), İstanbul.

Cebesoy, A. F. (2002). Moskova Hatıraları, İstanbul. Çankaya, M. A. (1968). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı) I-V, Ankara. Dağpınar, M. A. F. (1976). “Afganistan’da Mülkiye”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi 6(43), ss.175-182.

DBA, Afganistan Fonu, 36, 160, 9. Durak, N. (2001). Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler, Ankara. Esadullah, O. (1999). Afganistan: Sovyet İşgalinden İçsavaşa, İstanbul.

Esendal, M. Ş. (2001). Kızıma Mektuplar, (Yay.Haz. Muzaffer Uyguner), Ankara. Esmail, M. E. (2004). Kominist İşgalden Liberal İstilaya Trajik Afganistan, İstanbul. Fazlı, M. (2007). Afganistan’da Bir Jöntürk, (nşr. Kenan Karabulut), İstanbul.

Fazlı, M. (2008). Afganistan’a Seyahat, (nşr. Ali Ahmetbeyoğlu), İstanbul. Fletcher, A. (1965). Afghanistan Highway of Conquest, New York. Fraser-Tytler, W.K. (1967). Afghanistan: A Study of Political Developments in Central and Southern Asia, London. Genelkurmay Başkanlığı, (2004). Balkan Savaşına Katılan Komutanların Yaşam Öyküleri (Alay ve Daha Üst Birlik Komutanları), Ankara.

Genelkurmay Başkanlığı, (2009). Geçmişten Günümüze Türk-Afgan İlişkileri, Ankara. Grenard, F. (1970). Asya’nın Yükselişi ve Düşüşü, İstanbul. Gürün, K. (2010). Türk-Sovyet İlişkileri (1920-53), Ankara.

Hayit, B. M. (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara. İmamhocayev, R. (2001). “Afganistan ve Türkiye”, AÜTAED, S.17, ss.261-266. Kocatürk, U. (2007). Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Ankara.

Korkmaz, Ö. (2002). “Afganistan’a Türk Yardımı”, Afganistan Üzerine Araştırmalar, İstanbul. Köçer, M. (2002). Emanullah Dönemi Afganistan, Elazığ. Kurat, A. N. (2014). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara.

Lewis, B. (1964). “Orta Şarkın Tarihi Hüvviyeti”, AÜİFD., XII, ss.75-81. MSB Arşivi, Safahat Belgesi, 320-67. MSB Arşivi, Safahat Belgesi, 337-123. MSB Arşivi, Safahat Belgesi, 320-67. Oğuz, E. (1999). Afganistan: Sovyet İşgalinden İç Savaşa, İstanbul.

Onar, M. (1995). Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları II, Ankara. Özbay, K. (1976). Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri II, İstanbul. Özmen, S. (2013). Afgan Aydınlanmasının Mimarı Serdar Mahmud Han ve Anıları, İstanbul.

Runion, Meredith L. (2007). The History of Afghanistan, London. Saray, M. (1975). Rusya’nın Türk İllerinde Yayılması, İstanbul. Saray, M. (1995). Atatürk ve Türk Dünyası, Ankara. Saray, M. (2002). Afganistan ve Türkler, Ankara. Saray, M. (2010). Türkiye ve Komşuları, Ankara.

Sarıhan, Z. (2002). Kurtuluş Savaşımızda Türk-Afgan İlişkileri, İstanbul. Sonyel, S. R. (1995). Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Ankara. Soysal, İ. (1989). Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I, Ankara. Şahin, M. (2015). Atatürk Dönemi ve Sonrası Türk-Afgan İlişkileri, İstanbul.

Şahin, H. H. (2019). “Osmanlı Devleti İle Hindistan Müslümanlarının Tarihi Bağı ve Hindistan Hilafet Hareketi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Sonbahar 2019), S.24, ss.731-754. Şimşir, B. N. (1993). Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları I, Ankara. Şimşir, B. N. (1999). Doğunun Kahramanı Atatürk, Ankara. Şimşir, B. N. (2002). Atatürk ve Afganistan, Ankara.

Togan, Z. V. (1981). Bugünkü Türk İli ve Yakın Tarihi I, İstanbul. Yalçın, H. C. (2001). Tanıdıklarım, İstanbul. Yalçın, H. C. (2002). İttihatçı Liderlerin Gizli Mektupları, İstanbul.

Yaşar, B. (2016). Atatürk Dönemi Türk-Afgan İlişkileri ve Afganistan’a Yapılan Yardımlar, İnönü Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, Malatya. Yazıcı, O. (2001). “Rusların Sıcak Denizlere İnme Çabaları I: Afganistan’ın Uluslararası Politik Alanda Yerini Alışı”, Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları I/1, (Ocak-Haziran 2001), ss.95-112.

Yazıcı, O. (2010). “Afganistan’daki Otorite Boşluğunun Tarihi Temelleri ve Bölge Güvenliği Üzerindeki Etkileri”, History Studies: International Journal of History, 2(1), ss.219-236. Yazıcı, O. (2011). Modern Afganistan’ın Kuruluşu (1834-1922), Malatya. Yazıcı, R. (1982). Türkiye, İslâm Ülkeleri Anlaşmalar ve Mevzuat, Ankara.