Âlemin Ezelîliği Tartışmalarına Muhyiddîn Muhammed b. Alî el-Karabâğî'nin Katkıları
Kelâmcılar ile felâsifenin birbirinde büyük oranda ayrı perspektif ve kavram setleri kullanarak farklı açıklama getirdikleri konulardan biri de âlemin nasıl yaratıldığı meselesidir. Özellikle Eş’arî kelâmcılar, hususen de Gazzâlî’nin reaksiyonuyla bu konu, İslam düşünce tarihinde bu iki ekolün bakış açılarını yansıtan temsil gücü yüksek bir mesele olarak tartışılagelmiştir. Gazzâlî’nin, felâsifenin görüşlerindeki sakıncalara göstermek amacıyla telif ettiği Tehâfütü’l-Felâsife adlı eserinde ilk mesele olan âlemin ezelîliği konusu Osmanlı döneminde kaleme alınan ve genel olarak Tehâfüt olarak adlandırılan eserlerde de değerlendirilmiştir. Bu dönemde Hocazâde Muslihuddin Efendi’nin Gazzâlî’nin eleştirilerini değerlendiren çalışması üzerine ondan yaklaşık bir asır sonra haşiye ve ta‘lîkât türünden iki eser kaleme alınmıştır. Bu çalışmada Muhyiddîn el-Karabâğî’nin Hocazâde’nin çalışmasına yazdığı talikte âlemin ezelîliği tartışmalarını nasıl değerlendirdiği üzerinde durulacak ve bu tartışmalara yaptığı katkılar tespit edilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler:
İslam Felsefesi, metafizik, kelâm-felsefe ilişkisi, tehâfüt geleneği, Muhyiddin el-Karabâğî
Muh al-din Muhammad b. Ali al-Qarâbâghi's Contributions to the Debates of the Eternity of the World
The issue of how the world is created is one of the issues that Muslim theologians (mutekallimûn) and philosophers (falāsifa) provide different explanations by using different perspectives and sets of concepts. In the history of Islamic thought, especially with the reaction of Ashharite theologians, in particular al-Ghazālī, this subject has been discussed as a highly representative issue that reflects divergent perspectives of these two schools. In the work of Tahāfut al-falāsifah, which al-Gazzālī wrote in order to show the drawbacks in the views of the philosophers, the issue of the eternity of the world, which was the first issue, was also evaluated in the works called Tahāfut in the Ottoman period. During this period, after Khojazāda’s work evaluating the criticisms of al-Gazzālī, two works of super-commentary and taliqāt was written about a century later. In this study, it will be emphasized how Muhy al-Dīn al-Qarābāghī evaluates the debates of the realm of the world in the taliqāt written on Khojazāda’s work and his contributions to these discussions will tried to be determined.
___
- Alper, Ömer Mahir. “İslâm Felsefesi’ne Giriş”. İslâm Felsefesi Tarihi. ed. Bayram Ali Çetinkaya. 1/13-51. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
- Alper, Ömer Mahir. “Karabâğî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24/369. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
- Aydın, İbrahim Hakkı. “Tehâfüt Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 26 (2006): 57-74.
- Bolay, Süleyman Hayri. “Âlem”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2/357-360. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
- Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 13/489-505. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Deniz, Gürbüz. “Gazzâlî Düşüncesinde Üç Meselenin Evrilmesi”. 900. Vefât Yılında İmam Gazzâlî: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 703-712. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
- Erdoğan, Ö. Faruk. Felsefe-Kelam Tartışmalarında Metin Tutarlılığı: İbn Sina-Gazzali Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ‘Ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. Mîzânü’l-‘amel. nşr. Süleyman Dünya. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1964.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. Tehâfütü’l-Felâsife. thk. ve çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik yayınları, 2014.
- Güzel, Abdurrahim. Karabâğî ve Tehafütü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
- Hocazâde, Muslihuddin Efendi. Tehâfütü’l-Felâsife. Kahire: el-Matba‘atü’l-İ‘lâmiyye, 1302.
- İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
- İbn Sînâ. Kitâbu’n-Necât fi’l-hikmeti’l-mantıkiyye ve’t-tabîiyye ve’l-ilâhiyye, nşr. Mâcid Fahrî. Beyrut: Dâru'l-Âfâki'l-Cedîde, 1985.
- İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ, Metafizik II (el-İlâhiyyât). çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
- İbn Sînâ. et-Ta‘lîkât. nşr. Abdurrahman Bedevî. Kum: Mektebetü’l-İ‘lâmi’l-İslâmî, 1404/1984.
- İbn Sînâ. el-Mebde’ ve’l-me‘âd. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Institue of Islamic Studies McGill Universty Tehran Branch, 1363hş.
- İskenderoğlu, Muammer. “İslâm ve Hıristiyan Düşüncesinde Âlemin Ezeliliği Tartışmaları Üzerine”. Marife 5/2 (2005), 43-54.
- İskenderoğlu, Muammer. “Khojazāda’s Tahāfut al-Falāsifah: A Critical Evaluation”. Journal of Oriental and African Studies 25 (2016), 406-426.
- el-Karabâğî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî. Tehâfütü'l-Hukemâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa, 787, 1b-17b.
- Kaya, Mahmut. “Gazzâlî Filozofları Tekfîr Etmekte Haklı mıydı?”. 900. Vefât Yılında İmam Gazzâlî: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 43-51. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
- Kaya, Veysel. “Âlemin Ezelîliği Tartışmalarında Hocazâde’nin Yeri”. Uluslararası Hocazâde Sempozyumu: Bildiriler. ed. Tevfik Yücedoğru vd. 253-268. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2011.
- Kemalpaşazâde, Şemseddîn Ahmed b. Süleyman. Tehâfüt Hâşiyesi. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
- Kılıç, M. Fatih. “Ali Tûsî’nin Gazâlî’nin Tehâfüt’ünün On Yedinci Meselesine Katkıları”. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy 6/2 (2016), 57-78.
- Koloğlu, Orhan Ş. Mutezile’nin Felsefe Eleştirisi: Harezmli Mutezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
- Məmmədov, Zakir. Azərbaycan Fəlsəfəsi Tarixi. Bakü: Şərq-Qerb, 2006.
- Öçal, Şamil. “Felsefe-Kelâm İlişkisi”. İslâm Felsefesi Tarihi. ed. Bayram Ali Çetinkaya. 1/461-490. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
- van Lit, L.W.C. “An Ottoman Commentary Tradition on Ghazâlî’s Tahâfut al-Falâsifa: Preliminary Observations”. Oriens 43 (2015), 368-413.
- er-Râzî, Fahreddin. el-Metâlibu'l-‘Aliye mine'l-‘İlmi'l-İlâhî III-IV. nşr. A. H. es-Sekkâ. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-'Arabî, 1987.
- er-Râzî, Fahreddin. Şerhu ‘Uyûni’l-hikme III. Tahran: Müessesetü's-Sâdık, 1373hş.
- Türker, Mubahat. Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1956.
- Türker, Ömer. "Tehâfüt Tartışmaları Bir Gelenek Sayılabilir mi?". Uluslararası Hocazâde Sempozyumu: Bildiriler. ed. Tevfik Yücedoğru vd. 203-210. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2011.
- Başlangıç: 2013
- Yayıncı: ÖMER TAY Dr.