Kırgızistan’da Basmacı Hareketiyle İlgili Yeni Bilgiler 1925-1934

Bilindiği gibi Sovyet yönetiminin ilk yıllarında Türkistan’da basmacı hareketi baş göstermiş ve bu hareket, yö- netimin askerî tedbirler almasına sebep olacak kadar ileri boyutlara ulaşmıştır. Kırgızistan’da basmacıların faaliyetlerinin, güneydeki farklı ilçelerde, özellikle de dağlık bölgelerde 1930’larda da etkili olduğu görülmektedir. Basmacı kollarını yönetenlerin halk arasında nüfuz ve itibar sahibi olan kimselerden oldukları dikkat çekici bir husus arz etmektedir. Bu durum ve basmacı hareketinin geniş bir çapta yayılarak sıradan halkın desteğini kazanması, Sovyet yönetimi için ciddi bir siyasi mesele haline gelmiştir. Makalede, 1925-1934 yılları arasında Kırgızistan’ın güneyinde basmacılık hareketine devam edilmesinin sebepleri, basmacı kollarının çalışmaları, Sovyet yönetiminin bu harekete karşı almış olduğu askerî, siyasi/ideolojik, ekonomik, kültürel önlemler üzerinde durulacaktır. Konu, bilimsel eserlerin yanında Sovyetler zamanında kullanımı yasak olan “çok gizli” olarak nitelendirilen arşiv belgelerinin ışığında değerlendirilmeye çalışılacaktır

New Findings on Basmachi Movement in Kyrgyzstan 1925-1934

As it is known, Basmachi Movement in Turkestan arose during the first years of the Soviet rule and this movement reached to the extent that it would cause the administration to take military measures. It can be seen that activities of Basmachis had effect in different regions in the south of Kyrgyzstan, especially in mountainous areas even in 1930s. It is noteworthy that the rulers of the dominant branches were the people who had influence and reputation among the people. This situation and the fact that while spreading widely, Basmachi Revolt gained the support of ordinary people became a serious political issue for the Soviet government. The causes of the continuation of the movement Basmachi in the south of Kyrgyzstan between 1925-1934, activities of the Basmachi army, military, political, ideological, economic and cultural measures taken by the Soviet government will be emphasized in this article. The subject will be evaluated in the light of archival documents, described as “strictly confidential” documents as well as scientific works, the usage of which were prohibited during the Soviet period

Keywords:

Basmachi Movement, Kyrgyzstan, the Soviet Government, Korbashi Canibek Kazy,

PDF

___

Abdullayev, R. vd. (2000). Turkestan v Naçale XX veka: K İstorii İstokov Natsiyonalnoy Nezavisimosti. Taşkent: Şark Yay.

Ahat, A. (2003). Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Tunç Matbaacılık A.Ş.

Bademci, A. (2008). 1917-1934 Türkistan Milli İstiklal Hareketi Korbaşılar ve Enver Paşa. C.1. İstanbul: Ötüken Yay.

_______, (2010). Türkistan’da Enver Paşa’nın Umûmi Muhaberat Müdürü Molla Nâfiz’in Hâtıraları Sarıklı Basmacı. İstanbul: Ötüken Yay. Bakiyev, N. (2006) Enver Paşa’nın Vasiyeti, Özbekçeden Türkiye Türkçesine aktaran Çağatay Koçar. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.

Basmaçestvo Sotsiyalno Politiçeskaya Sushnost (1984). Editörler B. Lunin, M. Ahunova vd. Taşkent: Fan Yay.

Çorotegin, T. ve K. Moldokasımov (2000). Kırgızdardın cana Kırgızstandın Kıskaça Tarıhı. Bişkek: Mektep Yay.

Hayit, B. (1995). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi. Ankara: TTK Basımevi.

_______, (1997). “Basmacılar” Türkistan Milli Mücadele Tarihi (1917-1934). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

İbraimov, İ. (1967). Borba Partorganizatsii Kirgizii Za Podgotovku Usloviy Sploşnoy Kollektivizatsii Selskogo Hozyastva 1926-1930 gg. Frunze: Kırgızstan Yay.

İstoriya Grajdanskoy Voynı v Uzbekistane (1970). Ed. H. İnoyatov. C. 2. Taşkent: Fan Yay.

İstoriya Kirgizskoy SSR. (1986). C. 3. Frunze: Kırgızstan Yay.

Jantuarov, S. (1963). Grajdanskaya Voyna v Kirgizii (1918-1920 gg). Frunze: Akademiya Nauk Kirgizskoy SSR Yay. Karasayev, H. (1996). Kamus Naama Karasay Sözdük. Bişkek: Şam Yay.

Karatayev, O. ve S. Eraliyev (2005). Kırgız Etnografiyası Boyunça Sözdük. Bişkek: Biyiktik Yay.

Kogan, B. (2011). “The Basmachi: Factors Behind the Rise and Fall of an Islamic Insurgency in Central Asia”. March 5. smallwarsjournal.com (Erişim Tarihi 10.06.2015). 1-10.

Kunin, A. (1981). Yujnaya Kirgiziya v Godı Grajdanskoy Voynı (1918-1920). Frunze: İlim Yay.

Moldokasımov, K. (1998). “Basmaçılıkpı ce Uluttuk-Boştonduk Kıymılbı?”. Fergana-Dolina Drujbı i Vzaimosoglasiya. Bişkek: Muras Yay. Nikişov, P. (1957). Borba s Basmaçestvom. Frunze: Kirgizskoye Gosudarstvennoye İzdatelstvo Yay.

Olcott, M (1981). “The Basmachi or Freemen’s Revolt in Turkestan 1918-24”. Soviet Studies 33 (3): 352-369.

Pılev, A. (2006). Basmaçestvo v Sredney Azii: Etnopolitiçeskiy Srez (vzglyad iz XXI veka). Bişkek: Kırgız-Rus Slavyan Üniversitesi Yay.

Ritter, William S. (1990). “Revolt in the Mountains: Fuzail Maksum and the Occupation of Garm”. Journal of Contemporary History 25 (4): 547-580.

Rywkin, M. (1990). Moscow’s Muslim Challenge: Soviet Central Asia. New York London: by M. E. Sharpe Inc.

Şamagdiyev, Ş. (1961). Oçerki Istorii Grajdanskoy Voynı v Ferganskoy Doline. Taşkent: Akademiya Nauk Uz.SSR Yay.

Togan, Z. V. (1981). Bugünki Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi. C. 1. 2.baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi Yay.

Usmanov, K. ve M. Sadikov (2006). İstoriya Uzbekistana (1917-1991 gg). Taşkent: Şark Yay.