Abdurrezzak Kâşanî (ö.730/13309)'nin Hayatı, İlmî-Tasavvufî Kişiliği ve Eserleri

Özet: Abdurrezzak Kâşanî, İbnu'l-Arabî (ö.638/1240) ekolü olarak da bilinen “vahdet-i vücûd” telakkîsinin en önemli temsilcilerinden birisidir. Şeyh Abdussamed b.Alî en-Natanzî (699/1300)'nin mürîdi olan Kâşanî, Osmanlı Devleti'nin ilk müderrisiDavûd el-Kayserî (ö.751/1350)'ye de hocalık yapmıştır. Müellif hayatının büyükbir kısmını Tebriz'de ilmî faaliyetlerde bulunarak geçirmiştir. Tesbit edebildiğimizeserlerinin sayısı, risalelerle birlikte 'otuzbeş'tir. Eserlerinin çoğunluğu, tasavvufsahasına ait bulunmaktadır. Kâşanî'nin “Tevîlatu'l-Kur'an” adlı eseri, yazmahalinde olan ve ilim dünyasınca tanınmayan “Hakâiku't-Te'vîl fî Dekâiki't-Tenzîl”adlı bir başka eserinin “te'vîl” kısımlarından oluşmakta olup, “Tefsîru'ş-Şeyhi'l-Ekber” ismiyle İbnu'l-Arabî adına basılmış bulunmaktadır. “Hakâiku't-Te'vîlfî Dekâiki't-Tenzîl” adlı eser, 2003 yılında tarafımızdan yapılan “Kâşanî ve Hakâiku't-Te'vîl fî Dekâiki't-Tenzîl Adlı Eserinin 1.Cildinin Tahkîk ve Tahrîci” isimli ikicildlik doktora çalışması ile ilim dünyasına tanıtılmış, ayrıca “Tevîlatu'l-Kur'an”adlı eserin de Kâşanî'ye ait olduğu belgelenmiştir. Bu makale adı geçen doktoratezimizin bazı kısımlarının yeniden gözden geçirilmesi ile elde edilmiştir. Bu çalışmada,Kâşanî'nin hayatı, ilmî-tasavvufi kişiliği ve eserleri ele alınmaktadır.Anahtar Kelimeler: Kâşanî, Natanzî, Vahdet-i vücûd, Te'vil, Tefsir.

___

Afîfî, Ebû'l-Ala, Muhyiddin İbnu'l-Arabî'nin Tasavvuf Fesefesi (Trc. Mehmet Dağ),

Kırkambar Yayınları, İstanbul 1999.

.......................... Fusûsu'l-Hikem Okumaları İçin Anahtar (Trc. Ekrem Demirli),

İz Yay., İstanbul 2000.

Ahmed Teymûr Paşa, Fihrisu'l-Hizâneti't-Teymûriyye Esmau'l-Müellifîn, Daru'l-

Kütübi'l-Mısriyye, Kahire 1948.

Alkış, Abdurrahim, Abdurrezzak Kâşanî ve “Şerhu Fusûsi'l-Hikem” Adlı Eserinin

Tahkîk ve Tahlîli, M.Ü.S.B.E. Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim

Dalı, basılmamış doktora tezi, İstanbul 2008

Askalanî, İbn Hacer (8521448), Tehzîbu't-Tehzîb, Daru Sadır, Beyrut 1968, I-XII c.

Âştiyanî, Celaleddin, Şerhu Mukaddime-i Kayserî, Meşhed Ünv. Yay., Meşhed 1966.

Attar, Feridüdddin, Tezkiretü'l-Evliya, (Trc. Süleyman Uludağ), II. bsm., İstanbul 1991.

Bağdadî, İsmail Paşa, Hediyyetü'l-'Ârifîn Esmau'l-Müellifîn Ve Asaru'l-Musannifîn,

İstanbul 1951.

Bayraktar, Mehmet, “Davûd-i Kayserî”, D.İ.A., İstanbul 1994, IX, 32

Belazurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir (ö.379/893), Kitabu Cumel min Ensabi'l-Eşraf,

( Thk. Dr. Süheyl Zekka- Dr. Riyad Zirikli ) Daru'l-Fikr, Beyrut 1996, I-XIII c.

Brockelmann, Carl, Gal-Suplement, Leiden 1938, I-IV c.

Brokelmann, Carl, Tarîhu'l-Edebi'l-Arabî, (Arapça Trc. Dr. Ramazan Abdüttevvab),

III. Baskı, Daru'l-Mearif, 1983.

Camî, Abdurrahman, Nefehatu'l-Üns, Evliya Menkibeleri, ( Trc. ve şrh. Lamiî

Çelebi, Hzr. Süleyman Uludağ, Mustafa Kara ), Marifet Yay., İst. 1995.

Cezerî, İzzeddin b. el-Esîr, (ö.630/1232) Üsdü'l-Gabe fî Ma'rifeti's-Sahabe, Daru'l-

Fikr, Beyrut 1993-95, I-VI c.

Emin, Seyyid Muhsin, A'yanu'ş-Şî'a, Daru't-Taaruf, Beyrut ts.

Ergül, Necmettin, Kâşanî ve Hakâiku't-Te'vîl fî Dekâiki't-Tenzîl Adlı Eserinin

Cildinin Tahkîk ve Tahrîci, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Şanlıurfa 2003, I-II c.

Ferfûr, Abdürrahman; Hafız, Muhammed Mutî', el-Müntekâ min Mahtûtati

Ma'hedi'l-Bîrûnî li'd-Dirasati's-Şarkiyye bi Taşkend, Merkezu Cum'ati'l-Macid,

Dubai 1995/1416

Nuveyhid, Âdil, Mu'cemu'l-Mufessirîn, Müessesetu Nuveyhidi's-Sekafiyye, Beyrut

, I-II c.

Hadizade, Mecîd, Mecmûa-i Resail ve Musannefat (Kaşanîname), Mîras-ı Mektûb,

Tahran 1380.

Halebî, Ali Asgar, Mebani-yi İrfan ve Ahval-i Ârifan, İntişarat-ı Esatir, 2. Baskı,

Tahran 1377.

Hamevî, Ya'kût b. Abdillah, Mu'cemu'l-Buldan, Daru Sadır, Beyrut ts., I-V c.

....................................... Mu'cemu'l-Üdeba, Beyrut-Kahire 1923-1930, I-XX c.

Hanbelî, İbnu'l-İmad, Şezeratu'z-Zeheb fî Ahbari Men Zeheb, Kahire 1350/1931, I-V c.

Havafî, Fasîh-i Hafî, Ahmed b. Celaleddin Muhammed, Mücmelü't-Tevarîh (Mücmel-i

Fasîhî), (tsh. Mahmûd Ferruh, Kitab furûş-i Bastan, Meşhed 1340.

Hazrecî, Hulasatu Tezhîbi'l-Kemal, Matbaatu'l-Hayriyye, Mısır 1322.

Huart, CL., “Kâşan” İ. A., İstanbul 1997.

İbnu'l-Cevzî, Abdurrahman b. Alî (ö.597/1200), Sıfatu's-Safve, (Thk. Fahûrî ve

Kalacî), Beyrut 1979, I-IV c.

İbnu'l-Hallikân, Ahmed b. Muhammed, Vefayatu'l-A'yan, (Thk. İhsan Abbas),

Daru Sadır, Beyrut ts.-1978, I-VIII c.

Isfahanî, Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah (ö.430/1038), Hilyetü'l-Evliya ve Tabakâtü'l-

Asfiya, Kahire 1938, I-X c.

İskenderî, Ahmed ve arkadaşları, Mufassal fî Tarîhi'l-Edebi'l-Arabî, Beyrut 1994.

İzutsu, Toshihiko, İbn Arabî'nin Fusûs'undaki Anahtar Kavramlar (Trc. Ahmed

Yüksel Özemre ) I. Bsm., Kaknüs Yay., İstanbul 1998.

Kâşanî, Abdurrezzak, Şerhu Menazili's-Sairîn, Süleymaniye Ktp. Ayasofya Koll.,

D. Nr. 1935, vr. 1b-221b.

.................................. Şerhu Menazili's-Sairîn, ( Thk. Muhsin Bidar Fer) İntişarat-ı

Bidar ts.

.................................. Tahliyetu'l-Ervah bi-Hakâiki'l-İncah, Süleymaniye Ktp., Düğümlü

Baba Koll., D. Nr. 382, vr. 114a–154b.

................................ Tuhfetu'l-İhvan fî Hasaisi'l- Fityan, (Thk. Seyyid Muhammed

Damadî ), Şirket-i İntişarat-ı İlmî ve Ferhengî, Tahran 1369.

................................. Istılahatu's-Sûfiyye, (Trc. Muhammed Hacevi), İntişarat-ı Mevla,

Tahran 1373; (Thk. Abdulal Şahin), Daru'l- Menar, Kahire 1413/1992.

Kâşanî, İzzeddin Mahmûd, Misbahu'l-Hidaye ve Miftahu'l-Kifaye. (Thk. Celaleddin

Hamaî), Tahran 1325.

Katip Çelebî (Hacı Halîfe), Keşfu'z-Zünûn an Esami'l-Kütüb ve'l-Fünûn, M.E.B.,

İstanbul 1971/ Daru'l-Fikir, 1982, I-VI c.

Kehhale, Ömer Rıza, Mu'cemu'l-Müellifîn Teracimi Musannifi'l-Kütübi'l-Arabiyye,

Daru İhyai't-Turasi'l-Arabiyye, Beyrut ts.

Keklik, Nihat, Muhyiddin İbnu'l-Arabî, Hayatı ve Çevresi, Çığır Yay., İstanbul 1966.

Kuşeyrî, Abdulkerîm, Risaletu'l-Kuşeyrî, (Thk. Marûf Zerrik ve Alî Abdulhamid

Baltacı), I. bsm., Beyrut 1413/1993.

Lory, Pierre, Kâşanî'ye Göre Kur'an'ın Tasavvufî Tefsiri (Trc. Sadık Kılıç ), İnsan

Yay., İstanbul 2001.

Macdonald, Duncan Black, “Abd al-Razzak”, Enciklopedia of İslam, Leiden 1960.

Razî, Emin Ahmed, Heft İklim, Kitab-ı Furûş-i Ali Ekber İlmî ve Kitab-ı Furûş-i

Edebî, Tahran ts.

Sarton, George, İntroduction to the history of science, Newyork 1975.

Serkis, Yûsuf Elyan, Mu'cemu'l- Matbûati'l- Arabiyye ve'l-Mua'rrebe, Matbaat-u

Serkis, Kahire 1928.

Sülemî, Ebû Abdirrahman, Tabakâtu's-Sûfiyye, (Thk. Nûreddin Şerîbe), II. bsm.,

Beyrut 1389/1969.

Şîrazî, ÃŽsa b. Cuneyd, Tezkire-i Hezar Mezar, (tsh. Nûranî Visal), Şîraz 1985.

Togan, Zeki Velîdî, Umûmî Türk Tarihine Giriş, İstanbul Ünv. Edebiyat Fak. Yay.,

İstanbul 1981.

................................. “Reşîdüddin Tabîb” İ. A., İstanbul 1997.

Udnerevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu'l-Mufessirîn, (Thk. Süleyman b. Salih

el-Hanî), Mektebetu'l-Ulum ve'l-Hikem, Medine-i Münevvere 1997.

Vassaf, Hüseyin, Sefîne-i Evliya-yı Ebrar fî Şerhi Esmari Esrar, Süleymaniye

Kütüphanesi Yazma Bağışlar Koll., vr. 2305 – 2309.

Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ensar Nşr., İstanbul 2000.

Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed (ö.748/1374), Siyeru A'lami'n-Nübela,

( Thk: Şuayb el- Ernut- Hüseyn el-Esed ve bşk.), Müessesetu'r-Risale, X. bsm.,

Beyrut 1414/ 1994, I-XXV c.

Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, Keşşaf an Hakâiki't-Tenzîl ve 'Uyûni'l-Ekâvîl fî

Vücûhi't-Te'vîl, Kahire 1373/1953.

Ziriklî, Hayreddin, el-A'lam Kamûsu Teracim li- Eşheri'r-Rical ve'n-Nisa mine'l-

Arab ve'l-Müsta'ribîn ve'l-Müsteşrikîn, Darü'l-ilmi'l-Melayin, II. bsm., Beyrut

-96, C. I-VIII.