Usulcülere Göre Emir-İrade İlişkisi

Fıkıh usulü eserlerinde emir konusuyla ilgili tartışılan meselelerden biri de emrin iradeyi gerektirip gerektirmediği meselesidir. Emrin, emir olması için irade vasfının gerekli olup olmadığı, bu meselenin temelini oluşturmaktadır. Söz konusu tartışma, talebin mahiyeti ve Allah'ın irade etmediği bir şeyi emretmesinin caiz olup olmamasından kaynaklanır. Bununla birlikte kelâm-ı nefsî ile ilgili görüş farklılığının da teorik anlamda bu tartışmayla ilgili olduğu görülmektedir. Konuyla ilgili usul literatüründe temelde iki görüşten söz etmek mümkündür. Mu’tezilî ve Şiî usulcülerin benimsediği birinci yaklaşıma göre emir iradeyi gerektirir. Bu görüşe göre emir, ancak emredilen şeyin emreden tarafından irade edilmesiyle söz konusu olur. Dolayısıyla emirde mutlaka iradenin bulunması gerekir. Bu görüş sahiplerinin emirde bulunmasını şart koştukları irade, emredilen şeyin yapılmasını gerektiren iradedir. Mu’tezilî usulcülerin emirde iradeyi şart koşmasının altında yatan temel sebeplerden birinin savundukları adalet ilkesiyle bağlantılı olduğunu söylemek mümkündür. Zira onlara göre Allah adaleti gereği irade etmediği bir şeyi emretmez. Cumhûrun benimsediği ikinci görüşe göre ise emir iradeyi gerektirmez. Buna göre emirde, emredilen şeyin irade edilmiş olması şart değildir. Dolayısıyla irade edilen bir şeyin emredilmesi caiz olduğu gibi irade edilmeyen bir şeyin emredilmesi de caizdir. Bu nedenle emrin emir olması için talep dışında irade gibi ek bir sıfata ihtiyaç yoktur. Bu makalenin amacı usul eserleri bağlamında emrin iradeyi gerektirip gerektirmediğiyle ilgili tartışmanın mahiyetini ortaya koymak ve tarafların görüşlerini temellendirmek için tutunduğu gerekçeleri açıklamaktır. Bu yönüyle söz konusu problemin açığa kavuşturulması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Fıkıh Usulü, Emir, İrade, Talep

According To The Juridists Command-Will Relation

One of the issues discussed about the command in the works of fiqh is undoubtedly the issue of whether the command requires will or not. Whether the qualification of will is necessary for an command to be an command is the basis of this issue. It is possible to say that the discussion in question stems from the nature of the demand and whether it is permissible for Allah to command something that he does not will. For all that, it can be said that the difference of opinion about the kalam-ı nafsî has an effect on this discussion in the theoretical sense. It is possible to talk about two main views in the law literature on the subject. According to the first approach adopted by Mu'tazili and Shiite juridists, the command requires will. According to the juridists, who hold this view, an command comes into question only by the will of what is commendered. Therefore, there must be a will in the command. The will that these opinion holders require to be in command is the will that requires doing what is commendered. It is possible to say that one of the main reasons underlying the Mu'tazili juridists stipulating the will in the command is related to the judicial principle they advocate. For, according to them, Allah does not command anything that he does not will, in accordance with His justice. The main justification that the jurisprists, who stipulate the will in the command, hold on to justify their views is as follows: In command to distinguish the command from the word of a itself who has forgotten the threat and command, there must be a distinctive adjective in addition to the meaning of demand. Because the demand alone is not enough to express the command. If we assume that the request alone is sufficient, then the threat and the forgetting person's saying "do" using the command pattern would also fall within the scope of the command. Because they are also in demand. For this reason, in command to distinguish between the command and the others, the condition of will, which is related to the person who commanding (amir), is sought. In other words, in command for an command to be an command, besides the demand, the person command must will what he commandered. It is possible to say that this is the main reason that the jurisprists, who are of the opinion that the will is a must in the command, hold on to this issue in their jurisprudence works. According to the second approach adopted by Hanafis, Malikis, Shafiis and Hanbali juridists, the command does not require will. Accordingly, it is not necessary for the commanded thing to be willed. Therefore, just as it is permissible to command something that is willed, it is also permissible to command something that is not willed. For this reason, there is no need for an additional adjective such as will other than demand for an command to be an command. Because, according to those who hold this view, the fact that an command is an command stems from a characteristic of the itself, and this qualification is not associated with an illness. For example, the fact that science is science is not because of a reason (talil) but because of itself. In the same way, this is the case with the emir, and the fact that the command is an command is not due to a reason (talil) but due to its itself. The jurisprists, who are of the opinion that the command does not require the will, clung to some evidence to justify this view. One of these reason is as follows: It is fixed by consensus (ıcma) that disbelievers are commanded to believe. However, Allah has not willed the disbelievers to believe, even though he commandered them to believe. If Allah had willed the disbelievers to believe, then their belief would have come true. The fact that faith has not been fulfilled indicates that the command and the will are different things. For example, according to Ibn Berhan, one of the leading juridists of Shafiis, this is the main reason for the problem of whether the command requires the will or not. As a matter of fact, some prominent theologians such as Razi and Âmidî stated that this evidence is the strongest reason. The aim of this article is to determine the nature of the debate about whether the command requires the will in the context of jurisprudence works and to explain the reasons that the parties hold on to base their views. In this respect, it is aimed to clarify the problem in question.

Keywords:

Islamic Law, Fiqh Method, Command, Will, Demand,

PDF

___

AVDÜLKÂHİR el-BAĞDÂDÎ, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî el-Bağdâdî. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matbaatu’t-devle, 1928.
ALLÂME HİLLÎ, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar el-Hillî. Mebâdiü’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Abdulhuseyn Muhammed Ali el- Bakkal. Beyrut: Dârü’l-advâ, 1986.
ALLÂME HİLLÎ, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar el-Hillî. Nihâyetu’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Muessetu ali’l-beyt. 3 Cilt. Kum: Sitâre, 1431.
ALLÂME HİLLÎ, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar el-Hillî. Tehzîbu’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Seyyid Muhammed Huseyn Rıdavî Keşmirî. Sitâre, 2001.
ÂMİDÎ, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrezzak Afifî. 4 Cilt. Riyad: Dârü’s- sumey‘î, 2003.
ÂMİDÎ, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. Ğâyetü’l-merâm fî ʿilmi’l-kelâm. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, 2004.
ÂMİDÎ, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. Muntehe’s-sûl fî ilmi’l-usûl. thk. Ahmed Ferîd Mezidî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, 2003.
BÂCÎ, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî el-. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-islami, 1995.
BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî el-. et-Takrîb ve’l-irşâd. thk. Abdulhamid b. Ali Ebû Züneyd. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1998.
BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî el-. et-Temhîd. thk. Richard Yusuf Mukarisi. Beyrut: el-Mektebetu’ş-şarkiyye, 1957.
BASRÎ, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Alî b. Tayyib el-. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hamidullah. Dımaşk: el-Me’hedu’l-ilmi el-Fransî, 1965.
CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülazim Mahmud ed-Dîb. 2 Cilt. Dârü’l-Vefâ, 2012.
CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah Culem en-Niyabî - Şebbir Ahmed el-Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1996.
CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. Kitâbü’l-irşâd ilâ kavatı‘i’l-edille fî usûli’l- i‘tikâd. thk. Muhammed Yusuf Musa - Ali Abdulmunim Abdulhamid. Mısır: Mektebetu’l-hancî, 1950.
EBÜ'L-MUÎN NESEFÎ, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid en-Nesefî. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed el-Enver Hâmid Îsâ. Kahire: el-Mektebetü’l-ezheriyye li’t-türâs, 2011.
EBYÂRÎ, Şemsuddîn ‘Alî b. İsmâ‘îl b. ‘Alî es-Senhâcî. et-Tahkîk ve’l-beyân fî şerhi’l-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. ‘Alî b. Abdirrahmân Bessâm el-Cezâirî. Kuveyt: Dâru’z-ziyâ, 2013.
FERRÂ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-. el-ʿUdde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârekî. Riyad, 1993.
GAZZÂLÎ, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-İktisâd fi’l ‘itikâd. thk. Enes Muhammed Adnan. Cidde: Dâru’l-minhâc, 2008.
GAZZÂLÎ, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Menhûl min ta‘lîkâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk, 1980.
GAZZÂLÎ, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Müstasfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Süleyman el- Aşkar. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 2010.
HABBÂZÎ, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer b. Muhammed el-Hucendî el-. el-Muğnî fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Mazhar Bekâ. Mekke, 1403.
İBN ABDÜŞŞEKÛR, Muhibbullāh b. Abdişşekûr el-Bihârî. Müsellemü’s-sübût (Fevâtihu’r-rahamût şerhi ile birlikte). thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002.
İBN AKÎL, Ebü’l-Vefâ Alî b. Akīl b. Muhammed b. Akīl el-Bağdâdî. el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1999.
İBN BERHÂN, Ebü’l-Feth Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Vusûl ile’l-usûl. thk. Abdulhamid Ali Ebû Züneyd. Riyad: Mektebetü’l-me‘ârif, 1983.
İBN KAYYİM el-CEVZİYYE, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. Şifâü’l-‘alîl fî mesâili’l kazai ve’l-kaderi ve’l-hikmeti ve’t-ta‘lil. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1978.
İBN REŞÎK, Ebû Alî Hüseyin b. Ebü’l-Fazl Atîk b. Hüseyin er-Rib‘î. Lübâbü’l-mahsûl fî ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Gazzâlî Ömer Câbî. Dübey: Dârü’l-buhûs li’d- dirâsâti’l-İslâmiyye, 2001.
İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû’u’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd, 1995.
İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakzi kelâmi’ş-Şîʿa ve’l- Kaderiyye. thk. Muhammed Reşad Salim. Camia‘tu’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1986.
İBN ZÜHRE, Seyyid Hamza b. Ali b. Zühre el-Halebî. Ğunyetu’n-nuzû‘ ilâ ilmeyi’l-usûlî ve’l-furû‘. thk. İbrahim el-Bahadırî. Kum: Matbaatu İtimad, 1418.
İBNÜ'L-HÂCİB, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Muhtasarü Müntehe’s-sûl ve’l-emel fî ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. thk. Nezir Hamâdû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
İBNÜ'L-HÜMÂM, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî. el-Müsâyere fî ilmi’l-kelâmi ve’l-ʿakâʾidi’t-tevhîdiyyeti’l-münciyeti fi’l-âhire. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Kahire: Matbaatu’l-mahmûdiyyetü’t-ticâriyye, ts.
İBNÜ'L-MUTAHHAR el-HİLLÎ, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî. Nehcü’l-hak ve keşfü’s-sıdk. thk. Aynullah el-Hasenî Ermevî. Kum: Darü’l-hicre, 1414.
İLTAŞ, Davut. Kelamcı Usulcülerin Delalet Anlayışı. İstanbul: İsam Yayınları, 2020.
İSNEVÎ, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî el-Ümevî el-. Nihâyetü’s-sûl fî şerhi Minhâci’l-usûl. Alemu’l-kutub, ts.
KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Taha Hüseyin - İbrahim Medkur. Beyrut: Dâru’l-‘arabiyye, ts.
KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muhtasar fî usûli’d-dîn (“Resâʾilü’l-ʿadl ve’t-tevhîd” adlı eserin içinde). thk. Muhammed İmâre. Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1988.
KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kahire: Mektebetu vehbe, 1996.
KARÂFÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî el-. Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Mekke: Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz, 1995.
KARÂFÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî el-. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fi ihtisari’l-mahsûl-fi’l-usûl. thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004.
KELVEZÂNÎ, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed b. el-Hasen el-Kelvezânî el-Bağdâdî. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. thk. Müfid Muhammed Ebû Amşe - Muhammed b. Ali b. İbrahim. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1985.
LÂMİŞÎ, Ebü’s-Senâ (Ebü’l-Mehâmid) Mahmûd b. Zeyd el-. Kitâbun fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1995.
MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî. Kitâbü’t-tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru sadır, ts.
MÂZERÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer et-Temîmî es-Sıkıllî el-. Îzâhu’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl. thk. Ammar et-Talıbî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, ts.
MOLLA FENÂRÎ, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Fusûlü’l-bedâi‘ fî usûli’ş-şerâ‘i. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2006.
MOLLA HÜSREV, Mehmed b. Ferâmurz b. Ali. Mir’âtu’l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vusûl. 2 Cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2013.
MUHAKKIK HİLLÎ, Ebü’l-Kāsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ el-Muhakkık el-Hillî el-Hüzelî. Meâricu’l-usûl. thk. Seyyid Muhammed Huseyn Rıdavî Keşmirî. Kum: Surûr, 2003.
MUVAFFAKUDDÎN İBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzir. thk. Muhammed Mirâbî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 2009.
RÂZÎ, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. el-Erba‘în fî usûli’d-dîn. thk. Abdulaziz Mahmud. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2009.
RÂZÎ, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. thk. Taha Cabir Feyyaz el-Alvânî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1992.
SAFİYYÜDDÎN el-HİNDÎ, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm (Abdirrahmân) b. Muhammed el-Hindî el-Urmevî. Nihâyetu’l-vusûl fî dirâyeti’l- usûl. thk. Sâlih b. Süleyman Yusuf - Sa‘d b. Sâlim Suveyh. Mekke: el-Mektebetü’t-ticâriyye, 1996.
SEM'ÂNÎ, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî es-. Kavâtı‘u’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Hafız b. Ahmed el- Hakemi. Riyad: Mektebetü’t-tevbe, 1998.
SEMERKANDÎ, Ebû Bekr Alâûddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâ’ici’l-’ukûl. thk. Abdulmelik Abdurrahman Es‘ed es-Sa‘dî. Mekke, 1984.
SÜBKÎ, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. thk. Ahmed Cemal Zemzemi - Nureddin Abdulcebbar Sağıri. Dübey: Dâru’l-buhûs, 2004.
SÜBKÎ, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-. Ref‘u’l-hâcib an Muhtasari İbni’l-Hâcib. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Alemu’l-kutub, 1999.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtıbî el-Gırnâtî. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Huber: Dârü İbn ‘Affan, 1997.
ŞERÎF el-MURTAZÂ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf el-Murtazâ. ez-Zerî’a ilâ usûli’ş-şerîa. thk. Lecnetu’l- ilmiyye. Kum: Muessesetü’l-İmâm es-Sâdık, ts.
ŞÎRÂZÎ, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. et-Tabsira fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1983.
ŞÎRÂZÎ, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. Şerhu’l-Lümâ‘. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1988.
TÂCEDDİN el-FİRKÂH, Ebû Muhammed Tâcüddîn Abdurrahmân b. İbrâhîm b. Sibâ‘ el-Firkâh el-Fezârî el-Bedrî. Şerhu’l-Varakât. thk. Sare Şafi el-Hacırî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1997.
TÛFÎ, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd et-Tûfî el-Hanbelî. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1988.
TÛSÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-. el-‘Udde fî usûli’l fikh. thk. Muhammed Rızâ el-Ensârî el-Kummî. Kum: Matbaatü’s-sitâre, 1417.
ÜSMENDİ Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn el-. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl. thk. Muhammed Zeki Abdülber. Kahire: Mektebetu Dari’t-turâs, 1992.
YAVUZ, Yusuf Şevki. “Kelâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 08 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kelam--sifat
YURDAGÜR, Metin. “Kâdî Abdülcebbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 13 Nisan 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kadi-abdulcebbar
ZERKEŞİ, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. Kuveyt: Vezaretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1992.