Şükrü Halûk AKALIN, Mustafa Samet KUMANLI

Dil Devrimi Sırasında Türk Lehçelerinden Alıntılar: Geçmiş ve Bugün

Bu makalenin amacı, Atatürk’ün başlattığı Dil Devrimi sırasında Türkçeyi özleştirmek düşüncesiyle dildeki ödünçlemeler yerine Türk lehçelerinden alınan kelimeleri yerleştirme uygulamasını incelemektir. Atatürk’ün Dil Devrimi’nin amacı, Türk dilinin öz güzelliğini ortaya çıkarmak ve onu dünya dilleri arasında değerine yaraşır yerine ulaştırmaktı. Bu amacı gerçekleştirmek için yabancı unsur olarak görülen Arapça ve Farsça kelimelerin dilden çıkarılması ve bunların yerine Türkçe kökenli kelimelerin benimsenmesi ve yaygınlaştırılması amaçlanmıştı. Bu çalışmada, Dil Devrimi sırasında yabancı kelimeler yerine tercih edilen dört yoldan biri olan Türk lehçelerinden kelimelerin önerilmesi uygulaması, başarı düzeyi ve sonrasında yaşanan gelişmeler tartışılmıştır. Türk Dil Kurumunda son yıllarda bu konuda yapılan çalışmalara da değinilmiştir. Sonuç olarak, Türk dünyasında ortak iletişim dilinin geliştirilmesinde bu uygulama bir öneri olarak dile getirilmiştir.

Turkic Borrowings in the Turkish Language Reform: Past and Today

The purpose of this article is to investigate the practice of replacing borrowings with words from Turkic dialects during the Language Reform initiated by Ataturk. The aim of the Ataturk’s Language Reform was explained as revealing the beauty of the Turkish language and achieving its significance among the world languages. To realize this aim, it was planned to eliminate Arabic and Persian words, which were seen as foreign elements, from the language and to adopt and popularize Turkish words instead. In this study, Turkic words were suggested to be used instead of foreign words during the period of language reform, and events that occurred after the language reform were discussed. Recent research conducted in the Turkish Language Society is also mentioned. As a result, a proposal was put forward to develop a common language of communication in the Turkic world.

Keywords:

Language Reform, Turkey Turkish, Turkic dialects Turkish Language Society, borrowings,

PDF

___

Aksan, Y. et al. “Construction of the Turkish National Corpus (TNC).” In Proceedings of the Eighth International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC). İstanbul, http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html (2020.01.22)
Banguoğlu, Tahsin. “On Yabancı Dilden Öztürkçe (!) Kelimeler (5).” Yaşayan Türkçemiz 1, Tercüman Gazetesi Yay, 1981, ss. 79-80.
Bayar, Nevnihal. Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü. Akçağ Yayınevi, 2006.
Boeschoten, Hendrik “Aspects of Language Variation.” Turkish Linguistics Today, ed. H. Boeschoten -L. Verhoeven, E. J. Brill, 1991.
Demir, Nurettin. “1923-1938 Arasında Türk Dili.” Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü, Atatürk Dönemi. 1920-1938, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2010, ss. 871-896.
Doğru, A. Mecit. “Dilimizden Atılan ve Doğu Türkistan’da Halen Kullanılmakta Olan Kelimeler.” Yaşayan Türkçemiz 1. Tercüman Gazetesi Yayınları, 1981, ss. 110-111.
Eren, Hasan. Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Haz. Şükrü Halûk Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020.
İmer, Kamile. Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.
Korkmaz, Zeynep. Türk Dilinin Tarihȋ Akışı İçinde Atatürk ve Dil Devrimi. Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, 1963.
Кұл-Мұхаммед, M. et al. Казак Сөздıгı. Тiл Комитет, 2013.
Levend, Agâh Sırrı. Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1960.
Lewis, Geoffrey. The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press, 1999.
Öztürk, Ali Özgün. Dil İnkılabının Türkçenin Söz Varlığına Etkileri. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019.
Sadoğlu, Hüseyin. Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
Sinanoğlu Samim et al. Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılık Bulma Denemesi I. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1972.
TDK. Türk Dili, Türk Dil Kurumu Bülteni 17-18, 1936.
TDK. Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılık Bulma Denemesi I. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1978.
TDK. Yabancı Kelimelere Karşılıklar. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
TDK. Yabancı Kelimelere Karşılıklar. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
TDK. Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
TDK. Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019.
TDTC. Türk Dili, Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni 1, 1933.