ORTA DEMİR ÇAĞ’INDA ANADOLUMEZOPOTAMYA İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA İÇ ANADOLU BÖLGESİNİN TARİHİ VE POLİTİK COĞRAFYASI

Hitit İmparatorluğu MÖ 2. bin yılın sonlarında Ege Göçleri ile birlikte tarih sahnesinden çekildi. Hititlerin tarih sahnesinden çekilmesiyle birlikte Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Kuzey Suriye ve Doğu Akdeniz coğrafyalarında Geç Hitit Krallıkları olarak tanımladığımız çeşitli kent devletleri kuruldu. Bu kent devletlerinden biri olan Tabal Krallığı Nevşehir, Kayseri, Aksaray ve Niğde illerini kapsayan coğrafyada egemenlik sürdü. Tabal Krallığı’nın sahip olduğu stratejik konumu ve hammadde potansiyeli Orta Demir Çağı’nda İç Anadolu Bölgesi’nin tarihi ve politik coğrafyasını şekillendiren en önemli unsur oldu. Çünkü Tabal coğrafyası sürekli olarak Asur, Urartu ve Frig gibi dönemin önemli politik güçlerinin mücadele alanı olmuştur. Orta Demir Çağ’ında İç Anadolu Bölgesi’ndeki askeri, siyasi ve politik gelişmeler Asur’un bu coğrafyaya yönelik askeri seferlerine bağlı olarak şekillenmiştir. Bölgeye yönelik yoğun Asur baskısı başta Tabal olmak üzere Anadolu ve Kuzey Suriye coğrafyalarında bulunan bütün yerel politik güçlerin bir araya gelerek Asur karşıttı koalisyonlar kurmasına neden olmuştur. Ancak söz konusu koalisyonlar, Anadolu ve Kuzey Suriye coğrafyalarındaki Asur tehdidini bertaraf etme konusunda başarısız olmuştur. Hatta bazı dönemlerde bu koalisyonlar Asur’un kuzey bölgelerine yönelik gerçekleştirdiği askeri seferlerin en önemli gerekçesi olmuştur

HISTORICAL AND POLITICAL GEOGRAPHY OF THE ANATOLIAN REGION IN THE CONTEXT OF ANATOLIAN-MESOPOTAMIA IN THE MIDDLE IRON AGE

The Hittite Empire disappeared from history together with the Aegean Migrations in the late 2nd millennium BC. With the disappearance of the Hittites from history, various city states were established in the Eastern Anatolia, Southeastern Anatolia, Central Anatolia, Northern Syria and the Eastern Mediterranean regions as the Late Hittite Kingdoms. Tabal kingdom, being one of these city states, continued to dominate the geography including Nevşehir, Kayseri, Aksaray and Niğde provinces. The strategic location of the Tabal Kingdom and its potential for raw materials became the most vital factor shaping the historical and political geography of Central Anatolia Region in the Middle Iron Age because the geography of Tabal was always a field of struggle for important political forces of the time such as Assyrian, Urartu and Phrygian.The military and political developments in the Central Anatolian Region in the Middle Iron Age were shaped depending the military expeditions of Assur on that geography. The intensive Asurian pressure for the region caused all the local political forces, particularly Tabal, in Anatolia and Northern Syria to create coalitions against Assyria.Yet, the coalitions in question failed to eliminate the Assyrian threat in the Anatolian and Northern Syrian geographies. Even at times, these coalitions were the most important reason for the military expeditions into the northern regions that Assyrians carried out.

PDF

___

AKÇAY, Atakan (2014), “Tabal Ülkesinin Tarihsel Süreci Üzerine Bir Değerlendirme” Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/1, s. 37 – 58.
AKKUŞ MUTLU, Suzan (2011), “Tabal Krallığı”, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, 7. Cilt, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Yayınları, s. 257 – 267.
AKKUŞ MUTLU, Suzan (2015), “Kummuh Ülkesi’nin Asur Devleti Açısından Önemi”, Aka-demik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt: 2, Sayı 7, s. 98 – 109.
ALPARSLAN, Metin (2010), Eski Anadolu’da Ticaret (M.Ö. II. Binyıl), İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
AZARPAY, Guitty (1968), Urartian Art and Artifacts: A Chronological Study, Berkeley and Los Angeles: Universty of California Press.
BALKAN ATLI, Nur (2011), “Kapadokya Obsidiyenleri”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Editör Necmi Karum, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş., s. 71.
BERNDT-ERSÖZ, Susanne (2012), “Frig Krallığı: Kökenleri, Tarihi ve Politik Gelişimi”,
Frigler: Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, Editörler Taciser Tüfekçi Sivas – Hakan
Sivas, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 16 – 43.
BİNG, John Daniel (1969), A History of Cilicia During The Assyrian Period, Indiana: Indiana Universty, Ph. D., 1969 History Ancient.
BRYCE, Trevor (2012), The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History, Oxford: Oxford Universty Press.
CANCİK-KİRSCHBAUM, Eva (2004), Asurlular: Tarih, Toplum, Kültür, İzmir: İlya İzmir Yayınevi.
CURTİS, John (2012), “Assyrian and Urartian Metal Work: İndependence or İnterdependence?”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Publiee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 427 – 443.
ÇİĞDEM, Süleyman (1996), Eski Anadolu İnsanının Geçim Kaynakları Ve Yaşama Biçimleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
ÇİLİNGİROĞLU, Altan (1994), Urartu Tarihi, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
D’ALFONSO, Lorenzo (2011), “Tabal, an ‘out group’ definition in the 1st Millennium BC”, in: Giovanni B. Lanfranchi – Daniele Morandi Bonacossi – Cinzia Pappi – Simonetta Ponc-hia (eds.) Leggo! Studies Presented to Frederick Mario Fales on the Occasion of His 65th Birthday, Leipzig, 173 – 194.
D’ALFONSO, Lorenzo & ERGÜRER, Hatice (2014), “Güney Kapadokya’da Demir Çağı’na Işık Tutacak Bir Arkeolojik Yerleşimin Keşfi: Kınık Höyük”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Ar-keolojisinin 40 Yılı, Hazırlayanlar: Hasan Kasapoğlu - Mehmet Ali Yılmaz, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, s. 325 – 338.
DI NOCERA, Gian Maria & PALMİERİ, Alberto M., (2011), “Son Kalkolitik Çağ: Doğu Anadolu Madenciliği”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Editör Necmi Karum, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş., s. 150 – 153.
DİAKOV, V. & KOVALEV, S. (2010), İlkçağ Tarihi: Ortadoğu, Uzakdoğu, Eski Yunan. Cilt 1. Fransızcadan Çeviren Özdemir İnce. 2. Basım, İstanbul: Yordam Kitap.
DÖNMEZ, Sevgi (2012), “Tabal Ülkesinin Metal Kaynakları Açısından Önemi”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 5 Issue 6, December, 2012, s. 175 – 188.
DURMUŞ, İlhami (2017), İskitler, 6. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
DUYMUŞ FLORİOTİ, H. Hande (2016), Eski Yakındoğu Üzerine Notlar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
DUYMUŞ, H. Hande (2011), “Asur Kaynaklarına Göre Demirçağı’nda Tabal Krallığı”, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 2 / Sayı 3, s. 34 – 46.
EKER, Fevziye (2013), “Kahramanmaraş’ın Tarihi Coğrafyasına Bir Bakış” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2, Kahramanmaraş, s. 25– 38.
FRANGİPANE, Marcella (2011), “İlk Tunç Çağı I Dönemi: Doğu Anadolu”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Editör Necmi Karum, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş., s. 158 – 173.
FUCHS, Andreas (2012), “Urartu in der Zeit”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Publiee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 135 – 161.
GRAKOV, Boris Nikolayeviç (2008), İskitler, Çeviren D. Ahsen Batur, 2. Baskı, İstanbul: Selenge Yayınları.
GRAYSON, Albert Kirk (2002), Assyrian Rulers of Early First Millenium B.C.,3 (858-745 B.C.), The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods Volume 3 , Universty of Toronto Press, Toronto.
GRAYSON, Albert Kirk (1998), “Assyrian Expansion into Anatolia in the Sargonid Age (c. 744-650 BC)”, XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, s. 131 – 136.
GURNEY, O. R. (1981), The Hittites, New York: Penguin Books.
HAWKİNS, J. David (1995), Hieroglyphic Inscription of the Sacred Pool Complex at Hattuşa (SÜDBURG), (StBoT Beiheft III), Wiesbaden: With an Rachaelogical by P. Neve.
HAWKİNS, J. David & POSTGATE, J. Nicholas (1988), “Tribute from Tabal”, SAAB, II/1, s.31 – 40.
KONYAR, Erkan (2010), “İlk Tunç Çağı’ndan Orta Demir Çağı’na Kahramanmaraş”, Dağların Gazeli Maraş, Hazırlayan Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s. 125 – 155.
KÖROĞLU, Kemalettin (2011), Eski Mezopotamya Tarihi: Başlangıcından Perslere Kadar, İstanbul: İletişim Yayınları.
KROLL, Stephan (2012), “Salmanassar III. Und das Frühe Urartu”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Publiee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 163 – 168.
KUHRT, Amelie (2010), Eski Çağ’da Yakındoğu, II. Cilt, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayın-ları.
KURT, Mehmet (2007), Yazılı Kaynaklara Göre M.Ö. I. Binde Anadolu-Mezopotamya İlişkileri, Birinci Basım, Ankara: Murat Kitabevi.
KURT, Mehmet (2010), “Tabal Ülkesi’nin Politik ve İdari Yapısı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 23, s. 127 – 236.
LANDSBERGER, Benno (1948), Sam’al: Karatepe Harabelerinin Keşfi ile İlgili Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
LUCKENBİLL, Daniel David (1926), Ancient Record of Assyrian and Babylonia, I. Volume, Chicago: The Universty of Chicago Press.
LUCKENBİLL, Daniel David (1927), Ancient Record of Assyrian and Babylonia, II. Volume, Chicago: The Universty of Chicago Press.
MACQUEEN, J. G. (1999), Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, Ankara: Arkadaş Yayınları.
MCEVEDY, Colin (2004), İlkçağ Tarih Atlası, Çeviren Ayşen Anadol, İstanbul: Sabancı Üni-versitesi Yayınları.
MEMİŞ, Ekrem (1999), “Asur Devletlerinin Anadolu Politikası”, XII. Türk Tarih Kongresi, I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 65 – 74.
MUSCARELLA, O. S. (1998), “Relations Between Phrygia and Assyria in The 8 th Century B.C.” XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, s. 149 – 158.
ORLİN, Louis Lawrence (1970), Assyrian Colonies in Cappadocia, Michigan: The Universty of Michigan.
ÖZDOĞAN, Mehmet (2011), “Neolotik Çağ: Çanak Çömleksiz”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Editör Necmi Karum, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş., s. 57 – 73.
PAYNE, Margaret R. (2006), Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul: Arkeoloji Ve Sanat Yayınları.
PİOTROVSKY, Boris B. (1967), Urartu: The Kingdom of Van and its Art, Translated from the Russian and Edited by Peter S. Gelling, London: Evelyn Adams & Mackay.
PİOTROVSKY, Boris B. (1969), Urartu, Translated from the Russian by James Hogarth, Geneva (Switzerland): Nagel Publishers.
POSTGATE, J. N. (1973), “Assyrian Texts and Fragments”, IRAQ, Volume 35, No. 1 s. 13 – 36.
PULLU, Selim (2005), “Tabal Krallığı”, Arkeo Atlas, Sayı 4: 28 – 29.
PULLU, Selim (2013), Geç Hitit (Tabal) Krallıkları, Afyonkarahisar: Kocatepe Akademi Ya-yınları.
RADNER, Karen (1998), The Prosopography Of The Neo-Assyrıan Empıre, Volume 1, Part I: A Edited by Karen Radner, Helsinki: The Neo-Assyrıan Text Corpus Project.
RADNER, Karen (2012), “Between a Rock and a Hard Place: Musasir, Kumme, Ukku and Šubria– the Buffer States between Assyria and Urartu”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Publiee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 243 – 264.
RADNER, Karen (2013), “Assyria and the Medes”, In D.T. Potts (ed.), The Oxford Handbook of Ancient Iran, Oxford: Oxford Universty Press, s. 442 – 456.
RADNER, Karen (2014a), “Long-Distance Communication and the Cohesion of Early Empires”, State Correspondences of the Ancient World from the New Kingdom to the Roman Empire, Edited by Karen Radner, Oxford & New York: Oxford University Press, s. 1 – 9.
RADNER, Karen (2014b), “The Neo-Assyrian Empire”, In M. Gehler & R. Rollinger (ed.), Imperien und Reiche in der Weltgeschichte:pochenübergreifende und globalhistorische Vergleiche, Harrassowitz Verlag: Wiesbaden, s. 101 – 120.
RADNER, Karen (2015a), “A Neo-Assyrian slave sale contract of 725 BC from the Peshdar Plain and the location of the Palace Herald’s Province”, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, 105, s. 192 – 197.
RADNER, Karen (2015b), Ancient Assyria: A Very Introduction, Oxford: Oxford Universty Press.
RADNER, Karen (2017), “Economy, Society and Daily Life in the Neo-Assyrian Period”, A Companion to Assyria, Edited by Eckart Frahm, Malden MA: WILLEY Blacwell, s. 209– 228.
ROAF, Michael (1996), Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, Çeviren Zülal Kılıç, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. Cilt 9. İstanbul: İletişim Yayınları.
ROAF, Michael (2012), “Could Rusa son of Erimena have been king of Urartu during Sargon’s Eighth Campaign?”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Pub-liee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 187 – 216.
ROUX, Georges (1992), Ancient Iraq, London: Penguin Books.
SAGGS, H. W. F. (1984), The Might That Was Assyria, London: Sidgwick & Jackson.
SAGONA, Antonio & ZIMANSKY, Paul (2009), Ancient Turkey, New York: Routledge World Archaeology.
SAGONA, Antonio & ZIMANSKY, Paul (2015), Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri (MÖ 1.000.000 – 550), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
SALVİNİ, Mirjo (2006), Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
SAMS, Kenneth (2012), “Kral Midas”, Frigler: Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, Editörler Taciser Tüfekçi Sivas – Hakan Sivas, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 44 – 51.
SEVİN, Veli (2003), Anadolu Arkeolojisi, Genişletilmiş 3. Basım, İstanbul: Der Yayınları.
SEVİN, Veli (2011), “Eski Yakındoğu’nun Süper Gücü: Assur İmparatorluğu”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Editör Necmi Karum, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş. s, 404 – 419.
ÜNGÖR, İbrahim (2011), “İslahiye Ve Çevresinde Geç Hitit Merkezleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 8, Sonbahar Autumn, s. 137 – 163.
ÜNLÜ, Taner & STENDAL, Henrik (1989), “Divriği Bölgesi Demir Cevheri Yataklarının Nadir Toprak Element (Ree) Jeokimyası; Orta Anadolu-Türkiye”, Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 32/1-2, s. 21 – 37.
ÜNSAL, Veli (2012), “Kırşehir’in Tarihi Coğrafyası II (M.Ö. 2. ve 1. BİN YIL)”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 5 Issue 8, December 2012, s. 1231 – 1245.
ÜNSAL, Yalçın (2011), “Anadolu’da Madencilik”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Edi-tör Necmi Karum, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş., 188-195.
VAN DEN HOUT, Theo P. J. (2013), “Hitit Krallığı ve İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu, Editörler: Meltem Doğan Alparslan – Metin Alparslan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 22 – 47.
VAN LOON, Maurits Nanning (1966), Urartian Art: Its Distinctive Traits in The Light of New Excavations, İstanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut.
WARTKE, Ralf (2012), “Bemerkungen Zur Metallurgie Urartus”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Publiee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 411 – 416.
WEEDEN, Mark (2010), “Tuwati and Wasusarma: İmitating The Behaviour of Assyria”, IRAQ, Volume LXXII, s. 39 – 61.
YILDIRIM, Nurgül (2016), “Demir Çağında Anadolu’daki Aramiler’in Politik Coğrafyası”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol. 8, Ahlen-Germany 2016, s. 122– 137.
YILDIRIM, Nurgül (2017), “II. Sargon’un Assur-Sarru-Uşur’a Mektubu (ND 2759) Kapsamında M.Ö. 8. Yüzyılda Anadolu’nun Siyasi Görünümü Üzerine Bir İnceleme”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol. 8- Aprıl 2017, s. 243 – 252.
YİĞİT, Turgut (2000), “Tabal”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 40, 3-4, s 177 – 189.
ZIMANSKY, Paul (2011), “Urartu ve Çağdaşları”, Urartu: Doğu’da Değişim, Editörler Kemallettin Köroğlu – Erkan Konyar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 106 – 125.
ZIMANSKY, Paul (2012), “Urartu as empire: cultural integration in the kingdom of Van”, Acta Iranica: Encyclopedie Permanente Des Etudes Iraniennes Publiee Par Acta Iranica, Edited by S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf & P. Zımansky, Belgium: Peeters, s. 101 – 110.